BRICS ülkeleri (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Güney Afrika) üzere gelişmekte olan piyasalar, koronavirüs pandemisi tarafından sert darbeler aldı. Ne kadar çabuk toparlanacakları sırf aşı oranlarına değil, birebir vakitte ABD Federal Rezervine de bağlı.
Bir ülke sanayi, ticaret yahut turizm yoluyla global iktisatla ne kadar iç içe olursa, COVID-19 pandemisinin potansiyel ziyanı o kadar büyük olur. Almanya ve öteki güçlü ülkeler, büyük yardım ve ekonomik teşvik paketleri yardımıyla bu ziyanı azaltmaya çalıştılar. Fakat dünya çapında yükselen ekonomiler çoğunlukla birebir ölçüde kaynağı harekete geçirecek durumda değillerdi.
Kiel Dünya İktisadı Enstitüsü’nde (IfW) iş çevrimleri ve büyüme konusunda uzman olan Klaus-Jürgen Gern hususla ilgili, “Gelişmekte olan piyasalar kaynaklardan mahrum. Genel ekonomik çıktıya karşı ölçüldüğünde, hükümet gelirleri ekseriyetle daha düşük. Ayrıyeten memleketler arası sermaye piyasalarından endüstrileşmiş ülkeler kadar borç alamazlar” yorumunu yaptı.
Endişe artıyor
COVID-19 salgını 2020 baharında yayılırken, birçok kişi büyük bir ekonomik felaketten korkuyordu. Ancak şu ana kadar hala gerçekleşmedi. O periyotta, yatırımcılar gelişmekte olan piyasalardan sermayelerini rekor bir süratle çekerek ülkeleri finansal olarak kurumakla karşı karşıya bıraktı . Fakat birinci şoktan sonra durum olağana döndü.
Memleketler arası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası üzere global finans kuruluşları büyük teşvikler sağlayarak piyasaların istikrara kavuşmasında değerli bir rol oynadı. Gern, DW’ye verdiği demeçte, “Bu biçimde, yatırımcıların krizin bir sonucu olarak devlet iflaslarının meydana gelebileceğine dair dehşetlerini yatıştırdılar” dedi.
Fakat bu ortada endişe bir kere daha gündemde. Amerika Birleşik Devletleri’nde enflasyon arttıkça, Federal Rezerv öngörülebilir gelecekte faiz oranlarını yükseltebilir. Münih merkezli Ifo Enstitüsü lideri Clemens Fuest, DW’ye verdiği demeçte, “Gelişmekte olan piyasalar için, sermaye maliyetinde keskin bir artış ve sermaye kaçışı riski var” diyor.
Faiz oranı telaşları var
Buna 2007-08 mali krizini takip eden yıllarda, örneğin 2012-13 yahut 2015-16 yıllarında birkaç kere şahit olunmuştur. Gelişmekte olan piyasalardan sermaye çekildiğinde, para ünitelerinin çökmesine ve yatırım için para derdi yaşanmasına neden olur.
Fakat Fuest, kısmen gelişmekte olan piyasaların artık problemle başa çıkma konusunda daha fazla tecrübeye sahip olması nedeniyle genel olarak bu risklerin geçmişte olduğundan daha düşük olduğunu belirtiyor.
Tekrar de, IfW araştırmacısı Gern, gelişmekte olan iktisatların son on yılda borçlarını “önemli ölçüde artırdığına” dikkat çekiyor. “2007-08 mali krizinden evvel, yükselen piyasaların kamu borcu ekonomik çıktının ortalama %30’unu oluşturuyordu. Artık ise %65’e yakın” dedi.
Münasebetiyle, faiz oranları yükseldikçe, borcun geri ödenmesi için devlet gelirlerinin giderek artan bir hissesinin kullanılması gerekiyor.
Kimi yükselen piyasa ekonomileri şimdiden önemli problemlerle karşı karşıya. Örneğin Arjantin pesosu, pandeminin başlangıcından bu yana ABD doları karşısında kıymetinin yaklaşık üçte birini kaybetti ve enflasyon %50 civarında seyrediyor.
Büyük bir eksi
Hindistan, Meksika ve Güney Afrika üzere gelişmekte olan büyük pazarların ekonomileri de 2020’de yaklaşık %7-8 oranında daraldı.
Geçmişten farklı olarak, bu ülkelerin birden fazla kendilerini global trendden başka tutamadılar ve dinamik bir büyüme sağlayamadılar. IMF iddialarına nazaran, Çin dışındaki gelişmekte olan ekonomilerdeki ekonomik sakinlik, endüstrileşmiş ülkelerden bile daha büyüktü.
Kriz tıpkı vakitte bir vakitler ünlü olan BRICS ülkeleri kümesinin artık neredeyse hiçbir ortak noktasının olmadığını da gösterdi. Kümeden yalnızca Çin iktisadı geçen yıl büyüyebildi.
Rusya’da iktisat %3 düşerken, Brezilya’da COVID nedeniyle yüksek enfeksiyon ve mevt oranları ve ülkenin demokratik kurumlarını baskı altına alan popülist lideri Jair Bolsonaro ile %4’lük bir düşüş yaşandı.
BRICS’in yıldızı soluyor
Önümüzdeki yıl IMF, Brezilya iktisadının %2’den daha az büyüyeceğini varsayım ediyor. Bu, bir vakitler endüstrileşmiş bir ulus olmanın eşiğinde görülen bir ülke için yıkıcı bir sayı.
Alman İktisat Enstitüsü (IW) lideri Michael Hüther, Handelsblatt gazetesine verdiği demeçte, siyasi istikrar eksikliği ve çoklukla yasal mutlaklık eksikliğinin BRICS’in yıldızının sönmesinin nedenleri olduğunu söyledi.
Hüther “Tek yapmanız gereken BRIC’i haykırmak ve yatırımcılar üşüşür günleri geride kaldı” dedi.
Kestirimler, meseleleri siyasi huzursuzluk ve şiddetli karantinalarla birleşen Güney Afrika için de benzeri. Alman Afrika İş Birliği lideri Christoph Kannengiesser, “Güney Afrika, global kıymet zincirlerine derinden entegre ve bu nedenle iktisadı, Avrupa ekonomileri üzere savunmasız” yorumunda bulundu. Tekrar de uzman, ülkede faaliyet gösteren Alman şirketleri için geri çekilmek için bir neden olmadığını vurguluyor.
Kannengeesser, DW’ye verdiği demeçte, “Orada ağır bir formda yatırım yapan Alman sanayisi, bir iş yeri olarak Güney Afrika’ya bağlı ve temelde iyimser” dedi.
Toparlanma aşılara bağlı
Bu iktisatların ne kadar süratli toparlanabileceği, yetkililerin COVID sıhhat krizini denetim etme yeteneğine bağlı.
Fakat aşı eksikliği nedeniyle, bir yandan Afrika’daki aşılama oranları şimdiye kadar son derece düşükken, öbür yandan ABD ve AB kendi nüfusları için destekleyici aşılar üzerinde baş yoruyor. Kannengiesser, bunun adil olup olmadığını tartışmanın bir manası olmadığına inanıyor.
Bunun yerine, maksadın Afrika kıtasını başkalarının yardımına daha az bağımlı hale getirmek olması gerektiğini söyledi. “Afrika, gereksinimi olan aşıları kendi başına üretebileceği bir pozisyona getirilmelidir. Bu bir patent problemi değil, üretim kapasiteleri sorunudur.”
Lakin, üretim kapasitesini artırmak bir gecede gerçekleşemez. Bu ortada Almanya’nın yalnızca memleketler arası COVAX teşebbüsü yoluyla değil, birebir vakitte ikili olarak da fazla aşı bağışlamayı düşünmesi gerektiğinin altını çizen uzman, COVAX’ın aşıları hemen muhtaçlığı olan ülkelere süratli bir formda tedarik etmekte büyük zorluklarla karşılaştığını da kelamlarına ekledi.
Kaynak: dw.com
Çeviri: Cem Cetinguc
Para Tahlil
