Artık 70’ne merdiven dayayan bu acılı, ihanet, hayal kırıklığı, başarısızlık, terkedilme, kaçış ve yalnızlık dolu hayatında İktisadın Ulu Çınarı FÖŞ’ün tek memnunluğu Türkiye’nin her beş yılda bir tekrarlayan mali krizleridir. Sevgili Dostum Attila Köksal twitter’de yazdı, umarım yanlış referans vermiyorum, Türk kendine konut yapmakla komşusunun meskenini yıkmak ortasında yarar işlevi bağlamınında kararsız kalmış bir homo sapienstir.
Yüca yarı-atamız Cengiz Han’a bir gece kımız sohbetinde kankaları sormuşlar, düşmanlarının kesik kelleleri üstünde otururken “Ya, Ağam, bu kentleri işgal edip, yakıp, yıkma, talan, tecavüz filan çok kıyak da, biraz şarkıyı değiştirsek hani? Daima birebir şeyleri mi yapacağız?” Büyük Cengiz Han kurukafadan yapılmış kımız tasından bir fırt çekip deve yahnisinden bir çatal aldıktan sonra “Ulan” demiş, “Sonunda tarihe geçmek istemiyor muyuz” “He ya, alışılmış, yoksa niçin yakalım ki bu kadar kenti?” “Akıllı olun o vakit, şöyle gösterişli bir kent inşa etmek en az yüzyıl, biz bir haftada ortalama 2.5 kenti harabeye çeviriyoruz”. “Şimdi söyleyin bana, kim tarihe geçecek?
Özetle, kendim asla varlıklı olamadığım, ve bunun tek nedeni benim orta zekalı, tembel ve yeteneksiz bir şişko popolu olmam değil, herkesin bana düşmanlık yapması olduğu için, oburlarının bir gecede her şeyini kaybetmesi beni çok keyiflendirir.
Türkiye’de mali krizlerle birinci temasım 1980 yılında ABD’ye uçmadan Merhum AnneAnnem’in kıt emekli maaşından biriktirdiği bir kaç kuruşu, daha yüksek faiz için Fatih’te “nefesi kuvvetli bir Hoca’ya” emanet etmesi vasıtasıyla oldu. Sonra Banker Skandalı patladı. Kaç yüzbin kişi ömür uzunluğu biriktirdiği tasarruftan oldu? Hatırlamıyorum, zira ben Doğu İllinoy Üniversitesi’nde ABD devletinin servetini (bana full burs verdiler 10 yıl boyunca) Roma orjilerinde tüketmekle meşguldum.
O yüzden 1980’leri pek hatırlamam. 1980’ler boyunca ABD’de “eğitim aldığım için” değil. Çünkü ABD’de geçen yıllarımı da pek hatırlamıyorum. Hostes sıcak şekersiz kahveyle beni ayılttığında uçakla Türkiye’ye dönüyordum.
Benim birinci mali krizim ki, adeta birinci sevgili üzere her gün andığım, 1994 Tansu Çiller “Beynimin Yarısı” krizidir. Bu makalenin özü mali krizlerin sosyo-politik ve jeo-ekonomik tahlilini yapmak değil. Silkelenen kerizleri anlatmak. O yüzden nedenlerini es geçeceğim. Ancak, Mart 1994’te Tansu Hanım ve onun beyninin yarısı Osman Beyefendi döviz kurunu patlatmayı becermeden bir-iki ay kadar evvel BİST-100 2.05 centle tarihi rekorunu kırmış, Finansbank İhlas Holding’i, 100 F/K’dan halka açmaya hazırlanmıştı. Sonrası yaprak dökümü. Bir kuşak borsaya tövbe etti.
2001 krizi de kerizler için 2002 üzere başlar. Zira bu aziz devlet, batan bankalarda mevduatı olan herkesin her kuruşunu ödemiş, hatta bankaların diğer bankalara da borçlarını ödemişti. Fakat bankaların küçük hissedarlarına zırnık dahi vermedi. Sonra, Uzan Adabank-İmarbank skandalı patladı ve o vakit Borsa’nın en baba payları Çukurova ve Kepez Elektriğ’e de el kondu. Yatırımcı tekrar Baba’yı aldı. Bu defa yanlız yerliler değil, yabancılar da TC’nin adaletini öğrendiler ve Moğolistan’da yoğurt fabrikası paylarına yöneldiler.
Neyse ki, bu dünyada yüksek kayalardan sürü halinde suya atlamayı seven lemming denen kemiriciler ve fon yöneticileri kadar saf ve sütü sağılmaya müsait öbür göğüslü çeşidi yok. Bakın, daha 2 ay oldu-olmadı Naci Ağbal’ın vazifeden alınmasıyla Türkiye’ye yatırdıkları tüm para ham-hum-şaralop edildi. “Bir daha gelmeyiz” diye yemin ettiler. Son bir aydır tahvil pazarına yeniden ağır ilgi var.
2002 seçiminden evvel “AKP gelip iç borcu konsolide edecek” diye satıp kaçanlar, AKP’nin iç borcu konsolide edemeyeceğini, zira ne “iç borç” ve “konsolidasyon” tabirlerini anladığını, ne de “hadi yap” deseler yapacak beyin gücü olduğunu görünce geri geldiler. 2008’e kadar dolçe vita yaşandı.
2008 Büyük Finansal Krizi de “teyet geçti”. Aslında Türkiye açısından 2008 Krizi bir Kuzuların Sessizliği sinemasıdır. Zira ben Türk bankaları vasıtasıyla Lehman’da çok alengirli türev enstrümanlara servetlerini yatırıp yağlı bakla kazığına oturan çok “serbest meslek erbabı” biliyorum. “Kimdir bu saftorikler?” derseniz, İstanbul’da taksi plakaları kime ilişkin öğrenin, tıpkı adreste ikamet ederler.
Sonrası bir süratli çekim üzere akıp gidiyor. Mesela, çok kısa süren ancak takriben 75 bin yatırımcıyı kızağa çeken bir FOREKS faciası yaşadık. Döviz spekülasyonu yapacağım diye servetlerini yitirenleri günlük bir olay kabul edip, hiç yazmıyorum.
Ayrıyeten, niyetim geleceği öngörmek. Yakında, çok yakında iki piyasada yüzbinlerce yatırımcı çok ağır kayıplar yaşayacak. Bu piyasalar kripto-varlıklar ve Borsa. Sakın yanlış anlamayın, kriptolar yasal bir varlık sınıfı ve her portföyde makul ölçüde tutulmalı. Gelecek kriptonun. Borsa hala ucuz, 2-3 yıl beklemeye sabrı olana ihracat, AR-GE, inovasyon yapan, FX borcu olmayan şirketlerden bir portföy tutmalarını öneririm.
Kriptolarda birinci tökezlemeyi Thodex’te gördük. Yarın Kodex, FÖŞdex, SKM-coin de çıkacak. Çiftlikbank’a para yatıranları kınamayacaktım lakin, kardeşim, bir o Tosuncu’ğun hızına bakın ya. Kent varoşunda otobüs durağına bıraksanız, konutun yolunu bulamaz. O hödük mü size para kazandıracak?
Borsa’ya gelince hesap kolay. Twitter’dan öğreniyorum: MSCI Gelişmekte Olan Borsalar Endeksi’nde hissemiz %0.28’e inmiş. Yani, artık hasta spekülatör fon dışında kurumsal para BİST-100’le uğraşmaz. Pasif fonlar da gelmez. İçerde, enflasyonun daima gerisinde kalan mevduat faizinden kaçıp Borsa’ya sığınanlar var. Ancak bunların yatırım sanatı hakkında bildikleri benimle Salvador Kısmı ortasındaki fotoğraf bilgisi farkı üzere.
Ve bu değerli vatandaşım, gidip 100 yıllık banka, 80 yıllık holdingin senedini almıyor. Halka arza giriyor, zira kolay para kazanacak. Ve aklına şu soru hiç gelmiyor: Yahu, şirkete para yatırıyoruz da, bizimle birlikte kim yatırıyor? Kim yatıracak, ikincil piyasada mal satanlar. Durumu anlatabildim mi? Olağanda Borsa’da kote paylara gidecek para halka arza gidip piyasadan çekiliyor. Bir de esasen içerde olanlar mallarını satıp halka arza dönüyorlar.
Bu bir havuz sorunu. Bir yanda havuzda nah başım kadar bir delik var, su kaçırıyor (halka arzlar). Öte yanda havuza su basan bir musluk var (yeni yatırımcılar) 10 dakikada bir damla su veriyor. Havuz kaç dakikada boşalır?
Türkiye’de yatırımcılık nedir biliyor musunuz? 40 derece Adana sıcağında kapağı açık mazot bidonunun yanına oksijen kaynağı aletini dayayıp şalgam suyu içmeye gitmek.
FÖŞ
DEĞERLİ: Cuma günü Big K ve Artunç Kocabalkan’la yaptığımız söyleşide, bu başlıkta bir makale yazma fikrimi anlattım. Onlar da beğenip manşet yaptılar. Başlık araklama değildir.
Söyleşi burada: Ekonomik krizler, silkelenen kerizler | Atilla Yeşilada
Para Tahlil