Türkiye 2020’de büyümedi, 2021’de de büyümeyecek. Aslında “bu baş iktidarda kaldığı sürece büyüyemez” de diyebilirim, fakat 2021 sonunda bu başın iktidardan gideceğine eminim. Hangi baş bu? Eğitimi imam-hatiplere feda eden, AİHM kararlarını takmayan, Cumhurbaşkanı’na mal dondurma, İçişleri Bakanı’na da STK kayyım atama yetkisi veren baş. Binlerce sefer yazdım, bir o kadar da görüntü çektim: “Tüm kurum ve kuralları ile demokrasiyi uygulamazsak, kalkınamayız” diye. Ancak, Ankara anlamıyor, “ben ıslahat yaptım işte” diye çıkıyor işin içinden.
Neyse, bu genel geçer bir husus alışılmış ki. Bilhassa iktisatla siyaseti başka tutmaktan yana olan ekonomist kardeşlerim burun kıvıracaktır bu münasebete, zira onlar Mars’ta Sırça Köşk’te yaşar.
Türkiye 2021’de %5 civarında bir GSYH ivmesi miras alacak, yani baz tesiri sayesinde esasen hiç bir faaliyette bulunmasak da, iktisat büyümüş gözükecek. Ehh, bunun üstüne bir de TUİK’nin en az 2 puan armağanı var, herhalde %7 filan büyürüz? Hayır, büyüyemeyiz. İki kolay nedeni var, birincisini bu makalemde anlatacağım: Ekonomik faaliyeti artırmak için fiansman, yani cukka lazım, biz hepsini 2020 yılında harcadık. Artık meteliğe kurşun atıyoruz.
Evvel mekanizmayı anlatayım size. Bir KOBİ’niz var, yılda 100 bin zamazingo üretip satıyor. Kazandığı parayla da personeller ve işverenler geçimini sağlıyor. Şirketin özkaynakları ya büyümüyor ya da çok az büyüyor. Farzedelim, zamazingo pazarı birden patladı. Bu KOBİ’ye 200 bin sipariş geldi. “Tamam” deyip üretebilir mi? Hayır, zira zamazingo üretmek için güç, hammadde, personellik ve tahminen ek makina lazım. Hatta, yeni bir ustabaşı ve ek bina da gerekir diyebiliriz. Yani, üretmeden evvel üretim sürecini finanse etmek lazım. Patronaj nerden bulur bu finansmanı? Düzgün niyetli ve namuslu çalışan bir işveren diyelim, evvel cebinden ek sermaye koyar, fakat tüm ekstra sarfiyatları karşılayacak kadar koymaz, koyamaz. Koyabilseydi, hersene dışardan $180 milyar borç almazdık. İşletme sermayesi eksiğini gidermek için bankadan kredi alır.
Uygun de, 2021 yılında bankalar kredi veremeyecek ki? Vermeyecek, zira arızalı krediler portföyün %15-20’ne varmış drumda. Kimse gerçek oranı bilmiyor, çünkü Türk Ticaret Kanunu ve BDDK yönetmeliklerinde yapılan değişikliklerle meyyit krediler yüzdürülüyor. Borçlu hiç faiz ödemese de, banka krediyi canlı olarak gösteriyor bilançosunda. Lakin, kendisi gerçeği bildiği için kenara yedek akçe koyuyor, şirket iflas ederse diye.
Bu kış yüzbinlerce küçük esnaf ve onlara mal ve hizmet sağlayan orta ölçekli KOBİ batacak. Zira ciro yok, tüketim yok ve devlet işletme başına TL1 bin dayanak veriyor yalnızca. Bankaların batık kredi oranı– resmi ve/ya gerçek olanı– baharda hızla artacak. Onlar da sermaye yeterlilik rasyosunu tutturmak için kredi şartlarını iyice sıkılaştıracak.
İkincisi, daha TCMB’nin faiz artırımları bitmedi. Kış aylarında enflasyon %15-16’ya çıkar. ENA Enflasyon Araştırma Kümesi bugünlerde gerçek TÜFE’yi açıklayacak, yıllık %20’in üstünde çıkacağından eminim. Halkın başındaki enflasyon da %20 civarında. Bu yüzden %17 siyaset faizi ile enflasyon düşmez, en az %23-25 lazım. O senaryoda da işletme kredisi faizi %27-29 olur, konut kredisi faizini sormayın, dudaklarınız uçuklar. Kaç anayiğit kullanabilir bu krediyi.
Zati, bakın daha yıl sonu gelmeden, bankalar kredi gişelerini kapatmışlar. 13 haftalık hareketli ortalama ile ölçülen kredi genişlemesi yıllık %5’e düşmüş. Yahu, resmi Yİ-ÜFE %22, yani daralıyor kredi portföyü.
Bir de kamu borçlanması var doğal. Gelecek sene Hazine toplam borçlanma oranını %100’ün altında tutacağını vaad ediyor. Yani, bankalara bir ölçü nakit ödeme yapacak. Çok sıkıntı. Minimum fiyata %22 artırım (ihale, mal alımı ve BES devlet katkısı ödemelerini etkiler), uzatılan işsizlik ödenekleri ve işten çıkartma yasaklarının masrafı, ek sıhhat ve savunma masrafları diye başlayıp sayacak olursanız, Hazine’nin GSYH’nin %1.5’u kadar net borçlanma yapacağını düşünüyorum. Yani TL85-100 milyar ortası bir likiditeyi emecek bankalardan, kura bağlı.
Bankaların durumuna bakalım artık: Mevduat kıt kanaat büyüyor (üstelik döviz olarak büyüyor, TL’ye çevirmek için banka ek sarfiyat yazıyor), krediler geri dönmüyor, elde olan likit kaynakları da Hazine emmeye devam ediyor.
Bu iç finansal kısıtlama, bir de dış kısıtlamalar var. Ekim prestijiyle banka ve finans dışı şirketlerin net dış borçlanma oranı %80 civarındaydı. Yani, artık dışardan borç almıyoruz, dış borçlarımızı ödüyoruz. Hoş haber bu, iktisadın kur şoklarına bağımlılığını azaltır. Velakin, bu davranış Türk firmalarının yatırım yapmak ya da ekonomik faaliyetlerini genişletmek niyetinde olmadığının da bir göstergesi. Yatırım yapacak şirket uzun vadeli borç alır, ya da sermaye artırır. Var mı o denli bir görüntü?
Son nokta: Ulusal ve yerli iktisat bir palavra. Savunma Sanayi de dahil (motor ve bilgisayar çipi) hangi esere baksak, içinde en az %50 ithal katkı var. Türkiye %5 büyümeye kalksa, net dış finansman muhtaçlığı en az $20 milyar. Olağanda özel bölüm bu ölçüsü borçlanmak istemezse, TCMB rezervlerinden finanse eder. Lakin, TCMB bu sene eksiye düşen FX rezervlerini destek etmek için piyasadan döviz alacak.
Pekala, diyelim bankalar ve finans-dışı şirketler karlı kredi yahut yatırım alanları gördüler, net dış borçlanma yine artmaz mı? Kredi notumuz yatırım yapılırın 4-5 basamak altında, Batı’yla papazız. Kim Türkiye’ye o kdar borç verecek? Birebir durum Hazine için de geçerli. Vadesi geleni çok rahat borçlanır, üstüne tahminen bir $10 milyar daha borçlanır.
Özetle, 2020 yılında hovarda mirasyedi üzere, tüm serveti harcadık, yeni gelir de yok, 2021’de Türkiye en fazla %2 büyür. Yani kişi başı harcanabilir gelir değişmez.
FÖŞ
COVID-19 SONRASI DÜNYA: HİÇBİR ŞEY ESKİSİ ÜZERE OLMAYACAK
TÜRKİYE İKTİSADI 2021 ÖNGÖRÜLERİ
https://twitter.com/AtillaYesilada1
Para Tahlil
