Uzun vakittir piyasalar hakkında yazmıyorum, YouTube sohbetlerinde sorulsa da, kısa geçiyorum. Zira, “piyasaların” dünya, insanlık yahut gerçek iktisat hakkında hiç bir bilgi içermediğine inandım. Artık kimse bir çeyrekten ötesine bakmıyor. “Fed-AMB para basacak, hükümetler de bol bulamaç borçlanıp Covid-19’un ekonomik hasarını rahatlıkla finanse edecek” diye diye, tam manasıyla bir balon oluştu.
Bu balon yılın son çeyreğinde sönecek diyemem, ancak “riskli varlıklar” dediğimiz Wall Street’ten Türkiye’ye uzanan geniş mali enstrümanlar yelpazesi 2008 Büyük Finansal Krizi’nden bu yana en sıkıntı imtihanına başladı. Piyasaların aşağıda sayacağım şoklara dayanamayıp göçmesi, kış resesyonunu derinleştirir ve uzatır. Hatta, çok karamsar senaryolarda küresel mali kriz bile tetikleyebilir.
Nedir bu şoklar? Birincisi Covid-19’da 2ci Dalganın tüm şiddetiyle kıyıya vurması. Profesyönel yatırımcılar aptal değil. Onlar da 2ci Dalgayı bekliyordu, lakin iki nedenden ötürü aldırmıyordu. Birincisi hükümetler ekonomilerini hiç bir kaidede tekrar kapatmayacaktı. İkincisi ise nasıl olsa aşı yoldaydı. Gerçekten, geçen hafta önde giden 2 aşı deneyinin kamuya açıklanmayaan nedenlerle askıya alınması şok yarattı, lakin akabinde Pfizer’in aşısı için gelecek ay acil onay başvurusu yapacağı öğrenilince, Cuma günü riskli varlıklar toparladı.
Pfizer “mucize formüle” ulaşmış olabilir mi? Emin değilim, ancak daima vurguladım. Aşının Dünya Sıhhat Örgütü, ABD’de FDA ve başka ülkelerdeki muadillerince onaylanması, zorlu bir savaşın birinci safhası. Sonra üretim ve çok zahmetli bir dağıtım süreci var. Ek olarak, aşı çok geç kaldı. ABD’de günlük olay sayısı 70 binlere yükselirken, Avrupa’da geçen hafta 1 milyon yeni olay teşhis edildi. Fransa, Hollanda, İngiltere, Çek Cumhuriyeti ve Polonya’da karantina, tedrici sokağa çıkma yasakları ve toplumsal ara kısıtlamaları ilan edildi. İşte, fon yöneticileri bunu beklemiyordu.
Avrupa’da başlayan kapanma dalgasının yayılması yanında, bir sorun daha var. Hercai ABD’de bile 2ci Mali Takviye Paketi kadük oldu. AB’nin daha fazla bütçe takviyesi vermesi kolay değil. Varlıklı ülkeler verir, İtalya, İspanya, Yunanistan gibileri çok zorlanır altından kalkmakta.
İkinci şok dalgası ise ABD seçimleri olabilir. Fon yöneticileri Ağustos’a kadar Trump’ı satın alıyordu, artık ise Biden’a döndüler. Bence 4Ç2020 özelinde, seçimi kimin kazandığı kıymetli değil. Ama, ya seçim gecesi ihtilaf çıkarsa? Dün prestijiyle 16 milyon Amerikalı oyunu erken kullanmıştı, postaya atılan oylar da uğraşı. Bunlar bir çok eyalette seçim gecesi sandıklar kapandıktan sonra tasnif ediliyor. ABD’de seçim sonuçlarının çok çabuk açıklanmasının değerli nedenlerinden biri, bir bilgi toplama merkezine bağlı otomatik oy verme makinaları. Lakin, seçmenin kıymetli kısmı oyunu posta yoluyla ya da erken kullanınca, vakit alan fiziki tasnif devreye giriyor.
İki soru işareti daha var. Birincisi, Biden tüm anketlerde çok önde gitse de, hala “utangaç seçmen” dediğimiz anketörlere oyunu bildirmeyen, ya da palavra söyleyen geniş bir kesim var. Bunlar düşük ihtimal da olsa, yekpare Trump seçmeni olabilir. Yani, seçim gecesi yahut bir iki hafta içinde tüm oylar sayıldıktan sonra da kazanan net muhakkak olmaz. İkinci sorun da, ABD Anayasa Mahkemesi’nde (AYM) boş koltuğa atama için Senato’da süregelen onaylama görüşmeleri. Aday bayan yargıç muhafazakar ve Trump taraftarı. Yeniden de, seçime itirazlar AYM’ne kadar giderse, ne istikamette oy vereceği bilinmez. Bizim AYM’den de gözlüyoruz, o aziz makama seçilenin ne istikamette karar vereceği önden kestirelemiyor.
ABD’de 1-2 ay süren seçim ihtilafı ve bu müddet zarfında çıkacak toplumsal karmaşa bence seçimden çok daha büyük risk.
Daha devam edebilirim. Mesela, Brexit var ki, muhtemelen uzlaşmalı bir boşanma olmayacak. Kışın küresel iktisadın yavaşlaması sonucu, güç piyasalarında çok derin bir ayı pazarı ihtimali var ki, bu bir çok Gelişmekte Olan Ülkeyi vurur.
Uzun vadeli düşünen bir kaç fonun dahi stratejisi kolaydı: Aşı keşfedilmese de, hastalık yazın tavsar, iktisada de bol ölçüde nakdî ve mali dayanak pompalandı. Tahminen elimizdeki menkuller bir-iki çeyrek ziyan ettirir, fakat sonunda parsayı toplarız.
Artık, kışın sokağa çıkma yasakları ve azan salgının dehşetiyle tüketiminini yavaşlatan bir dünya düşünün. Bu dünya aşı bulunsa da kolay toparlanmaz. IMF ve Dünya Bankası da bunu söylüyor aslında. Çok uzun süren bir salgının turizm, sivil havacılık, organize perakende, cümbüş yerleri ve en değerlisi iktisatların kalıcı olarak büyümesi için temel muhtaçlık olan özel bölüm sabit sermaye yatırımlarına vuracağı darbenin boyutunu hesaplamak kolay değil. Size hiç de akla uzak olmayan bir senaryo vereyim: Salgın bitti, lakin hastanın bünyesi öylesine zayıfladı ki, en az 2 yıl olağan hayatına dönemeyecek.
Bu senaryoda fonlardan para kaçar, dolar, İsviçre frangı ve altına sığınır. Fonlar da zarurî satışlar yapar. Bir noktada bu satışlar fasit daire haline gelip, kimilerinin batmasına neden olabilir. Bilhassa kaldıraçlı paketlenmiş krediler, GOÜ mahallî par ünitesi cinsi tahviller, ABD’de junk tahviller ve teknoloji paylarında ağır konumlanma var. Bunlar balon olmasa da, köpük teşkil ediyor. O köpükler patladığında, ruhsal tesiri tüm dünyayı sarsabilir.
Esasen küresel mali krizlerin en değerli özelliklerinden bir, tek bir noktada başlayıp, ekonomik kanallarla değil, yırtıcıdan kaçan sürü hayvanı psikolojisi ile tüm dünyaya yayılması.
Şayet ekonomik daralmanın üstüne bir de mali krizler patlak verirse, aşı filan farketmez, dünya en az 2-3 yıl kendine gelemez.
Şayet riskli varlıklar Covid-19 başladığından bu yana dünyayı Fed bilançosu penceresinden okumayıp, gerçek iktisatların ritmine nazaran bir alıp, bir satsaydı, bu derece telaşlı olmazdım. Ancak dün Fed mali köpükleri frenlemek için ek makro-ihtiyati tedbirleri görüşmeye başladığın ilan etti. Yakın vakitte Dünya Bankası Baş Ekonomisti tayin edilen dünyanın en önde gelen finansal krizler uzmanı Carmen Reinhart da, 2 gün evvel Covid-19 krizinin mali buhrana dönüşebileceği ihtarını yaptı.
Odin’e dua ediyorum, fon yöneticilerinin aymazlığı ve umursamazlığı yılın kalan ayları ve 1Ç2021’de devam etsin. Bir sefer şu Covid-19’u halledelim, piyasalarda oluşan köpüğe de deva buluruz.
Kullandığım kaynaklar
Federal Reserve debates tougher regulation to prevent asset bubbles
A Bridge to Economic Recovery: Be Aware of Financial Stability Risks
Coronavirus fallout can morph into a küresel financial crisis, the World Bank’s chief economist says
ParaAnaliz Online Seminerler eğitmen takımı ve içerik bilgileri linkte
Piyasaların istikametini siyaset belirleyecek | Atilla Yeşilada
Atilla Yeşilada’dan Küçük Yatırımcılara Tavsiyeler | EkonomiTube TV
https://twitter.com/AtillaYesilada1
Para Tahlil
