Bir kaç gündür toplumsal medyada yoktum, çabucak dedikodular başlamış: “Berat Albayrak’la birlikte kitap yazıyorlar”. “Rahmetli Özal’ı öldürenler kaçırdı, bir daha izi bulunmaz”. “Covid’den geberdi, Türkiye bir illetten kurtuldu”. “Rockefeller çağırdı, yeniden Türkiye’ye kumpas hazırlıyorlar”. Yok be kankalar. Meşhur Aztek atasözünü hatırlarsınız: “Pudra şekeri burunda Kolombiya tankerinde durduğu üzere durmaz”. Ben pudra şekerinin üstüne biraz da pipoyla granüle şeker çekince hafifçe bir “kendi içimde seyahate çıkmışım”, acile kaldırıp, lavman yaptılar, kendime geldim. Fakat dersimi de aldım. Artık yalnızca fentanil ve meta-amfetamin üzere reçeteyle satılan ilaçlarla sinüslerimi tedavi edeceğim.
Geçirdiğim elim sıhhat krizi esnasında başım daima dünyanın her yerinden gelen mali krizi alametlerini inceleyip dosyalamakla meşguldu. Purda şekerinin bir özelliği de beyin damarlarınız patlayıp kalbiniz göğüs kafesinden fırlayıp kendi başına maraton koşmaya başlayıncaya kadar olağanüstü süratli, yanlışsız ve metodik halde çalışmanızı sağlamaktır. Genç bir kaynak ustasının sahip olması gereken en değerli marifet yani.
Açıkçası, mali krizi kimse kestirim edemez. Mali krizler herkesin korktuğu devirlerde de vuku bulmaz. Ama, Kindleberger, merhum Salih Neftçi Hocam, Hyman Minsky, Carmen Reinhard ve Kenneth Rogoff üzere devler bize takip edebilceğimiz bir “taksonomi”, yani sınıflandırma armağan etti. Nasıl hipertansiyon enfarktüs riskini artırır, ancak her hipertansiyonu olan beyin kanaması geçirmezse, mali kriz taksonomisinde sayılan alametler çoğalınca, mali kriz ihtimali de yükselir, spor ve tuzu kesmek kuraldır.
İşte o denli bir basamaktayız. Son aylarda 3 değerli olay beni harbiden tırstırdı. Bunlardan birincisi malum, Reddit isimli “çat” platformunda birleşen küçük yatırımcının bir çok pay senedinde toplu süreç yapması. Koordine süreç tarafına takılmıyorum. Sağlam bir bilgi üzerine yapıldıkça, hiç sorun yok. Hatta, üzerinde çok açık durum bulunan bir enstrümanda açıkçıları portakal üzere sıkmak için mal almak da legal. Beni endişelendiren bu kadar çok sayıda küçük yatırımcının birikimlerini çok riskli bir alanda değerlendirmeleri. Daha 19cu Yüzyılda bir diğer finans devi Bagehot (Fransız fırıncılık devi Le Baget’la karıştırılmasın) “Manav, hizmetçi ve ayakkabı boyacısı Borsa’ya girdiğinde, siz satıp kaçın” demişti.
Öteki 2 hadise son günlerde patlak verip basınımızda pek yankı bulmadı. Evvel, Greensill Capital isimli, Sanjeev Gupta’nın çelik ve öteki sanayi şirketlerine finansman sağlayan kuruluşu battı. Şirket büsbütün Sanjeev Abi’min şahsi gereksinimleri için kullanılmış. Şirket batarken de karşılıksız senetlerini kabul eden banka ve fonlar da ağır ziyan yazdılar. Yani, ağır derken milyar Euro biçiminde konuşuyoruz.
Öbür hadise ise Archegos Aile Ofisi, bizim ferdî trading şirketi üzere birşey. Bunun başındaki zat, Bill Hwang isimli bir spekülatörün, yatırım aracıydı Archegos. Hwang Asyalı zenginlerin paralarını yönetip milyarlarca dolarlık süreçler yapıyordu. En az 5 katı kaldıraç kullanıp, krediyi de UBS ve Morgan Stanley üzere dev aracı kurumlardan kullanıyordu. Nasıl battığı önemli değil, bu kurumların toplam ziyanı $5-10 milyar ortasında hesaplanıyor.
Bu öykülerde herkes dolandırıcılık boyutuna dikkat edecektir, fakat ana fikir kreditörlerin risk kontrolü ve iç denetim düzeneklerinin iflası. Daha doğrusu bol paradan şımaran şirketlerin bu düzenekleri şuurlu olarak devre dışı bırakması ki, mali krizin en değerli öncü göstergelerinen biri sayılır.
Janet Yellen son günlerde çok telaşlı. Mümkün bir ayı pazarında çok kaldıraç kullanıp pek de likit olmayan mali enstrümanlara yatırım yapan hedge fonların ziyana girip batacaklarını düşünüyor. ABD kontrol konseyleri bunlar hakkında kovuşturma başlatabilir.
Çok risk almanın yatırımcılardan kurumlara sıçraması da bir mali kriz alameti. Kaldıraç kullanımının yükselmesi, her kapıyı çalanın tahvilinin faiz ödeme gücüne bakmasızın ihraç edilmesi, SPAC üzere gerisinde bazen hiç bir satılabilir bedel bulunmayan enstrümanların çoğalması daima kıyamet alametleri.
Pekala, bu zafiyetleri yıkıma çevirecek sarsıntı nerden gelebilir? Türkiye üzere Gelişmekte Olan Piyasalar’dan. İki gün evvel IMF Lideri Kristalina Geogievavavava bir yanda küresel büyüme varsayımlarının yükseltileceği muştusunu verirken, öte yanda GOÜ’de mali krize hazırlanın dedi. Valla da billa da motamot o denli dedi. Yani ,”belki” ya da “şu şartlarda” değil, “Geliyor. Nokta.”
Nedeni? ABD’de iktisadın kapasitesini zorlayacak GSYH büyümesi var ki, beraberinde kısa vadeli de olsa bir enflasyon tsunamisini sürükleyecek. Piyasa enflasyonun süreksiz mi kalıcı mı olduğunu anlayıncaya kadar ABD tahvil faizlerini üst itecek. Muhtemelen bu senaryoda Dolar Endeksi de zıplayacak. Bu GOÜ’de istemsiz olarak finansal şartların sıkılaşması manasını taşır. Türkiye, Brezilya, Güney Afrika Cumhuriyeti ve burada ismini sayamadığım bir çokları gibi “höt” desen “ay aman bayılıyorum galiba” diyecek bir çok ülke de ya bir gecede, ya da bir kaç ay içinde klinik depresyon vaziyetleri.
Dünya devletleri Covid-19’un yaralarını sarmak için Şeytan’la anlaşıp klasik ekonomik doktrinin “yapma” dediği her şeyi yaptılar. Eyvallah, insan canından daha değerli hiç bir şey yok. IMF’nin dediği üzere, evvel borçlan, halkına harca, gerisini sonra düşünürsün. Şimdü düşünme vakti geliyor. Sonsuz para basma ve ucuz faizden borçlanıp her “açım” diyene maaş bağlamak purda şekeri üzeredir. Çekerken iyi de, mal bittiğinde hafif titreme yapar.
FÖŞ
FÖŞ: Türkiye’nin Finansman Darboğazını Anlamak
Güçlü Dolar + Yükselen Faiz = Finansal Kriz
FÖŞ yazdı: İktisadın tek kurtuluşu: Dış çıpa
Para Tahlil
