Fed içinde şahin isyanı var. Çok fazla para basıldığını düşünenlerle enflasyon furyasının kalıcı olabileceğinden kaygı duyanlar, basın üzerinden güvercin çoğunluğa yaylım ateşi açıyorlar. Bilhassa konut fiyatları ve kiralarda artış şahinleri çok ürkütüyor, zira tarihi deneyim bu fiyat artışlarının geri çevrilmesinin çok güç olduğunu gösterdi.
Şayet Delta varyantı ABD’de ekonomik aktiviteye sert bir darbe vurmazsa, Fed yıl sonundan evvel tahvil alımlarını ayda $120 milyardan $80 milyara indirecek. Bu geleceği fiyatlayan Dolar Endeksi bugün 93.155’le 2021 tepesini zorluyor. ABD 10 yıllık DİBS getirisi ise öğlen saatlerinde %1.37’ye vurdu. Hala yıl sonunda %2’ye yükselir der FÖŞ.
Enflasyon ise süreksiz değil. Bu hususta başka bir makalem planlama kademesinde. Ancak sıcak meze olarak Füsun S Nebil’in “Çip Krizi Otomotiv Bölümüne 110 Milyar $’a Mal Olacak” başlıklı makalesini okumanızı öneririm. Link aşağıda:
https://www.paraanaliz.com/2021/genel/fusun-nebil-cip-krizi-otomotiv-sektorune-110-milyar-a-mal-olacak-g-10683/
Planladığım makalenin ana fikri şu: Tedarik zincirlerinde aksamalar süreksiz değil, en az 2 yıl sürecek. Bu mühlet zarfında Fed-AMB amaçları üstünde seyredecek enflasyon, beklentileri de zıvanadan çıkartarak acil nakdî sıkılaştırma gerektirecek.
Aslında bu kadarı bile burnuna kadar döviz borçlu Gelişmekte Olan Ülke (GOÜ, Piyasalar = GOP) şirketleri için facia demek. Borçların faiz ve anaparasını ödemek cirodan istihdam ve sabit sermaye yatırımına ayrılacak hissenin azalmasına denk geliyor.
Lakin, buraya kadar kıssayı GOÜ’i takip eden herkes ezberledi. Öykünün yeni olan faslı Asya. Evet, pandemide azimli atakları ile virüsü bertaraf ettiği düşünülen Asya. Maalesef Asya’nın aşılama kampanyası yerine karantina ve kapanmalar üzerine şurası Covid-19’la savaş stratejisi her ülkede çöktü.
Halihazırda salgının başladığı Wuhan Eyaleti’nin tekrar karantina altında olduğunu biliyor muydunuz? Lakin Güney Kore, Singapur, Tayland, Endonezya, Malezya, hatta Avustralya ve Yeni Zelanda bile tecrit stratejisini muvaffakiyetle yürütemediler. Niçin kıymetli anlatacağım.
Dünyayı bir konveyör jenerasyonu olarak görün. Afrika ve Latin Amerika Asya’ya ham unsur satıyor. Asya bunlardan ucuz ve orta katma pahalı sanayi mamulleri üretip, başta ABD ve Avrupa, tüm dünyaya satıyor.
Latin Amerika’da hala günde en az 100 bin Covid-19 olayı ve 2.500 mevt rapor ediliyor. Afrika’da Ağustos başında yeni bir olay tepesi kaydedildi. Bu dorukların işgücü verimliliğini etkilememesi imkansız. Maden ocağı yahut kakao tarlasına hastalık girdi mi, üretim filan kalmaz.
Fakat sorun daha büyük, hasta çalışanlar tarafından hazırlanan/hasatı yapılan ham unsurlar de virüs taşıyabilir ve bu yolla Asya’da sıçrar. Asya’da üretim aksadığında, ABD ve Avrupa’da arz daralacağı için fiyatlar mecburî olarak artar.
Bu noktada Çin’e özel bir parantez açmak zorundayım. Xi Jinping’in ne yapmaya çalıştığı hiç aşikâr değil. Yeni teknoloji şirketleri adeta kamulaştırıldı. Uzmanların birden fazla finansal ve direkt yatırımcılara Çin’e gitmeyin diyor. Çin ABD’yle giriştiği amansız yarışta en büyük avantajı hızla uzunluk atan yeni teknoloji şirketleriydi. Bunların Beijing’in sıkı kontrolü altında yaratıcı güçlerini muhafazaları imkansız. Birtakım kaynaklara nazaran, artık de sayıları 12 bini aşan Çin’li milyarderlerin üstüne gidilecek. Özetle Çin, ülkeyi zenginleştiren “altın yumurtlayan kazları” kesmekle meşgul. İktisadının yalnızca konjonktürel nedenlerle değil, seküler, yani trend olarak yavaşlaması çok yüksek bir mümkünlük.
OECD’nin saptadığı nedenlerle benim münasebetlerim misal değil: Covid-19 korkusu yüzünden beşerler mesken dışında tüketimi kısıyor. Fakat, OECD bulguları tezimi destekliyor: Gelişmiş Ülkeler’den gelen talebin daralması da GOÜ’i güç durumda bırakacak.
GOÜ araştırmaları ile ünlü olan Capital Economics’in Hindistan Büro’su kıdemli ekonomisti Shilan Shah GOÜ için geleceğin karanlık olduğu görüşüme katılıyor. Shah’a nazaran yeni Covid-19 dalgaları birincisine göre daha az ekonomik hasar üretiyor. Velakin, her dalga GOÜ devletlerinin esasen sonlu olan bütçe ve nakdî direncini de biraz daha kırıyor.
Ek olarak, Delta’nın yayılması ile turizmde toparlanma birkaç sene ötelenirken, Çin’in yavaşlaması ona emtia ve ucuz yarı-mamul sanayi eserleri satanları sıkıntı durumda bırakıyor.
Küresel fonlar da GOP’ın sonbaharının geldiğini farkettiler. International Institute of Finance kayıtlarına nazaran, Temmuz ayında GOP’a net finansman girişleri 10 ayın en düşük seviyesi olan $7.7 milyara geriledi. Bilhassa büyümeye hassas pay senetlerinden $10.5 milyar kaçmasını not edelim.
GOÜ’in bu badireleri aşması bir kaç yıl sürecek. Ancak, vakitleri kaldı mı? Geçen Pazartesi Birleşmiş Milletler Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), global iklim durumu hakkında en son kapsamlı raporunu sundu.
Rapor’daki bulgular Türkiye dahil tüm GOÜ hükümetlerinin uykularını kaçırmalı. İklim değişikliği artık geri dönülmez eşiği aştı. Bu eşik 1.5C ısı artışı. GOÜ’in iklim değişikliği ile çaba için (toplu olarak) senede $200-300 milyar taze kaynağa gereksinimleri olduğu hesaplanıyor. Bulamazlarsa, turizmi kaybedecekler, su problemi ve ziraî mahsul kaybı yaşayacaklar. Sıhhat sistemi yeterlice zorlanacak. Göçmen istilasına uğrayacaklar.
Üstelik, önde gelen GOÜ’i yönetenlere bakın: Brezilya’da Bolsanaro, Hindistan’da Modi, Rusya’da Putin, Çin’de Xi, bizde Erdoğan. Sizce bu isimlerden hangisi uzun vadeli planlama ile yukarda saydığım tehlikeleri bertaraf etmeye hazır görünüyor?
FÖŞ
Para Tahlil
