Meskene kapanmayı çok yararlı buluyorum, özellkle, alkollü içecekler ve “ilaç” tedarikimi “özel teşebbüsten” yapabiliyorsam. İçeriye kapanmayı “içime dönme”, yani kendi iç dünyamı keşfetmek için fırsat bildim. Ben kimim, niye bu dünyaya geldim, öldükten sonra ne olacağım? Yaşamanın gayesi nedir? Bir litre konut imalatı buzlu votkayla 10 dakikada buldum soruların yanıtı:
Sen uyuz bir moruksun.
Doğum denetim hapı keşfedilmeden dünyaya geldin, öteki hiç bir nedeni yok.
Geberince Cehennem’e gideceksin, ordan da kovulup, azap içindeki ruhun ebediyen Araf’la Dünya ortasında gezinecek.
Dünyada olmanın tek nedeni, bitkilerin gübre muhtaçlığını karşılamak.
Hay, Odin’in paslı asası, hala açılmaya 16 gün, 23 saat ve 49 dakika var. Bu kalan vakitte ne yapacağım? Covid-19 sonrası dünyayı düşlemeye başladım. Bir yanda da TV’yi açtım, yollar olağan Cuma trafiğinden daha kalabalık. Spiker de “hiç ders almadık” filan diye mızmızlanıyor. Ha-şa, bir çoğumuz ders aldı, ötekiler de kaybedecek yahut ölecek. Covid-19’dan sonra hiç bir şey eskisi üzere olmayacak.
Lakin, ismini vermek istemediğim bu Penguen TV Kanalı’ndaki Spiker değil gelecek hakkında tek yanılan. Ekonomistler, fütürolojistler, proktolojistler ve sosyologlar da Covid-19’un bir kavşak, bir harman yeri olduğunu kavramıyorlar. Bu inatçı pandemi başlamadan evvel de dünya tarihî bir devinimin içindeydi. Siyaset boyutunda, Batı, Çin ve esas 2 müttefiki Rusya ve İran’a karşı kıyasıya, ölümcül bir Medeniyetler Savaşı başlatmıştı. Sanayi 4.0, Nesneler’in Internet’i (Nİ) ve Yapay Zeka (YZ) çalışma ve özel hayatımızı bir kaç yıl evvel tahayyül edemeyeceğimiz süratte değiştiriyordu.
Gelecek-bilim literatüründe zikredilmeyen bir toplumsal ağlar ya da platformlar fenomeni var ki, tahminen bir az evvel saydığım 3 lokomotif trendden daha süratli ve radikal biçimde karman-çorman edecek dünyayı. Zira, Sanayi 4.0, NI ve YZ ekosistemi değiştirirken, toplumsal ağlar bizi, yani bilgi edinim ve tahlil sistemlerimizi, hayatı algılamamızı değiştiriyor. Daha da berbatı yahut iyisi, hiç bir toplumsal ağ, toplumsal ağ olmakla kalmıyor. Kapitalizmin üstünde yürüne yürüne aşınan yolunda hızla ilerleyerek bankacılıktan mağazacılığa, pezevenkliğe (Facebook’u açın göreceksiniz, Tinder’e gitmenize gerek yok) ve siyaset mühendisliğine savunuyor. Yani, pazar gücü elde ediyor.
İşte, Covid-19, tüm bu trendlerin birleşip mütasyona uğradığı nokta. Ek olarak, onun getirdiği yara izleri ve evrimsel etkenler da var. Şöyle düşünün, içten yanmalı motoru biliyorduk, petrolün güç üretme gücünü de, demir-çelikten taşıtlar inşa etmeyi de öğrenmiştik, tren yapıyorduk. Sonra bir gün evvel Daimler, sonra Ford tüm bunları bir ortaya getirdi, ve araba ihtilali başladı, yılda 30 bin trafik kazası.
İşte Covid-19 da bu türlü bir şey. Daha evvel birbirinden farklı seyreden, ya da etkileşimi zayıf olan süreçleri harmanladı, DNA’larını bir kaba boşalttı, kendi genomlarını enjekte etti ve bizi yeni bir yaşama itecek formülü üretti.
Bu yeni dünyada birinci kaybedenler belirli oldu: Çin dışında, Türkiye dahil Gelişmekte Olan Ülkeler (GOÜ, Piyasalar = GOP). GOÜ’nün en az 10 yıl yediği dayağın acısı ve yaralarını atlatamayacağını büyük bir yürekle ilan ediyorum bu köşeden tüm dünyaya.
Birinci müşahedem şu: Asya’da bir kaç varlıklı GOÜ hariç, bu devletler Covid-19’la başa çıkamıyor. Şayet ağaç kavuğunda yaşamıyorsanız, Hindistan’ın artık bir insanlık dramına sahne olduğunu görmüşsünüzdür. Hastalar yollarda, ailelerinin kollarında, çaresizlik içinde ölüyor. Brezilya’da da durum farklı değil. Değişiktir, yatırım bankaları dehaları Hindistan’ın bu sene %12.5 GSYH büyümesi kaydedeceğini sav ediyor.
Lakin, Covid-19 yalnızca bu 2 iki ülkede ölümcül bir sorun değil. Latin Amerika’da Arjantin, Asya’da ise Bangladeş ve Himalaya devletleri, Kuzey Kore, Pasifik ada devletleri yeni dalgalar rapor ediyor. Bizde ise kapanma arifesi göçü sayesinde, bütün varyantlar Anadolu’ya yayıldı. 18 Mayıs’ta yerli ve ulusal tipimizi resmen tanıtacağız: Kara-topaç.
GOÜ’e yetecek aşı yok. Olsa da bu ülkelerin sıhhat sistemleri halkı çok süratli aşılamaya ehil değil. Yani, emtia satıp para kazanacaklar hariç, GOÜ bu sene sizlere ömür. Ancak Covid-19’un ekonomik hasarı konusunda çok yazdım, kendimi tekrarlamak niyetinde değilim, niyetinde değilim, değilim.
En az 3 adet eğitim ve ömür uzunluğu gelir ortasındaki ilişkiyi inceleyen araştırma okudum. Birinci ve orta öğretimde gençlerin sınıf-içi eğitimden bir yıl uzak kalması ömür uzunluğu gelirlerini $3-12 bin ortası düşürüyor. O ülkenin GSYH büyüme suratını 10 yıl kadar olumsuz istikamette etkileyebiliyor. ABD, Japonya, Güney Kore, Çin bu sorunu çözdü.
Yukarda zikrettiğim GOÜ ve Türkiye hala tahlil bulamadı. Esasen PISA milletlerarası standart yetenek imtihanlarında kümeye oynayan bir ülke olarak uzaktan eğitimin ilerleyen yıllarda üreteceği çıktı kaybını hesaplayabiliyor musunuz?
Tam bu satırları yazdım, bedelli dostum Serdar Kuzuloğlu Linked-in’de şu satırları ve aşağıdaki grafiği paylaştı: “Türkiye’de uzaktan eğitime devam oranı özel okullarda yüzde 83, devlet okullarında yüzde 36”.
Hindistan’da Modi israrla ülkede tam kapanma ve kapatmayı geciktiriyor, çünük o da yobaz-kurnaz, ekonomiyi kurtaracak göya. Fakat tam aksisi oluyor. Firmalar temel üretim faaliyetlerini bir kenara koyup, oksijen silindiri, respiratör ve öteki acil gereksinim hasıl olan tıbbi materyallere dönüyor. Geri kalanlar da Modi’ye yalvarıyor: “Kapat bizi, sağlıklı eleman kalmadı, bizim de hastane masrafı ödeyecek dermanınımız!”
Bizde 16.5 milyon personel fabrika ve atölyelerde virüse teslim. Ne söylemek istiyorum? Bu tür ülkelerde özel bölüm sabit sermaye yatırımı yapar mı, kardeşlerim? Yapmaz, lakin ABD 1Ç2021 GSYH sayılarına bakın, özel sabit sermaye yatırımları patlamış. Ucuz finansmandan istifade, özel dal Sanayi 4.0, NI ve YZ’yı işdalına uyguluyor. Çin’de bu bahis aslında resmi siyaset. Bizde kaynaklar Kanal İstanbul’a, YİD müteahhitlerine, dini vakıflara, mescitlere gidiyor. ABD ve Çin senede yüzmilyarlarca dolarla yüksek teknoloji ve AR-GE rekabetini başlatıyor.
Anladınız mı niçin GOÜ’in 10 yıl kaybedeceğini? Aslında geri oldukları teknoloji üretme ve varolan sabit sermaye kapasitesine uyumlama sürecinde en az 2 yıl kaybettiler. Velakin, daha da uzun müddet kaybetmiş olabilirler. Zira Covid-19 esnasında (haklı olarak) borçlandılar. Hey-hat, tam borcun ödenme vakti gelirken, Fed ve AMB tahvil alımını yavaşlatıp, faizleri hafifçe üst tırnaklamaya başlayacak. Dolar ve Euro GOÜ FX’e karşı bedel kazanmaya başlayacak.
Yalnız GOÜ Hazineleri değil, çok FX borçlu özel şirketleri de çok uzun mühlet yeni teknolojileri fabrikaya getirmeyi beceremeyecekler.
Artık bir kaç istisna dışında, GOÜ’in Gelişmiş Ülkeler’le ortadaki gelir uçurumunu kapatma ihtimali kalmadı. Aslında IIci Dünya Savaşı’ndan bu yana yalnızca İsrail, Güney Kore ve Tayvan Gelişmiş Ülke statüsüne geçebildi. Çin ilerki yıllarda tahminen geçebilir. Bundan sonra Orta Gelir Tuzağı’nda müebbete mahkum edilenlerin, Dar Gelir Arafı’na düşmesini seyredeceğiz.
DUYURU: Çarşamba akşamı Covid-19 sonrası dünya tertibi konusunda bildiklerimi, gördüklerimi Integral Yatırım’ın düzenlediği bir sanal seminerde anlatacağım. İştirak fiyatsızdır. Beklerim.
Para Tahlil
