“Aşı geliyor” dediler, fos çıktı. “Ekonomiler bir daha kapanmaz” dediler, fos çıktı. Artık de “evet olay sayıları tüm dünyada artış sergiliyor, lakin mevt oranı ve hasatanede kalma mühleti kısaldı” diye öz-sevinç şovları yapıyorlar. Kim bunlar? Ne istiyorlar? Bunlar iyimser ekonomistler ve bizim dediklerimize “deli saçması” muamelesi yapıp, pembe gözlüklülerin her lafını Odin’in kelamı sanan ahmak fon yöneticileri.
Ben Gönülsüz Bir Mesih’im. Her Mesih üzere kendi köyümden kovulduğum üzere, Odin’in Valhalla’sına kavuşmadan evvel bol ölçüde sopa yemek de “mesleğin doğal parçası”.
Size gerçekleri anlatmak ve psikoza girip, ivedilikle Valhalla kapısında kuyruğa girmeniz için gönderildim. Bu makalede size Covid-19’un dünya iktisadında bırakacağı “yara izini” (scarring) anlatacağım. “Scarring” de boş vakti nerdeyse parabolik olan ekonomistlerin “potansiyel altı büyüme” yerine uydurdukları fasulyeden bir terim. Kadim Yunanlılar’dan bu yana bilinen ve leşi çıkıncaya kadar analiz edilen süreçlere her yıl yeni isim takmasanız, Nobel Armağan’ı sahipsiz kalacak güya.
Evet, kızgın bir günümdeyim. Zira bu mütevazi hayatımda tek zevkim bir kaç hafta Londra, San Fransisko, yahut Bahamalar’a kaçıp “iş temaslarında” bulunmaktı, Covid-19 onu da elimden aldı. Samimi söylüyorum, 2025’e kadar meskenden çıkmayacağım üzere, “neme lazım” anlayışıyla telefonlara bile bakmıyorum. Cuma günü zatürre aşısı oldum, fakat galiba kutu kusurluydu, zira herkesi ısırmaya başladım. Sanki diyorum, ezkaza kuduz aşısı mı yaptılar?
Evvel size aşı konusunda gerçekleri Dünya Sıhhat Örgütü’nün ağzından aktarayım:
“DSÖ Genel Yöneticisi Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, koronavirüs için yaklaşık 200 aşı adayının klinik çalışmalarının devam ettiğini, mevcut aşı adaylarının işe yarayacağına dair hiçbir garantilerinin olmadığını söyledi”.
Esasen aşı tesirli olsa da, dağıtacak para yok:
“Yarın başlayacak Birleşmiş Milletler (BM) 75. Genel Şura toplantıları öncesi ülkelere davette bulunan Ghebreyesus, DSÖ salgına karşı global aşı ve tedavi programına (ACT Accelerator) dayanak istedi.
Ghebreyesus, program için 35 milyar dolar gerektiğini lakin şu ana kadar yalnızca 3 milyar dolar toplanabildiğini, DSÖ’nün Covid-19 aşısı ve tedavisinde gayeye ulaşabilmesi için ivedilikle 15 milyar dolara gereksinim duyulduğunu vurguladı”.
İngiltere yarın-öbürgün sokğa çıkma yasağına geri dönecek, süper-marketler şmididen yağmalandı. Hindistan, Güney Afrika Cumhuriyeti, İspanya, Fransa, Brezilya, ve Türkiye de yakında yeniden karantina ve sokağa çıkma yasaklarına sahne olacak. Hala “ossun, Covid var da, iktisada ziyanı yok” tezini savunanlara ne diyeyim ben.
Dünya iktisadında “scarring” konusunda OECD, Dünya Bankası üzere kurumlar geniş olarak yazdılar. Lakin bunlar geneldi. Financial Times’da yazan ünlü ekonomist ve Fulcrum Varlık Yönetimi idare heyeti lideri Gavyn Davies’ten çeviri ediyorum yara izinin büyüklüğü ile ilgili en şimdiki iddiaları:
OECD’e nazaran “yara izinin” iktisada yansıması hanehalkının tasarruf oranının yükselmesi, ve başta çok borçlular olmak üzere şirketlerin sabit sermaye yatırımlarını askıya alması biçiminde tezahür ediyor. Bendeniz naçizane olarak hala okulda olan gelecek nesil işgücünün eğitim-donanım seviyesinin düşmesini eklerim. Biraz daha kendimi sıkarsam, zati 4cü Sanayi Ihtilali ile şimdiden kendini gösteren yapısal işsizlik sıkıntısının çok süratle toplumsal bir rahatsızlığa döneceğini de eklerim.
Davies’e geri dönelim: Kışın ağır şirket iflas ve konkordatoları bekliyor. Zayıf sürü üyelerinin kurda yem olması uzun vadede Merhum Schumpeter’in “yapıcı yıkım” teziyle örtüşüyor. Yani, eski ağaçlar yanacak ki, külleri fidanlara gübre olsun. Bunları tüm devletler de biliyor, fakat yara izinin boyutları konusunda hesaplamalar şimdi bir konsensusa hakikat daralmış değil.
Davies’in grubu, önümüzdeki 3 yılda dünya iktisadının seyredeceği patikayı kestirim ederek, bunun Covid-19’dan ne boyutta etkilendiğini ölçmeye çalışıyor.
Sonuçlar epey moral bozucu, ancak iyi haberle başlayalım: 2022 yılı sonunda dünya toplam çıktısı, ya da küresel gelir 2019’da nazaran %4 daha yüksek hesaplanıyor.
Öte yanda, 2022 sonunda Covid-19’un dünya iktisadına negatif tesiri toplam 3 puan. Bu oran Gelişmiş Ülkeler için 3.3 puan. Bence daima büyüyen ve biraz da bilgilerle oynayan Çin’i dışlarsak, kayıplar daha okkalı olur ya, neyse.
OECD’nin bir de karamsar senaryosu var, buna nazaran, dünya iktisadı 2021’de temel senaryonun üstüne bir 3 puan daha büyüme kaybediyor. Enflasyon 1 puan düşüyor.
Bu kısmı “Abi, boşver bunları, dolar ne olacak?” diyenler için değerli: Küresel pay fiyatları ve güç dışı emtialar Covid-19 öncesi patikaya göre %15 ve %10 daha düşük seyrediyor. Küresel faiz hadleri zati tabana vurduğu için, klasik resesyonlarda gözlediğimiz düşen faizlerin ekonomik aktiviteye müspet tesiri de bu sefer hudutlu kalacak.
“Piyasalar dünya iktisadının taban yaptığı ilkbahardan bu yana çok iyimser” diye bitiriyor Gavyn Davies. “İşin güç kısmı asıl artık başlıyor”. Sanki Saray’ın Financial Times’a aboneliği var mı? Zira hükümet üyelerinden gelen açıklamalar yukarda OECD ve Gavyn Davies’in tanım ettiği gelecekte, “Alis Mükemmeller Diyarı’nda” sinemasının makûs bir Yeşilçam taklidinden öteye gitmez.
FÖŞ
Kurumsal Websitemi ziyaret etmeniz ricasıyla, linkini vereyim
FÖŞ anlattı (yenileme): OECD’nin Yeni Kestirimleri Ne Manaya Geliyor?
Dünya Iktisadı Ne Durumda?
JP Morgan: Iktisat bu sene %3.3 daralacak
Pandemi, yükselen piyasa yatırım tezini çökertir
https://twitter.com/AtillaYesilada1
Para Tahlil
