Bu sabah Financial Times’da manşet haberlerden biri: “Xi Jinping gelir dağılımında adalet ve zenginlerin üstüne gidilmesini istiyor”. Berbat bir şey mi? Natürel ki hayır, fakat kodları açarsanız, bu Xi Jinping’in demokrasisiz kapitalizmden büsbütün geri adım atıp, Maoist günlere geri dönmesi manasını taşır.
İkinci haber Wall Street Journal’da çıktı ve saman alevi üzere her finans basını organına yansıdı: Fed Eylül’de tahvil alım programında azaltma takvimi açıklayacak.
FÖŞ derki, bunların ikisi de olmaz. Hele hele, ikisi birlikte hiç olmaz. Çin, Fed’i şapşallatır. Birkaç yıl içinde de kapitalizmden geri adım atmanın ABD’yle giriştiği amansız rekabette ulusal çıkarlara verdiği ziyanı görür. Ya vazgeçer, ya Xi Jinping’ten vazgeçilir.
Beijing ona ABD’yle rekabetinde en büyük avantajı sağlayan yeni teknoloji şirketlerini “denetim altına alıyor”. Kontrolde sorun yok, tıpkı şeyi AB- ABD de yapmak istiyor ve yapmalı. Ancak kontrolün emeli demokrasi ve otoriter rejimlerde değişir. Mesela, Almanya’da toplumsal medya kontrolünün maksadı palavra haber yayılması ve birey mahremiyetine tecavüzün engellenmesi. Türkiye’de ise AKP trollerin palavra haber yaymasının kolaylaştırılması ve parti çizgisine karşıt her şeyin yasaklanması. Neyse, FÖŞ bugün Çin iktisadında yavaşlamanın Fed’i nasıl şapşallaştıracağını yazacak, bahisten birkaç ışık yılından fazla uzaklaşmayalım.
Dün, BlackRock denen dünyanın bir numaralı Varlık İdare Şirketi Çin’in artık gelişmiş bir ülke olduğunu ilan ederek, borsalarındaki satış dalgasının büyük fırsat olduğunu hatırlattı tüm dünyaya. BlackRock’a kanıp Çin menkul değerlerine dalanlar çıkamayacaklarını görecekler. Çin, öngörülebilirlik açısından Türkiye’den farksız bir ülke pozisyonuna evriliyor. Kısa erimde dahi, Çin’den sıcak para kaçışı, gerisinden da yerli sermaye kaçışı beklenebilir. Bu durumda yuan’ın bedel kaybı enflasyonu körükler ve Beijing’in çok canını sıkar. Ayrıyeten, birinci evrede ABD’ye ihracatı da artıracağı için ticari ilgilerde “papazlaşma” durumu yaratır. (Bakınız: The Priestization of Us-China Trade Dealizations” Atilla Yesilada, Judas Priest, 2022)
Beijing açısından kısa vadeli 2 sorun var. Birincisi, Delta varyantını denetim altına alamaması. Sıhhat Hizmetleri Komitesi Başkanlığından yapılan açıklamaya nazaran (Global Times, 18 Ağustos) bu dalga Ağustos sonunda bastırılacak. Doğrudur. Fakat Çin’in tek bir vakada tüm vilayet, hatta eyaleti karantinaya alma stratejisi hiçbir ülkede yürümüyor. Avustralya ve Yeni Zelanda üzere ada ülkeleri stratejinin kifayetsizliğinin en berbat örnekleri. Çin, bu yola başvurarak iktisadına büyük ziyan veriyor. Zira, artık prestijini büsbütün yitiren bir tedarikçi oldu. Çin’in Wang-Fong Eyaleti’ndeki zamazingo fabrikası Avrupalı bir imalatçı için en düşük fiyat ve en ehven kaliteli orta malını satabilir. Lakin, ya yarın tüm eyalet karantina altına alınırsa ne halt edeceğiz?
İkinci sorun ise, daha yeni Covid-19 dalgası başlamadan iktisat hızla ivme yitiriyordu. Sayılardan hoşlanmam, gerilerindeki gerçeğe pe-net-re etmeyi severim. O yüzden size Natixis’ten arakladığım şu grafiklerle Çin ekonomisindeki yavaşlamayı betimleyeceğim:
Aşağıdaki grafikte solda Çin, ABD ve AB iktisatların günümüze kadar performansı ve kuruluşun kestirimleri var. Çin en berbat durumda.
Sağda, yukarda, Çin’de yayınlanan 4 PMI’dan Caixin (özel)-hizmetler dışında üçü geriliyor.
Kişi başı perakende harcamalar düşüyor.
Özel bölüm sabit sermaye yatırımları yavaşlıyor.
ABD bu türlü bir durumda çokça para basar, Biden biraz daha harcar ve darboğazı bir müddetliğine atlatır. Çin o safhaları yıllar evvel geçti. İktisada biraz daha gaz verse, anında konut ve Borsa balonu davul üzere şişiyor. Yani, nerdeyse sonsuz mali imkanları ve FX rezervlerine rağmen, iç kısıtlar Çin’in ekonomik yavaşlamaya gerekli siyaset yansısı vermesine mani.
İşte bu yüzden Xi Jinping’in kapitalizme açtığı savaş sorgulanmalı. Şayet klâsik sanayiler ciro üretmekte zorluk çekiyorsa, Delta varyantı yüzünden sık sık bir eyaletten ötekine karantina uygulayacaksan, konuttan çalışmaya daha müsait ve başkalarına nazaran kat be kat daha sermaye ağır yeni teknolojiyi süratle büyütmek deva olur. Ancak, sen o eski “gomonist” başınla, altın yumurtlayan hafriyat şişe geçirdin!
Bunların Fed’le ne alakası var? Fed itiraf etmese de, küresel iktisat yavaşladığı vakit nakdî gevşemenin temposunu yavaşlatmakta zorlanır. Çok çeşitli sebepleri var. Birincinin, dolar süratle bedel kazanıp mali sıkılaşmanın ABD iktisadı üzerinde olumsuz tesirini katlayabilir. İkincisi, Gelişmekte Olan Ülkeler dolar borçlarını ödemekte zorlanır.
Esasen, İSİM iktisadı de çok iyi gitmiyor. Türk basını “Biden’ın $1.5 trilyonluk altyapı bütçesi Kongre’de onaylandı” manşetini yazıp, mevzuyu kapadı. Hayır, onaylanmadı. Tersine, Temsilciler Meclisinde Lider Nancy Pelosi en son oylamayı erteledi. Zira yan çizen ölçülü Demokratları 3.5 trilyonluk harcama paketine ikna etmeye çalışıyor. Tahminen paketin hiç bir kısmı yasalaşmaz. Eylül sonunda Demokratlar ve Cumhuriyetçiler federal borçlanma limitinde anlaşamazsa hükümet tekrar kepenk indirecek ki, böylesine kırılgan bir ortamda, aktiviteye balta vurabilir.
Lakin, Fed’in elini kolunu bağlayacak en kıymetli süreç Delta varyantı ve enflasyon. Reuters’e nazaran, 17 Ağustos’ta 12ci gün ardarda günlük hadise sayısı 100 bini aşarken, vefat sayısı da 1.017’yle bilmem-ne rekoru kırdı. Biden, eyaletler arası havayolu ve tren seyahatlerinde maskeyi zarurî kıldı. Şayet bu kararname ekonomiyi yavaşlatmazsa, ne yavaşlatır bilmiyorum.
Fed “enflasyon geçici” dese de, Temmuz-Ağustos tüketici itimat anketleri enflasyon canavarının hane halkının harcama iştahını dikkate kıymet ölçüde azalttığını gösteriyor. Bu sonuç tam bir iki ucu pislikli değnek. Enflasyonla uğraş için tahvil alımlarını azaltmaya başlasanız? Ya Wall Street çökerse? Ya tahvil faizleri patlayıp ipotek kredilerine sirayet ederse? Uzatalım şu tahvil alım programını dediniz? Ya Wall Street’te balon finansal istikrara ziyan verecek boyutlarda şişerse? Ya manşet enflasyon beklentilere sızıntı yaparsa?
Bu türlü bir durumda FOMC ne yapar? Bence enflasyon riskini göze alıp, işsizliği azaltmaya devam eder. Yani, tahvil alım programını aşağı istikamette revize etmeyi erteler. Zira, Çin de yavaşlıyor. ABD-Çin eşgüdümlü yavaşlarsa, turbun büyüğü heybede: Küresel deflasyon.
Şayet Fed tahvil alımlarını ayda $120 milyar temposunda 2022 ortalarına kadar sürdürecekse de, Türkiye üzere Gelişmekte Olan Piyasaların yüzü güler. TCMB’ye faiz indirim penceresi açılır.
FÖŞ: Her Fani Global Isınmanın Acısını Çekecek
Global tedarik zincirleri Delta Varyantı tesirinde, yeni enflasyon dalgası yolda mı?
Çin’in ekonomik yavaşlaması global büyüme riskini nasıl artırıyor?
Para Tahlil
