Çin’de emlak ödemei başlatan Evergrande resmi konkordatoda, New York’ta bir ticari banka daha sıkıntı durumunda. Bu iki olayın ortasında ne irtibat olabilir ki? Var, Çin’in emlak krizi hiç beklenmedik kanallardan Kuzey Amerika ve Avrupa’ya bulaşıyor. ABD dış konut fiyatlarının dünya çapındaki gerilemesi ipotek ve inşaat kredilerinin geri kredilerini zora sokarken, Fed ve AMB’nin faiz indirimlerini ötelemesi de bankaların sermaye yeterliliğini oranlarını aşındırıyor.
Dünya yeni bir eşik altı krizinin istikrarında diyemem, lakin Fed ve AMB’nin nakdî gevşemeyi 4Ç2024’e devrimi ve 2025 yılında da gevşemenin hareketlerinden erken sonlanma büyümeyi kaydedilebilir paha derecede frenleyebilir.
Bölgenin sıfır noktası Çin
Hafta içinde Singapur ve Londra’dan gelen iki fon yöneticisi ile sohbet fırsatı buldum. Türkiye’ye ilgi var, ama henüz yatırım niyeti yok. Yöneticilerden biri, Çin’in gücünün nasıl durumda olduğunu anlattı. Çin’li tasarruf sahipleri yatırım yapmayı amaçlayan 3 temel alan var: Yatırım için konut almak, gölge bankacılığın pazarladığı yüksek faiz ödeyen faiz ve fon gibi mali ürünler[1] ve ödeme koşulları. Konut fiyatları çöküyor. Pekin, gölge bankacılığının frenleme eforu çerçeveleri, görevleri çok sıkı kontrol altına alındı. Çok sayıda fon itfaları karşılanamadı.
Geçen haftaki Varlık Fonları yoluyla doğrudan alıma devam eden Çin ödemelerinde bir gösterim artışıa yol açtı, ancak 2023’den bu yana toplam ziyan 6 $ düzenli olarak, bağlılıktan çeksen elinde kalıyor. Ülkede deflasyon var, bu da bireyleri konut dahil harcamalardan tasarrufa yönlendirirken, ipotek ve inşaat kredilerinin limitlerini zorlaştırıyor.
Çinli firmalar Batı’da binalarını satıyor
Xi Jinping buhranı adeta azalıyor. Evergrande iflasında inşaat ve arazi geliştirme devinin kredilerini tutan yabancı reklama çok makul davranılmıştır. Bu örnekten korkan diğer fonların ülkeden kaçması çok muhtemel. Evergrande, nakit özgürlüğü zorlanan bireysel firmadan biri. Başkalarının iflas korkusu sarınca, Kuzey Amerika ve Birleşik Krallık’ta yüksek fiyatlılardan ticari emlaklar yok kişileri boşaltmaya çalışıyorlar. Pazarda aslında pandeminin ardından iş değişiklikleri gözlenen değişim ve 2023 boyunca yükselen Fed ve AMB faizleri nedeniyle önemli büyüme var, bir de Çinlilerin kupon binaları piyasaya sürülen fikir fiyatları, daha da hızlı geri dönebilir.
ABD’de payları çok ağır satışlarda yiyen ve temettüsünü kırmak zorunda kalan New York Community Bancorp’un (NYCB) kredi ziyanlarının yükseldiği anlatılıyor, ancak bunların emlak kredisi kesin değil. Lakin, NYCB tek örnek değil. ABD’de ticari ekonomik pandemiden bu yana ipotek ve inşaat kredilerini arttırırken, bir yandan da düşük faizlerden alınan eski devlet kredilerinden yazı yazıyor ve mevduat faizlerini de indiremiyor.
Avrupa’da da Çin’den yayılan zelzelenin yankılarını duymak mümkün. Dünyanın en büyük halka açık Varlık İdare Şirketi MAN Group’tan Cuma günü şu açıklama geldi:
Avrupa bankaları zorda olabilir
“Almanya ve İskandinavya’da ticari ticarilerin maddi özkaynaklara kayıtlı %400, 500, 600, 700 aralığında olduğunu görebiliyoruz” dedi. “Eğer bu bankaların biri ticari gayrimenkule bir doları için 15 dolara gönderildiyse ziyan yazarsa – ki bunun baz senaryosu söylemiyor ancak büsbütün makul bir senaryo – bu durumda yalnızca yatırım yapılabilir durumda değil, iflas etmiş durumdalar.”
Sıradaki domino taşı gölge bankacılık
Konut ve inşaat her yana kök salan, iktisadın temel doğrudan kesimleri. Fiyatlar fikir, eza hızıyla yayılıyor. Zorlanan bir başka finansal segment olan “özel bankacılık”, muhtemelen tekrar bankacılık diye tercüme etmek gerekiyor. Bunlar şirket dağıtımcı şeytan, emtiadan sanat yapıtlarına kola yatırımı yapan, firmalara halka arz etmeden finansman sağlayan dev varlık idare şirketleri. Onlar da son yıllarda ticari emlak ve inşaatı para yatırdılar. Lakin ticari emlak fiyatlarının çok süratli gerilemesi ve güçlü olanlar bir ikinci alan olan girişim sermayesine ilginin büyümesi nedeniyle olgunlaşan yatırımlarını karlı biçimde satıp, hisarlarına temettü ödeyemiyorlar.
Ne olacak yani? Dünya 2007’de ABD’yi kan-revan eden ikinci bir eşik altı ipotek uğruna hakikate mi koşuyor? Hayır, öncelikle problemlerin odağı olan Çin’de harcandığı sürede biraz artış de olsa konut harcamalarına deva buluyor. Hane halkına gelir aktarılır, yarıda kalan tüm işletim kamu tarafından üstlenir, kanserin banka ve lokal yönetimlere bulaşması önlenir. Çin sorunun yanıtını bildiği için, kriz derinleşirse, kol kesip yanlış olanı yapmak zorunda kalacağım diye düşünüyorum.
Kriz yok da, Fed ve AMB üst çevirdikçe sancı büyüyecek
Fed ve AMB’nin mali gevşeme aşamasına devam etmesi de döngülerin normal biçimine yönlendirilmesi için, ticari bankaların verilerinin nefesleri alınır. Düşen ipotek faizleri ve yasal kredi şartları konut talebini tekrar canlandırabilir.
Sorun burada: Fed ve AMB ne vakit faiz indirecek ve ne kadar indirecek? Konut-inşaatın eski parlak günlerini yaşaması için faizlerin pandemi öncesi günlere kadar geri çekilmesi mümkündür. Genel olarak bu sürecin vadeli büyümelerinin piyasalarının yansıtıldığı şekilde 1,5 yılda değil, 2-2,5 yılda bitebilir. Fed ve AMB’nin genel öngörülerinin sunulması, faizlerin indirilmesi, mali politikaların daraltılması sürdürülerek, mali koşullar sıkılaştırıldı.
Emlak-inşaat, özel sermaye, ABD’deki önemsiz krediler, Gelişmekte Olan Ülkeler döviz borçları için vakit daralıyor. Fed ve AMB’nin faiz indiriminde geciktiği her ay, temerrüt, iflas ve konkordatoları katlayacak. Düşünce “sistemik” değil, daha çok gaz sancısı şeklinde. Çin atasözünün öğütdüğü şekilde, çarçabuk kakanızı yapamıyorsanız, ağrıdan anırtır.
FÖŞ
[1] Bizde Banker Skandalını hatırlayın. Benzeri saadet zinciri Çin’de de kurulmuştur.