Biraz evvel ParaAnaliz’e bir tahlil girdim. Başlık 2021 iflaslar yılı olacak”dı. Biraz sonra da Gelişmekte Olan Ülkeler’in borç sorunsalını yazacağım. Bütün yatırım bankası ve fon idare şirketlerinin büyük umutlarla bşaladığı 2021 doğal olarak 2020’ye nazaran daha parlak bir ekonomik performansa şahitlik edecek. Lakin, Dünya Bankası Başekonomisti ve borç krizleri uzmanı Prof Carmen Reinhart’ın dediği üzere, “Reboundla kalıcı toparlanmayı karıştırmayalım”. 2021’in “iyi” görünmesinin en önemli sebebi 2020’de dünya iktisadının, 2008’den bu yana en çetin sarsıntısını yaşaması.
Halbuki, salgın bugün bitse dahi, dünya ve takip ettiğim ekonomiler “yara izlerini” uzun müddet taşıyacklar. Bir manada, dünyanın mukadderatı de “uzun Covid” denilen, hastalık iyileştikten sonra aylarca süren işlev bozukluklarına benzeyecek.
Bu yara izlerinden önde gelenlerinden biri ise borç bağımlılığı. Bir manada uzun mühlet hastanede kalan hastanın opioid tipi ağır kesicilere alışmasına benziyor. Geçen sene dünya borç yükü $10 trilyon arttı. Bir evvelki $10 trilyon borç artışı 7 yıl sürmüştü! Eğer dünya Covid-19 öncesinden dah süratli bir büyüme patikasına geçmezse, bu borç fakat daima pahası düşen bir dolar ve tahminen bir onyıl sıfırda kalacak Fed faizi sayesinde ödenebilir. Ancak, bu senaryoda da dünya önemli bir enflasyon dalgası ile boğuşur.
Türkiye de o denli Reuters’in sav ettiği üzere %4 filan büyüyemez. Nedenlerini bundan evvelki iki makalemde arz ettim. Birincinin, büyümenin motoru olan kurumlar Sevgili Liderim Erdoğan tarafından imha edildi. İkincisi, önemli bir dış finansman eksiğimiz var. Üçüncüsü, Türkiye Covid-19 ve Sanayi 4.0’ün üretim alanında getirdiği ihtilal mahiyetindeki gelişmeler nedeniyle uzun müddet çift haneli kalıcı işsizlikle uğraşacak.
Bu gelecekte elimizi güçlendirmek için bize çok önemli bir bütçe ıslahatı lazım. Aksi halde, 2021 yılında bütçe açığı/GSYH patladığı gibi, kamu borcu/GSYH oranı da %40’dan %45-50’lere yanlışsız yükselerek risk primini yüksek fiyat. Yani, bütçe açığı dış finansmana erişimi de güçleştirir.
Artık 2020 nakit bütçe gerçekleşmelerine bakalım ve 2021’in falını açalım:
202 yılında nakit bütçe TL181.8 milyar açık rapor etti. Bir yıl öncesine nazaran, nakit açığı %38 arttı. Üstelik, TCMB’den Hazine’ye transferler de nakit açığını olması gerekenden düşük tuttu. Merkezi bütçenin 2020 yılında GSYH’ya oranla %4’ün biraz altında açık vermesini bekliyorum. Lakin, 2021 yılı çok daha güç geçecek. TCMB transferleri azalırken, Mart-Nisan’da ABD-AB’yle yapılacak müzakereler de Hazine finansmanında sorun yaratabilir. En değerlisi, ise Covid-19 kısıtlamaları yüzünden artan işsizlik ve esnaf iflasları toplumsal harcama yükünü umulandan çok daha yüksek bir tempoya taşıyacak.
Aralık nakit bütçe gerçekleşmesinin az-çok merkezi bütçeye benzeyeceği varsayımıyla bu tahlili yapıyorum. Öncelikle, hükümet muhtemelen seneyi maksadın altında bir açıkla bitirdiğini vurgulayarak 2021 gayelerinin gerçekçiliğine inanç artırmak isteyecektir.
Ben bu kanaatta değiliz. Öncelikle, SÖZCÜ’ye nazaran, 2019’da 55,8 milyar TL kâr eden ve bu parayı Hazine’ye aktaran Merkez Bankası’nın kârı 4 Aralık prestijiyle 21,8 milyar TL’ye geriledi. Sozcu.com.tr’ye konuşan uzmanlar, kur artarken net döviz durumundaki düşüşün kârı azaltmış olabileceğine işaret etti. Yani, 2021’de bütçe daha az TCMB kaynağı kullanacak, lakin yıldan yıla farkı hesaplayamıyoruz.
İkincisi, nakit bütçe gelirlerinde gözlenen Y/Y %36 civarındaki artışın düşük baz tesirini ve Covid-19 ilk dalgada ertelenen vergileri yansıttığı düşünüyorum. Ocak ayında da Yeni Af’dan yüklü bir gelir beklerim, ama daha sonra yeni artırımlar yapılmazsa dolaylı vergi tahsilatı yavaşlayacak. Birinci neden, ithalat vergilerinin TL bedelini yükselten kur zafiyeti herhalde bu sene tekrarlanmaz. Daha kıymetlisi, ötelenen vergileri ödeyen ve Af’fa yazılan KOBİ’ler artık son cephaneyi tüketti. Şayet yazın iç talepte mucizevi bir patlama, turizmde ise rekor yıl yaşanmazsa, tahsilat/tahakkuk oranı tarihi tabanlara gerileyecek. Daha genel olarak, işsizliğin çift hanede seyrettiği bir ülkede, hele talep ucuz kredi faizleri sayesinde öne (2020’ye alınmışsa) kâfi vergi üretecek hane halkı harcaması sağlamak nerdeyse imknaısz.
Artık masraf tarafına döenlim. Kusura bakmayın, biraz tekrar olacak, fakat bütçe istikrarının nasıl bozulacağını görmek için kimi makro-öngörüleri iki defa zikretmek kaide. Faiz masraflarının nasıl seyredeceğini kimse bilmiyor. Zira, kamu borç stoğunun en az %50’si enflasyon ve döviz kuruna endeksli.
Faiz-dışı masraflar tarafında ise tasarruf beklemek çok güç. Bakın, Hazine’nin Aralık geliri bir ay öncesine nazaran TL 26 milyar civarında artmış, faiz-dışı harcamalar ise TL36 milyar civarında. Alışılmış, ortadaki fark da Hazine’nin TCMB hesabından ödenmiş. Bu meblağ da net itfalarla birlikte TL35 milyar. Yani, Hazine artan sefaletle başetmek ve toplumsal huzursuzlukları asgariye indirme için yüksek ölçüde para harcıyor.
Temel senaryomda şiddetlenen salgın yüzünden, bir çok işletme en erken Mart’a kadar kapalı kalıyor. İşsizlik artıyor. Özetle, yılın en az birinci çeyreğinde, tahminen 2Ç’de de toplumsal harcama ihtiyacı çok yüksek seyredecek. Bunları dolaylı vergileri artırarak finanse etmek, hanehalkı ve şirketlerin harcanabilir gelirini azaltacağı için bütçe açığına kalıcı bir deva değil.
Bu kurallar altında, merkezi bütçe açığı/GSYH oranının 2021’de %6.5’a tırmanacağı projeksiyonum geçerliliğini koruyor. Eğer iktisat literatüründe öne sürüldüğü üzere, Covid-19 geride kalıcı yaralar (uzun vadeli işsizlik, düşük özel kesim sabit sermaye yatırımı gibi) bırakacaksa, bütçe açığının 2022’de de daratılması kolay olmayacak. O vakit da kamu borcu/GSYH’de yükselişin devam etmesi, dış borçlanmada risk primini artıracak.
Son olarak, Hazine’nin 1Ç2021’de her türlü açığı, yurtdışından gelmesini beklediğim fon akımlarıyla rahatlıkla finanse edeceği niyetindeyim. Lakin, Mart-Nisan’da ABD-AB’yle uzlaşma sağlanmaz ve ek yaptırımlar gündeme gelirse, bütçe açığı bankalarımızın mevduat kaynaklarını tüketebilir.
Bu ortamda kent hastaneleri ve kimsenin geçmeye mali gücü yetmeyen otoyol-köprü-tünel ihalelerine devam etmek “fiscal intihar” olacak. Kanal İstanbul ise bir düş, ne bizim bütçe finanse edebilir, ne de aklı başında rastgele bir memleketler arası müteahhitlik konsorsiyumu bu işe talip olur. Hazine garantisinin maddi kıymeti düştü zira.
FÖŞ
TÜRKİYE İKTİSADI 2021 ÖNGÖRÜLERİ
FÖŞ yazdı: Türkiye 2021’de de büyüyemez, 2022’de de
FÖŞ yazdı: Türkiye 2021- Finans eksikliği büyümenin önündeki en kıymetli pürüz
2021’de Bizi Nasıl Bir Dünya Bekliyor ?
https://twitter.com/AtillaYesilada1
Para Tahlil