Türkiye yılın üçüncü çeyreğinde %6,7 oranında büyüyerek, milyonları gelirsizlikle tehdit eden salgına karşı devasa teşvik paketleri açıklayan ülkelerin birçoklarından daha iyi bir büyüme performansı sergiledi.
Büyümenin refah ölçütü olmadığı konusunda hayli ikna edici olan bu gelişme, tıpkı vakitte bir çok risk ögesini devreye soktuğu için büyüme verisinin ülkenin en sakıncalı verisi olduğunu söylemek yanlış olmaz.
Büyüme kompozisyonunu incelemeden evvel, baz alınan geçtiğimiz yılın üçüncü çeyreğinde yaşanan %0,9 oranındaki zayıf büyüme oranını temsil ettiğini de hatırlatmak gerekiyor. Bu nedenle de baz tesirinin olumlu katkısını göz arkası etmemek gerekiyor.
Telaşlı açılma adımlarının atıldığı, ertelenmiş taleplerin tesirinin ağır olarak hissedildiği üçüncü çeyrekteki büyümenin ayrıntılarına inildiğinde;
Harcamalar
Rekor kredi patlamasının da tesiriyle tüketim harcamalarında yaşanan %9,2 oranındaki artış, büyümeyi 5,2 puan ile en çok artıran kalem oldu. Yatırımlarda yaşanan %22,5 oranındaki rekor artış ise büyümeye 5,1 puanlık katkı sağladı. Yılın üçüncü çeyreğinde salgına dair belirsizlikler devam ederken, yatırımlarda yaşanan süratli yükselişte baz tesirinin dayanağı ön plana çıkıyor. Zira geçtiğimiz yılın tıpkı periyodunda yatırımlardaki azalış, büyümeyi aşağı çeken temel ögeydi. Yatırımların alt kırılımları incelendiğinde, makine ve teçhizat yatırımlarındaki %23,5 oranındaki artış dikkat çekiyor. Bu artışa neden olabilecek sebeplerden biri olarak, üreticilerin faizlerin düşük olması ve kurun yükseleceği beklentisi sebebiyle stok yapmış olabileceği ihtimali de düşünülmelidir.
Türkiye’nin üretim yapısında ithal orta girdi hissesinin yüksek olması nedeniyle, kredi genişlemesine dayalı tüketim ve yatırım harcamalarındaki artış, ithalata %15 oranında artış ile yansıdı. Pandemi sebebiyle turizmde yaşanan kayıp periyot nedeniyle hizmet ihracatı kalemi büyümeye negatif katkı sağlamaya devam etti ve İhracatta %22 oranında düşüş yaşandı. Bu sebeple dış ticaret, periyodun büyüme verisine 9,1 puan ile en yüksek negatif etkiyi sağlayan harcama kalemi oldu. Böylece son periyotta ortaya atılan ‘rekabetçi kur dış ticarete faydalıdır’ anlayışı bir defa daha yanlışlanmış oldu.
Kamu harcamaları ise %1,1’lik artışla büyümeye 0,1 puan ile hudutlu bir katkı sağladı.
Üretim
Büyümeye üretim tarafından baktığımızda sanayi, tarım ve finans dalları sırasıyla %8, %6,2 ve %41’lik artışla büyümeye değerli oranda katkı sağladığını görüyoruz.
Ayrıyeten inşaat kesiminde yaşanan %6,4 oranındaki artışla birlikte, inşaat dalı sekiz çeyrek sonra birinci kere büyümeye olumlu katkı sağlamış oldu. Lakin pandeminin en çok etkilediği kesimlerden olan, iktisadın değerli bir kısmını oluşturan hizmet dalında yaşanan %0,8 oranındaki artış büyümeye kâfi katkı sağlayamadı.
“Faiz sebep, enflasyon sonuç”
Türkiye, mali açıdan epeyce hudutlu bir mali teşvik sunmasına karşın rekor kredi genişlemesi sayesinde G-20 ülkelerinden büyüme performansı konusunda üçüncü çeyrekte müspet ayrıştı. Fakat bu gelişmenin yarattığı makro dengesizlik ülkeyi uçuruma sürükledi. Kredi genişlemesine dayalı büyüme için sağlanan düşük faiz ortamıyla birlikte, ülkedeki enflasyon ortamının elverişli olmamasına karşın devrin sloganı haline gelen ‘’faiz sebep enflasyon sonuç’’ teorisi kıymetli bir halde test edildi.
Türkiye üzere orta girdide dışa bağımlılığı yüksek bir ülkede, enflasyon çoğunlukla kurdaki fiyatlamalara paralel seyreder. TL en bedelsiz vakitlerini yaşarken ekonomik aktiviteyi canlı tutabilmek için sağlanan düşük faiz ortamı, ülkedeki enflasyon gerçeğini göz arkası etmekteydi. “Faiz sebep enflasyon sonuç” telaffuzunun slogan haline gelmesiyle birlikte, düşük faiz konusunda ısrarcı olundu.
Temel gayesi fiyat istikrarını sağlamak olan TCMB’nin, açık bir formda gayeden saparak büyümeyi önceliklendirmesi ciddi bir kredibilite meselesiyle karşı karşıya kalmasına neden oldu.
Kurdaki ek yükselişlere her seferinde kamu bankaları aracılığı ile döviz satılarak müdahale edilmesi de periyodun en riskli stratejilerinden biriydi. Bu riskli strateji, swap süreçlerine getirilen kısıtlamalarla desteklendi. Kuru tutmak için yabancıların TL borçlanıp dolar satın alarak spekülatif yarar elde etmeleri sonlandırıldı. Bu durum yabancı sermayenin ülkeden kaçısına ve cari açığın sıcak para ile finanse edilememesine neden oldu. Hâlihazırda mal-hizmet ihracatı kaleminde rekor düşüşler yaşanırken ve şimdi rastgele bir swap sınırına dahil olamamışken atılan bu adımlar, dolar likiditesinde ekstra gerilim yarattı.
Türkiye’de büyüme verisi uzun müddettir her şeyi özetleyen tek bir sayı olarak dikkate alındığı için, başka makro dengelerden üstün tutuluyordu. Seçilen büyüme modelinin sürdürülebilir olup olmamasıyla ilgilenmeyen bu bakış açısının yarattığı çıkmazlara, pandemi sürecinde günü kurtarmak için ortaya atılan anlık siyasetlerin eklenmesiyle birlikte, yüksek bir büyüme verisine erişildi lakin art planda öbür tüm ekonomik parametreler altüst oldu.
Günün sonunda %6,7 oranında büyüyen bir iktisada sahip olmamıza karşın, istihdam oranında rekor düşüşlerin yaşandığı bir periyot deneyimledik.
Ortaya çıkan tablo her ne kadar kararlı ve kapsayıcı bir para siyaseti sıkılaştırmasını çok daha evvelden gerektirse de, nihayet yılın sonunda yeni İktisat ve Merkez Bankası idaresi ile frene basıldı. İktisat idaresindeki yeni atamaların uzun vadeli makro istikrar hedefleyen açıklamaları piyasa tarafından olumlu karşılansa da, devraldıkları enkaz ve piyasadaki inanç sorunu nedeniyle inanırlık için görülmemiş bir efora gereksinimleri olacak.
Sonuç olarak çok kredi genişlemesine dayalı üçüncü çeyrek büyümesi, dördüncü çeyrekte yerini daha yavaş büyümeye bırakacak.
Lakin dördüncü çeyreğin kısıtlamalarla geçecek bir devir olması sebebiyle, para siyasetinde gösterilecek sıkı duruşa maliye siyaseti eşlik etmemelidir. Çelişkili üzere görünen bu uygulama, iktisadın kıymetli bir kısmını kapsayan ve pandemiden çok ağır etkilenen hizmet kesimi için elzemdir. Gereğince mali dayanak alamayan hizmet dalı, şu anda salgının başlangıcına nazaran kısıtlamlara karşı daha artık savunmasız pozisyonda.
Bu nedenle somut yardımlar içeren mali teşvik paketinin bölümün kayıtdışı çalışma oranını da dikkate alarak, kimseyi kapsam dışı bırakmayacak formda çalıştırılması gerekmektedir. Aksi takdirde dördüncü çeyreği dayanak almadan geçiren bir hizmet kesimi, ardında daha derin istihdam ve özel kesim borç krizi bırakabilir.
Firuze Nazlı Ergin
Para Tahlil
