Geçtiğimiz Mart ayında bir önceki Merkez Bankası (MB) Lideri Naci Ağbal birden bir gece yarısı yayınlanan kararname ile vazifede alınmış ve yerine şimdiki Lider Şahap Kavcıoğlu atanmıştı. Bu değişimden sonra finansal piyasalarda büyük çalkantılar yaşandı. 7,20 lira düzeyinde seyreden dolar süratle 8,80’lere kadar yükseldi. Lider değişimin dışında öteki bir değişikliğin olmadığı bu süreçte, ekonomik göstergelerde, bilhassa döviz kurlarında meydana gelen değişimin tek münasebeti, lider değişimi ile birlikte Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın iktisat kuramlarında karşılığı olmayan “faiz sebeptir enflasyon sonuçtur” iddiasının da yeni MB idaresi tarafından para siyaseti kararlarını alırken dikkate alacakları beklentisiydi. Başka bir tabir ile yeni idarenin siyaset faiz oranlarında erken ve süratli bir faiz indirimine gitmesi kaygısı kurları üst istikametli hareketlendirmişti.
Fakat yeni MB idaresi bu manada Erdoğan’ın beklentisini karşılayacak kararlara şimdi imza atamadı. Zira yükselme eğilimine giren enflasyon çok önemli bir sorun olarak karşılarında duruyor. Enflasyonun yükseldiği bir devirde faizlerde yapılacak bir indirimin ne cins sonuçlara yol açacağı biliniyor. Bu nedenle “faizleri indirmesi talimatı” ile vazifeye geldiği düşünülen yeni Lider da çaresiz bir formda faizleri bir evvelki Lider Ağbal’ın yükseltmiş olduğu yüzde 19 düzeyinde tutmaya devam etti ve yaptığı açıklamalarda “enflasyonun altında bir faiz” uygulamayacaklarını da sıklıkla söz etti.
Bu hafta başında TÜİK tarafından açıklanan Temmuz ayı enflasyon bilgileri, resmi tüketici enflasyon verisi ile MB siyaset faiz oranı ortasında bir farkın kalmadığını gösterdi. Temmuz ayı sonu itibariyle yıllık enflasyon, değişik bir biçimde yüzde 18,95 düzeyinde açıklandı. Siyaset faiz oranı ise yüzde 19. Bu bilgiler bize gösteriyor ki MB taş ile kayanın ortasına sıkışmış durumda.
Erdoğan’ın faiz indirimi ısrarı
Tüm bu göstergeler gün üzere ortada iken, Çarşamba akşamı bir televizyon programına katılan Cumhurbaşkanı Erdoğan, faiz ve enflasyon alakası konusundaki, yanlış olduğu herkes tarafından bilinen görüşlerinde hâlâ çok ısrarcı. Bu görüşlerinin hayata geçirilmesi için MB’den bir beklenti içinde olduğunu, “ben de sinyalimi belirli yerlere vermiş oluyorum” diyerek açıkça söz etti. “Ağustos enflasyon dataları açıklandığında enflasyonun düştüğünün görüleceğini” söyleyen Erdoğan, MB’nin faiz indirimlerine gitmesi gerektiğini ima etti.
Bu açıklamaların tesirini anında döviz kurlarında gördük. Bir müddettir düşme eğiliminde olan dolar ve avro, yine yükselişe geçti. Bu yazının yazıldığı saatlerde dolar 8,54 düzeyinin üzerinde süreç görüyor.
Öncelikle Ağustos ayı sonunda enflasyonda bir düşüş olması olağan şartlarda mümkün değil. 12 aylık olarak hesaplanan yıllık enflasyonun düşmesi için Ağustos’ta TÜFE’nin aylık olarak yüzde 0,86’dan daha düşük “açıklanması” gerekir. Zira geçen yılın Ağustos ayı verisi buydu. Bu mümkün olamayacağına nazaran, enflasyonda baz tesiri kaynaklı bir gerileme kelam konusu olmayacak. Yurtiçi üretici fiyat enflasyonunun yüzde 44,92 olarak açıklandığı bir periyotta, üreticilerin maliyet artışlarını fiyatlara yansıtmadan faaliyetlerine devam etmeleri mümkün görünmüyor. TÜFE’nin düşük çıkmasının tek yolu TÜİK’in “düşük bir data açıklaması” ile mümkün. Şayet bu türlü bir data açıklayacak olurlar ise bu da aslında prestiji önemli halde zedelenmiş olan TÜİK’in çok sıkıntı durumda kalmasına yol açar.
Artık ne olacak?
Erdoğan’ın yalnızca kendisinin inandığı ve etrafındakilerin itiraz bile etmeye yürek edemedikleri “faiz sebep, enflasyon sonuçtur” görüşünün MB Para Siyaseti Konseyi tarafından karşılık bulması mevcut enflasyon dataları ve beklentileri çerçevesinde kelam konusu dahi olamayacaktır. MB’nin 2021 yılı sonuna kadar bir faiz indirimine gitme ihtimali bulunmuyor. Lakin MB şayet olur da Erdoğan’ın baskılarına direnemez ve faiz oranlarında süratlice bir indirime masraf ise bunun başta kurlar ve enflasyon üzerinde çok olumsuz etkileri olur. Zati uzun mühletten beri devam etmekte olan ekonomik kriz derinleşir. Lakin ben faiz indirimine gitmenin mümkün olmadığı görüşümde ısrarcı olduğumu tekrar belirtmek isterim.
Bunun örneklerini son birkaç haftadır ülkede yaşanan felaketler karşısında takındığı durumda da görüyoruz. Evvel Rize’de selden etkilenen vatandaşlara çay poşetleri atan Erdoğan, gelen tüm tenkitlere rağmen tıpkı tavrını Marmaris’te yangın felaketinde ziyan görenlere karşı da sürdürdü. Bu da gösteriyor ki kendi bildiğinden asla geri adım atmıyor, bunların muhtemel olumsuz sonuçlarını hiç dikkate almıyor, yapılan tenkitleri umursamıyor. Mevcut idare sistemi çerçevesinde Erdoğan’ı buna zorlayacak bir sistem da bulunmuyor. Meclisin fonksiyonsuz hale geldiği, devletin kurumsal kapasitesinin önemli biçimde erozyona uğradığı, istikrar sistemlerinin olmadığı bu modelde, Erdoğan’ın yanlışta ısrar etmesini önlemek de mümkün değil.
Türkiye’nin ekonomik ve öteki tüm alanlarda karşılaştığı sıkıntıların temelinde de “en doğruyu ben bilirim, diğerlerinin ne düşündüğünün değeri yoktur” anlayışının varlığı ve bunu engelleyecek sistemlerin bulunmaması yatmakta.
Coğrafya baht midir bilemem, ancak idare modelinin baht olmadığı açık.
Yalçın Karatepe
Deutsche Welle
Para Tahlil
