Euro bölgesi hükümetlerinin borçlanmaları, koronavirüs salgınına verdikleri yansıları finanse etmeleriyle çok yükseldi. Gelinen düzey nedeniyle Avrupa Merkez Bankası’na (ECB) daha evvel yapılan, sahip olduğu devlet tahvillerini affederek devletlerin borç yüklerini hafifletme davetleri tekrar alevlendi.
Teklif, akademik iktisatçılar tarafından 2012’de tek para bölgesinin son borç krizine bir karşılık olarak sunulmuştu. Üst seviye İtalyan yetkililer, kısa müddet evvel bu fikri bir sefer daha gündeme taşıdılar ve ECB’nin varlık satın alma programı aracılığıyla satın aldığı borcu affedebileceğini yahut sonsuza dek takas edebileceğini öne sürdüler.
Hükümetlerin salgına verdiği cevaplar, kamu borcuna 1,5 trilyon euro ekleyecek ve bu yıl birinci sefer Euro bölgesinin devlet borcunu blok iktisadının üzerine çıkaracak. İtalya, Fransa ve İspanya da dâhil olmak üzere birçok AB ülkesi bu sene gayri safi yurtiçi hasılanın %10’unun üzerinde bütçe açığı verecek. İtalya’nın hükümet borcunun geçen yıl GSYİH’nın %135’inden 2021’de neredeyse %160’ına çıkması bekleniyor.
Hükümetlerin açıkları GSYİH’nın %3’ünün altında ve genel borcu GSYİH’nın %60’ının altında tutmasını gerektiren AB’nin mali kuralları salgından bu yana askıya alınmış olsa da, kriz sona erdiğinde bir formda yine etkin hale gelmeleri mümkün. BU da hükümetler üzerinde kıymetli bir bası yaratacak.
Avrupa Parlamentosu’nun İtalyan lideri David Sassoli, geçen ay La Repubblica’ya borç affetmenin “ana borç sürdürülebilirliği unsuruyla uzlaştırılması gereken enteresan bir çalışma hipotezi” olduğunu söyledi.
İtalya başbakanı Guiseppe Conte’nin kıdemli yardımcılarından Riccardo Fraccaro, Bloomberg’e “para siyasetinin üye devletlerin genişletici maliye siyasetlerini mümkün olan her formda desteklemesi gerektiğini” söyledi. Bunun, “salgın sırasında satın alınan devlet tahvillerini iptal etmeyi yahut vadelerini daima olarak uzatmayı” içerebileceğini söyledi.
Şimdiye kadar yatırımcılardan bir ses gelmedi. ECB satılan fazladan tahvillerin birçoklarını satın aldığı için yeni borcun maliyeti düşük kalıyor, pek çok ülke sıfıra yakın yahut düşük faizlerle 10 yıla kadar borçlanabiliyor. Bu devam edecek çünkü ECB’nin Perşembe günkü son siyaset toplantısında, tahvil alımını 2022 ortasına kadar uzatması bekleniyor.
ING ekonomisti Carsten Brzeski, “Şu anda yükselen borç düzeyleri ile ilgilenmemek için pek çok neden var, fakat gelecekte bu tartışmayı bir noktada yapmamız gerekecek. İster direkt ECB tarafından yapılsın, ister borcun sıfır faiz oranlı kalıcı tahvillere dönüştürülmesiyle olsun, bir çeşit borç affı gerekebilir” dedi.
Fakat merkez bankacıları bu fikri “tehlikeli” ve “istikrarsızlaştırıcı” olarak reddettiler, iktisatçılar ise teklifi bir işe yaramayacağı ve zamanlaması berbat olduğu için reddediyorlar.
London Business School’da iktisat profesörü olan Lucrezia Reichlin, “Siyasi pozisyonu ekonomik pozisyondan ayırmalıyız. Büsbütün ekonomik açıdan bakıldığında, borç erteleme kimi durumlarda mantıklı olabilir, lakin bunu nasıl yaptığınıza bağlı. Siyasi açıdansa son derece tehlikeli. Bu yüzden bu tartışmaları artık yapmak son derece verimsiz görünüyor” dedi.
Berenberg’in baş ekonomisti Holger Schmieding, yatırımcıları korkutup borçlanma maliyetlerinin artmasına neden olacağından teklifin “kötü bir halde geri tepebileceğinden” bunun “yılın en makus fikri” olduğunu söyledi.
Her halükarda, ECB lideri Christine Lagarde’ın geçen ay bir Avrupa Parlamentosu tartışmasında bu fikir sorulduğunda açıkça belirttiği üzere, hükümet borcunun iptal edilmesi mutlaka AB mutabakatının hükümetlerin nakdî finansmanına getirdiği yasağı ihlal edecek.
ECB idare kurulu üyesi arkadaşı ve Banque de France valisi François Villeroy de Galhau, “Borç iptalini düşünmek çok tehlikeli bir yol olur” diyerek hemfikir oldu.
ECB idare heyetine Ocak ayında katılan eski İtalyan merkez bankası lider yardımcısı Fabio Panetta şunları ise: “Bir borcu iptal edersek, ilgili krediyi iptal ederiz ve bunun daha geniş ve istikrarı bozucu sonuçları olabilir. Sadece büyüme bizi borçtan koruyabilir ” diyor.
Fikirle ilgili teknik bir sorun da var. Merkez bankaları teoride daha fazla para basma yetenekleri sayesinde kayıpları absorbe edebilir ve negatif özkaynakları tolere edebilirken, Euro bölgesindeki durum daha karmaşık.
Ulusal merkez bankaları, hükümet tahvillerinin birçoklarını ECB ismine satın alır. Tahviller iptal edilir yahut iptal edilirse bu, ulusal merkez bankalarının kendi başlarına para basamadan ziyanlarını karşılamasına neden olur. Hükümetlerinin daha sonra onları tekrar sermayelendirmesi yahut bloğun ödeme sisteminden dışlanma riskini alması gerekebilir.
Almanya, koronavirüs borç dağına endişeleniyor
Öbür bir mevzu da, hükümetlerin ECB’nin sahip olduğu tahvillere ödediği faizin birçoklarını – ulusal merkez bankalarından gelen temettüler yoluyla elde etmeleri – yani kısa vadede borç iptalinden çok fazla tasarruf etmemeleri. Bu sürecin tek yararı borcu geri ödemek zorunda olmamaları.
Lakin, ECB portföyündeki vadesi gelen tahvillerin gelirlerine yine yatırım yapmaya devam ettiği sürece, hükümetler bu borcu kolaylıkla devredebilirler.
Frankfurt’taki Mali ve Finansal İstikrar Enstitüsü’nde profesör olan Volker Wieland “Kazanç nerede? Fakat, ECB’nin tahvillerin vadesi dolmak üzere tekrar yatırım yapmayı bıraktığı gelecekte bir noktada ve bu çok ileride” diyor.
Bu nedenle, borç iptali savunucularının “gerçekte kendi kendilerini ayaklarından vurduklarını” söyledi.
Fikir, İtalyan hükümeti içinde de muhalefetle karşılaştı. İtalya’nın Avrupa işlerinden sorumlu bakanı Vincenzo Amendola Cuma günü Bloomberg’e ülkenin “borçlarını onurlandırdığını” söyledi ve ekledi: “Mevcut mutabakatlarla çalışıyoruz ve mevcut mutabakatlarla böylesi bir borç silinmesi mümkün değil.”
FT
Para Tahlil
