İktisatta ne yaparsak yapalım, kurumsal altyapı bozulduğu için çıkış yolu yoktur. Kurumsal altyapıyı, demokrasi, hukuk, eğitim, devlet ve din oluşturur.
Benzetme yaparsak, şayet altındaki ocak yanmazsa, su ısınmaz. Suyu yahut tencereyi değiştirmek yarar vermez. Ateşi yakmak gerekir. İktisadın ateşi kurumsal yapılardır.
Hukuk, toplumsal ve ekonomik hayatın altyapısıdır. Hukukta bu altyapı kontrat özgürlüğü, mülkiyet garantisi, bağımsız yargı ve istikrarlı maddelerle sağlamlaşır. Avrupa insan hakları mahkemesi ve Anayasa mahkemesi kararları, anayasaya nazaran tartışılmaz, uygulanır. Her ikisi de uygulanmıyor. Hukukta belirsizlik var. Hukuk nizamı başkanlık sistemine uydurulmak isteniyor. Her gün yasalar değişiyor. Birebir kararnameyi değiştiren birden çok kararname çıkıyor. Bir şahsa mahsus, örneğin rektörlük atamasında, günlük kararnameler çıkıyor.
Çin’de demokrasi yok, mülkiyet haklarında kısmi sınırlama var ve ama kanunlar her gün değişmiyor. Belirsizlik olmadığı için herkes bu maddelere nazaran konum alıyor.
Türkiye Dünya Adalet Projesi’nde 2012 yılına kadar orta sıralarda idi, 2019 da 126 ülke içinde 109 sıraya, hükümeti denetleme ve kısıtlama statüsünde 126 ülke içinde sondan üçüncü, 122. sıraya düştü.
Bu kurallarda hukuk ateşi sönmüş demektir?
Fredoom House, Dünya Özgürlükler Meskeni, bütün dünyada 1972’den beri insan hakları ve siyasi özgürlükler olarak endeks düzenliyor. Türkiye, 1980 darbesi dahil, 2017 yılına kadar kısmen özgür ülke statüsünde iken, bu tarihten sonra özgür olmayan ülkeler statüsüne geriledi. Dünya’da demokraside en fazla kan kaybeden ikinci ülke oldu.
Demokraside giderek tabana vuruyoruz. İç işleri bakanına kayyum atama yetkisi verilmesi son örnek olmayacak. Otokrasiye giren ülkelerde keyifli son olmamıştır.
Eğitim kurumu, kalkınmanın temel kurumlarından birisidir. Türkiye 1980 darbesinden beri, imam hatip odaklı bir eğitim tertibine girdi. İdeolojik eğitim hem ülkenin insangücü kaynaklarını vasıflı işgücü kaynaklarına darbe vurdu .
Öte yandan yüksek öğretimin yüzde 45’i örgün eğitim, yüzde 55’i açık öğretim biçimindedir. Yüksek öğretim, eğitimde işgücü planlamasına nazaran değil, siyasi popülizme nazaran yapılıyor. Kelam gelimi Türkiye’nin doktora gereksinimi olduğu halde, devlet daha ucuz ve kolay olan işletme fakülteleri açıyor.
Kalkınmanın altyapısını oluşturan eğitim sistemine ideoloji hakim olduğu için eğitim sistemi dinamizmini kaybetti.
Gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkelerde, devlet – piyasa optiumum istikrarının kurulması gerekir. Devletin alyapı yaparak, özel dalın yatırımlarını teşvik etmesi gerekir. Türkiye de ise devlet dışlandı… Bütçede fiili yatırımların hissesi yüzde 2 düzeyine düştü. Kamu özel işbirliği ile, bütçe kaynakları talep garantili ve yüksek maliyete çıkan köprü, karayolu ve hastane yatırımlarına gidiyor. Halkta ziyan gördü. Osmangazi Köprüsü geçişi arabalar için 147,5 liraya çıktı.
Yazının devamı burada.
Para Tahlil
