Yatırımcılar Delta varyantının evvelki çeşitlerden çok farklı olduğunu ve iktisada bir çok istikametten ziyan verebileceği görmüyorlar, kabullenmiyorlar, ya da unutmak istiyorlar. Velakin, uzmanlar çok korkulu. Zati kendi tartısı yüzünden ivme kaybeden dünya iktisadı Delta varyantının tüm Yerküre’ye süratle yayılmasından ağır ziyan görebilir. Dünyaca ünlü düşünür ve stratejist Muhammed el Arian Bloomberg.com için kaleme aldığı incelemesinde (Delta’s Unknowns Complicate Medical and Economic Responses) bu tehlikeleri ve muhtemel tahlilleri anlattı.
İncelemeye nazaran, salgınların ülkeden ülkeye sıçraması ve devletlerin ortaklaşmayı reddetmesi, hem sıhhat, hem de iktisat siyasetleri açısından yeni riskler yarattı. Makalede “Eğer enfeksiyonların aşılı bireylerin hastaneye yatmasını gerektirecek kadar ağır geçtiği görülürse, iktisat siyasetleri hem arz hem de talep taraflı problemlerle uğraşmak zorunda kalacak” tabiri kullanıldı.
İncelemeden kritik paragrafları sizin için çeviri ettik:
Delta varyantının süratle dünyaya yayılıp baskın cins statüsüne erişmesi ile 18 aydır süren pandemiye sıhhat ve iktisat bağlamında tahlil üretmek zorlaştı. Yalnızca tıp biliminin edineceği bulgular oluşan meçhullüğü çözecek.
Delta varyantı hakkında bildiklerimiz şunlar: Birincisi, Delta şu ana kadar teşhis edilen en bulaşıcı ve öldürücü üst teneffüs yolları enfeksiyonu. İkincisi, Delta’ya yakalanmak ve ağır hastalanmak ortasında zayıf bir irtibat var. mRNA tipi aşılar enfeksiyonu önlemese de hastaneye yatma ve can kaybını minimize ediyor.
Öte yanda bir şey daha biliyoruz: Şayet dünya devletleri birbirinden bağımsız sıhhat siyasetleri izler ve aşılama suratı değişkenliğini sürerse, Delta’dan daha öldürücü cinslerin üremesi çok mümkün.
Şu ana kadar hiçbir devlet 3 gayesi birlikte gerçekleştiremedi. Bunlar, olay sayılarını asgariye indirmek, sürü bağışıklığa erişecek ölçüde vatandaşı aşılamak ve yeni çeşitlere karşı güvenlik kalkanı oluşturmak.
Devletlerin 3 maksat konusunda değişkenlik gösteren performansları da pandemiyle baş etmeyi zorlaştırıyor. Örneğin, Avustralya yeni enfeksiyonları önlemede çok başarılı, fakat aşılamada geri kaldı. İngiltere çok süratle vatandaşlarını aşıladı, ancak kapanma ve kısıtlamalar bitince hadise sayısı tekrar patladı. Güney Afrika Cumhuriyeti her üç başlıkta da sınıfta kaldı.
Yüksek sayıda enfeksiyonların sürmesi, virüse yeni mütasyonlar geçirme talihi tanıyor. Hala mRNA aşılarının Delta’ya direnci yüksek, ama bu bağışıklık kaç ay sürer, bilmiyoruz. En sonunda, “uzun Covid” denen hastalığı atlattıktan sonra aylarca süren semptomların kaç kişiyi etkilediği soru işareti.
Bu soruların yanıtı hastalıkla birlikte yaşayıp yaşayamayacağımız konusunu ve optimal para-bütçe siyasetlerinin dizaynını belirsizliğe sokuyor.
Şayet aşılar Delta çeşidine karşı uzun periyodik yüksek muhafaza sağlıyorsa, hükümetler iki ayaktan oluşan iktisat siyaseti izlemeli: Birinci ayak, mali genişlemenin yavaşlatılması ve büyümeyi hızlandıracak bütçe siyasetleri ve yapısal ıslahatların başlatılması olacak. İkinci ayak ise salgında ziyan görenleri tazmin etmekten, beşeri sermaye oluşturmaya yönelik siyasetlere atlamak.
Şayet mRBA aşılarının bağışıklık tesiri kısa müddette düşüyorsa, hükümetleri çok güç bir ikilem bekliyor. Hem arz, hem de talep cephesinde patlak verecek zahmetleri birlikte çözmek zorunda kalırlar. Ek olarak, bu senaryoda, mali varlıkların ralliyi sürdürmesi de güçleşecek.
Örnek vermek gerekirse, talep tarafında apansız solan özel bölüm tüketim iştahının telafi edilmesi gerekecek. Arz tarafında ise daralan istihdam ve tedarik zincirlerinde bitmeyen kırılma ve aksamalar enflasyonun yükselmesine neden olacak.
Herkes pandeminin bitmesi ve dünyanın sürdürülebilir, yüksek tempoda büyümeye geçmesini arzuluyor. Lakin, bu gelecek kesin değil. Covid-19 aşılarının Delta ve akabinde gelecek cinslere karşı uzun mühlet bağışıklık sağlayıp sağlamadığının bilinmesi vakit alacak. Her senaryoda, aşılama kampanyalarının hızlandırılması kural. Hükümetlerin şimdiden pandemi sonrası yeni iktisat siyasetlerinin gerekliliği görüp plan yapması ve sıhhat sistemini yeni pandemileri önlemek gayesi üstüne inşa etmeleri kural.
FÖŞ yazdı: Dünya iktisadı nereye koşuyor?
Raghuram Rajan: Gelişen Ülkeler pandemiden çıkmakta geride kalıyor
Doların yükselişi Gelişen Piyasaları zorluyor
Para Tahlil
