Ford Otosan’ın üretime iki ay orta vermesi ve mobilya endüstrinde rapor edilen hammadde sorunları, Türkiye ve dünya iktisadında su yüzüne çıkan yeni bir riske dikkat çekiyor: Tedarik zincirlerinde kırılma ve tıkanma. CNBC.com’dan Daniel Yergin’e nazaran global iktisadın 3 ana sütununda çatlaklar var. Bunlar konteyner gemiciliği, bilgisayar çipleri (yongaları) ve plastik orta mamulleri. Bunlarda 2 tanesi Türkiye’yi yakından ilgilendiriyor. Konteyner nakliyatı ihracatımız için değerli olsa da, asıl problem Akdeniz’de de değil, Asya-Pasifik ve biraz daha az olarak Atlantik sularında hissediliyor.
Konteyner nakliyeciliğinde kriz Çin’in 2020 başında kapanmasıyla başladı. Tam Çin açılırken, ABD ve Kuzey Avrupa salgın kapatmalarına başladı. Münasebetiyle, Asya’dan ABD ve Avrupa’ya trafik artarken, gemiler boş dönmeye başladılar. Bu sorun hala devam ediyor, zira konutuna kapanan Amerikalı ve Avrupalı’ların mal talebi görülmemiş süratle artıyor. Hala ABD’nin Batı limanlarında fevkalade yığılma var. Asya’da ise gemi bulmak sıkıntı.
Çip tedarikinde sıkıntılar ise bir ölçüde jeo-politik. ABD ve Çin firmaları mümkün yaptırımlara tedbir olarak çip stokluyor. Japonya’da dev bir üretim tesisinde yangın ve Tayvan’da kuraklık (üretim için saf su tedarikini azalttı), arzı kısıtladı. Çip kıtlığı otomotif üretimini çok makûs vurup fiyatların artmasına neden oluyor. Jeo-politik gerginliğin tırmanması çip stoklamasını coşturarak, kıtlığın akıllı telefonlardan Objelerin Interneti’ne geçiş yapan tüm sanayi kollarına yayılmasına sebep olabilir.
Plastiklerde ise Texas’ta uzun süren donun dev bir petrokimya tesisinin kapatılmasına neden olması esas sorun. Ama, konteyner nakliyeciliğinde tıkanıklık ve global toparlanmanın aşılar sayesinde umulandan daha çabuk gerçekleşmesi de darlığı katlıyor. Şirketler yazın talebin artacağı beklentisi ile stok tutuyor.
Bu üç sorun birbirini besleyen nitelik kazandı. Tahlil de kolay değil, zira ABD ve AB’de aşılama hızlandıkça, işdünyasının inancı yükseliyor. Sonuçta, üretim beklentileri de yükselerek, hammadde ve yarı mamül talebini üst çekiyor. Petrokimya tesisleri, konteyner gemileri, çip fabrikaları ve konteyner gemilerine mesken sahipliği yapacak limanların inşası yıllar süren projeler. Bu yüzden “V” formunda toparlanma kendi sıkıntılarını da beraberinde getirecek. Büyük olasılıkla hiç beklenmedik sanayilerde fiyat artışlarına neden olacak.
Türkiye açısından, otomotif ihracatında darboğazlar ve esasen sürat kazanan enflasyona bir ölçü daha akaryakıt dökülmesi beklenebilir.
Atilla Yeşilada ve Hakan Akan bilgi merkezlerini anlattı: “Türkiye’de fiyatlar Avrupa’nın 2-3 katı”
Mobilyada, tedarik zahmetine tedbir olarak hammadde ihracatına kısıtlama isteniyor
Dev artırım dalgası yola çıktı
Para Tahlil