Türkiye’de döviz kurları artmaya, Türk Lirası ise bedel kaybetmeye devam ediyor. Dolar kuru Salı günü 7,40 düzeyini, euro kuru ise 8,80 düzeyini görerek rekor tazeledi. Hükümet, doları frenlemek için Merkez Bankası eliyle son bir yılda yaklaşık 60 milyar dolarlık döviz satışı yapmıştı. Fakat dolardaki yükseliş dizginlenemezken, olan Merkez Bankası’nın döviz rezervlerine oldu.
Son bir yılda dolar kuru yüzde 30 artarken, Merkez Bankası’nın brüt döviz rezervleri ise birebir devirde yüzde 41 düştü ve 46 milyar dolara kadar geriledi. DW Türkçe’ye konuşan ekonomistlere nazaran, Katar ve Çin ile yapılan swap (döviz takası) mutabakatları hariç tutulduğunda, Merkez’in döviz rezervleri eksiye düşmüş durumda. IMF ve Dünya Bankası üzere memleketler arası kurumlar da, Türkiye’yi düşen rezervlerin yarattığı risklere karşı uyarıyor.
Brüt rezerv bir yılda yüzde 41 düştü
Türkiye’de vatandaşlar kurlardaki yükselişe karşın birikimlerini dövizde değerlendirmeyi sürdürüyor. Buna rağmen Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın döviz rezervleri ise giderek eriyor. Merkez Bankası tarafından açıklanan son bilgilere nazaran, brüt döviz rezervleri son bir yılda yüzde 41 gerileyerek 46 milyar 600 milyon lira düzeyine inmiş durumda.
Net döviz rezervleri 30 milyar doların altında
Merkez Bankası’nın toplam dış varlıklarından döviz yükümlülüklerinin çıkarılması ile elde edilen net döviz rezervi ise yılbaşından bu yana yüzde 34 düştü. Aralık 2019’da 40 milyar dolar düzeyinde olan net döviz rezervleri Temmuz sonu itibariyle 26,5 milyar dolara kadar geriledi. Geçen 10 yıla bakıldığında, net döviz rezervlerindeki erimenin boyutları daha açık görülüyor. 2010 yılı sonunda 63,5 milyar dolar olan net döviz rezervleri, 7 Ağustos 2020 itibariyle 27,7 milyar dolara kadar gerilemiş durumda.
“Rezervler iktisat için yetersiz kalıyor”
DW Türkçe’ye konuşan ekonomistlere nazaran, Merkez Bankası rezervlerinde son yıllarda yaşanan erime, iktisat açısından tehlike sinyalleri veriyor. Merkez Bankası rezervlerinin o ülkenin dış dünyaya olan borçlarını ödeyebilme kabiliyetini gösterdiğini söz eden Yeditepe Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Veysel Ulusoy, “Türkiye Merkez Bankası’nın altın ve döviz toplam brüt rezervi şu anda 92 milyar dolar civarında. Bunun yaklaşık 45 milyar doları altından, geri kalanı da döviz rezervlerinden oluşuyor” diye konuşuyor. Şu anda Merkez Bankası rezervlerinin 2018’den beri devam eden kriz ortamının tesirlerini yumuşatmaya yetmediğini lisana getiren Prof. Ulusoy, “Rezervler ekonomiyi yönlendirecek, döviz kurunu muhakkak bir düzeyde tutacak, cari açığı fonlayacak kapasitede değil” diyor.
Pekala Merkez Bankası rezervlerinin itimat vermesi için hangi düzeyde olması gerekiyor?
Prof. Dr. Veysel Ulusoy, bu soruya şöyle karşılık veriyor: “Genel kabule nazaran, ülkü rezerv ölçüsü ulusal gelirin en az dörtte biri kadar rezerv tutmaktır. Yani Türkiye’nin yaklaşık 800 milyar dolarlık yıllık gayri safi yurtiçi hasılası olduğunu düşünürsek, Merkez Bankası’nın ülkü rezerv ölçüsünün 200 milyar dolar olması gerekir.”
Arjantin’den sonraki en yüksek risk primi
Merkez Bankası’nın giderek azalan döviz rezervi, Türkiye’nin kredi risk primine de (CDS) olumsuz tesir ediyor. 2019 Ağustos’ta 409 puan olan Türkiye’nin CDS’i, Şubat 2020’de 238’e kadar gerilemişti. Lakin dolar kurunun tekrar yükseliş eğilimine girmesi ve Merkez Bankası’nın kamu bankaları eliyle piyasaya dolar enjekte etmesi ile eriyen rezervler, Türkiye’ye yönelik risk algısını tekrar alevlendirdi ve CDS primi 535 düzeylerine tırmandı. Prof. Dr. Ulusoy, Türkiye’nin gelişmekte olan ülkeler içerisinde CDS primi 7 bin civarında olan Arjantin’den sonra dünyadaki en yüksek risk primine sahip ülke olduğuna dikkat çekiyor. Ulusoy, “Görünen o ki, iktisatta rezervlere itimat kaynaklı bir rahatlamayı daha uzun mühlet hissedemeyeceğiz” diyor.
“30 milyar doları aşan açık var”
Pek çok uzmana nazaran, Katar ve Çin ile yapılan swap muahedeleri hesaba katıldığında, Merkez Bankası rezervleri eksiye düşmüş durumda. Ekonomist Dr. M. Murat Kubilay’a nazaran, hükümetin faiz artırmadan, döviz rezervi satarak döviz kurunu baskılamaya çalışması aksi tepti. Bu süreçte Katar ile 15 milyar dolar, Çin ile de 1 milyar dolarlık swap muahedeleri yapıldığını hatırlatan Kubilay, “Merkez Bankası’nın toplamda ise yaklaşık 60 milyar dolarlık swap’lanmış ödünç parası var. Mevcut net rezervlerden bu ölçüsü düştüğümüzde eksi 30 milyar doları aşan bir açık olduğunu söyleyebiliriz” diye konuşuyor.
Kamu bankaları da alarm veriyor
Iktisat idaresinin kamu bankaları aracılığıyla dolar talebine karşılık vermeye çalışmasının, üç kamu bankasının döviz açık konumlarında önemli tahribat yarattığına dikkat çeken Dr. Kubilay, “Vakıfbank, Halkbank ve Ziraat Bankası’nda toplam döviz açık konumu 12 milyar dolara ulaşmış durumda. Bu ölçü bankaların yasal öz kaynaklarının yüzde 39’una tekabül ediyor. Halbuki resmi olarak bu oranın yüzde 20’yi aşmaması gerekiyordu. Münasebetiyle Merkez Bankası’nın rezerv satma siyaseti eksinin de eksisine gelmiş durumda, iktisatta dayanılmaz bir kırılganlık yaratmış durumda.”
IMF ve Dünya Bankası uyardı
Memleketler arası kurumlar da son periyotta Türkiye’deki döviz rezervlerindeki erimeye dikkat çekiyor. Milletlerarası Para Fonu IMF, Ağustos ayı başında yayınladığı “Küresel Dengesizlikler ve Covid-19 Krizi” raporunda, “Yüksek dış finansman muhtaçlığı ve düşük rezervler Türkiye’yi şoklara karşı savunmasız bırakıyor” görüşüne yer verdi. Dünya Bankası da son açıkladığı “Türkiye Ekonomik İzleme” raporunda, sermaye çıkışları ve rezervlerdeki düşüşün dış finansman baskılarını artırdığını belirtti.
Aram Ekin Duran
DW
Para Tahlil
