BÜYÜME
2020 yılında iktisadın yüzde 0.3 büyüdükten sonra, 2021 yılında olumlu bazın da tesiriyle yüzde 5.8 ve takip eden iki yılda yüzde 5.0 büyüyeceği kestirim ediliyor.
Önümüzdeki 3 yıl için öngörülen yüzde 5 ve üzeri büyüme gayesi ile cari açık beklentisinin uyumlu olmadığını belirtmeliyiz.
2021 yılı için büyümenin kaynaklarına baktığımızda kamunun tüketimi azalırken özel tüketimin artacağı bekleniyor. Toplam iç talebin katkısı 3.8 yüzde puan olurken, net ihracatın büyümeye katkısının 2.0 yüzde puan olacağı kestirim ediliyor. Dikkat çeken bir öteki nokta ise sabit sermaye yatırımlarının kamuda yüzde 14.2 artarken, özel bölümün yüzde 5.1 ile daha mütevazı kalması.
Büyüme beklentileri ile ilgili olumlu olarak değerlendirilebilecek nokta ise alternatif bir karamsar senaryonun çalışılmış olması. Buna nazaran 2020 yılında yüzde 1.5’lik bir daralma sonrası 2021 yılında yüzde 3.7 ile piyasa beklentisine daha yakın bir varsayımda bulunulmuş.
ENFLASYON
TÜFE’de 2020 yılı için artış yüzde 10.5 olarak kestirim edilmiş.
Geçen yıl açıklanan Yeni Iktisat Programı’ndaki kestirim yüzde 8.5, Merkez Bankası’nın son enflasyon raporundaki iddia ise yüzde 8.9’du. 28 Ekim’de açıklanacak enflasyon raporunda bu sayının üst yanlışsız güncelleneceği anlaşılıyor.
Yılın birinci sekiz ayında TÜFE yüzde 7.29 artış kaydetti. YEP’te 2020 yılı için TÜFE’nin yüzde 10.5 seviyesinde olacağı varsayımı yapılmış. Geçtiğimiz 17 yılın ortalamalarına baktığımızda Eylül’de yüzde 1.14, Ekim’de yüzde 1.97, Kasım’da yüzde 0.78 ve Aralık’ta yüzde 0.31 arttığını görüyoruz. Bu datadan hareketle TÜFE’nin yılı yüzde 12.0’in üzerinde kapatacağı anlaşılıyor. Hasebiyle daha başından çok iyimser bir tablo ile karşı karşıya olduğumuz söylenebilir.
Ayrıyeten 24 Eylül’de gerçekleştirdiği toplantıda TCMB Para Siyaseti Kurulu’nun siyaset faizini 200 baz puan artırarak yüzde 10.25’e yükseltmesi ile YEP’teki enflasyon iddiasının yüzde 10.5 ile üstte belirttiğimiz beklentinin altında kalmış olması, alınan kararlar ile bir içsel tutarsızlığa işaret etmektedir.
TÜFE ile ilgili dikkat çeken bir öbür nokta ise 2021 için yüzde 8.0, 2022’deki yüzde 6.0 ve 2023 için yüzde 4.9’luk enflasyon beklentilerinin evvelki YEP’teki iddiaların bir yıl ileri ötelenmesini yansıttığı. 2021 yılında enflasyondaki seyri etkileyecek bir baz tesiri bulunmuyor, bu nedenle yüzde 10.5’ten (beklentimiz yüzde 12.0) yüzde 8.0’e inmenin kolay olmayacağını düşünüyoruz.
CARİ ISTIKRAR
YEP’te 2020 yılı için cari açık/GSYH varsayımının yüzde 3.5 olduğu görmekteyiz. Birinci 7 ayda cari açık 21,6 milyar dolar. 2020 yılı için GSYH iddiası ise 700 milyar dolar, hasebiyle yılı 24.4 milyar dolar seviyesinde bir cari açıkla kapatacağımız bekleniyor. Bir öteki sözle söyleyecek olursak yılın geri kalan 5 ayında 2.9 milyar dolar cari açık vereceğimiz düşünülüyor.
Ticaret Bakanlığı’nın süreksiz bilgilerine nazaran Ağustos ayında dış ticaret açığı 6.3 milyar dolar oldu. Turizm bölümünden katkının da hudutlu olduğu dikkate alındığında mevcut dış ticaret temposu cari açığın yılın birinci sekiz ayı itibariyle 26 milyar doların üzerine çıkabileceğini düşündürüyor. Yılın tamamında ise cari süreçler açığının 32 milyar dolara kadar yükselmesini bekliyoruz.
Bu da YEP’te yüzde 3.5 olarak öngörülen cari açık/GSYH kestiriminin yüzde 4.6’ya kadar tırmanması manasına geliyor. YEP’teki bu kadar iyimser varsayımın ardında Ağustos ayından sonra ülkeye turist akacağı ve Karadeniz’de bulunduğu söylenen doğalgazın yılın son çeyreğine yetişerek güç maliyetimizi düşüreceği beklentisi olabilir.
2021 yılında bazın da tesiriyle iktisadın yüzde 5.8 büyüyeceği sonraki iki yılda yüzde 5.0 seyredeceği öngörülürken bunu her yıl azalan cari açık ile yapacağımız bekleniyor. Bu durumda ihracatın ithalattan daha fazla artması beklenir. Ayrıntılarda 2021 yılında ihracatın yüzde 10.9 artışla 184 milyar dolar olacağı, ithalatın ise yüzde 9.5 artışla 223.3 milyar dolar olacağı varsayılmış. Münasebetiyle 2020 yılı için 38.1 milyar dolar olarak öngörülen dış ticaret açığı 2021 yılına gelindiğinde 39.3 milyar dolara yükseliyor.
Bunu da bir evvelki yıla nazaran yüzde 92.2 oranında artarak 10.3 milyar dolardan 19.8 milyar dolara yükselecek olan seyahat gelirlerinin telafi edeceği bekleniyor. Buradaki seyirde belirleyici olanın pandemi şartları ve aşının bulunması olduğunu belirtmeliyiz.
3 yıl üzere kısa bir müddette, iktisatta yapısal bir dönüşüm gerçekleşmemişken büyüme yüzde 5 düzeyinde seyrederken cari açığın nasıl sıfırlanacağı ise bir muamma. Dolayısıyla ikisinden birinin gerçekleşmeyeceğini söyleyebiliriz.
KUR KESTIRIMI
YEP’te GSYH’nin cari fiyatlara nazaran olan büyüklüğü ve dolar cinsinden büyüklüğü açıklanıyor. Bu iki büyüklükten hareketle iktisat idaresinin doları hangi seviyede kestirim ettiğini hesaplayabilmekteyiz.
Buna nazaran dolarda bu yılın ortalama dolar kuru 6.91 TL olarak öngörülürken, 2021 yılı için ortalama kur 7.68 TL olarak iddia edilmiş. 2022’nin kuru 7.48 TL, 2023’nin kuru ise 8.02 TL olarak öngörülüyor. YEP’in açıklandığı gün itibariyle dolar alış kurunun 7.80 TL olduğu dikkate alındığında önümüzdeki yıl kurdaki beklentinin yükseldiğinden daha fazla gerileyeceği tarafında olduğu anlaşılıyor.
İŞSİZLİK
İşsizlik oranının 2020 yılında yüzde 13.8 olacağı, 2021’de yüzde 12.9’a, 2022’de yüzde 11.8’e gerileyeceği öngörülüyor. 2020 yılı Şubat-Mayıs ortalamasının yüzde 13.3 olduğu dikkate alındığında Ağustos-Kasım ortalamasının yüzde 14.4’e yükseleceği manasına geliyor. Son açıklanan sayının Haziran devri olduğu dikkate alındığında hükümet kalan aylarda yasak ve kısıtlamalara karşın işsizlik oranının daha da yükseleceğini bekliyor.
2019 yılında 28.1 milyon kişi olan istihdam 2020 yılında 1.3 milyon kişi azaldıktan sonra 2021 yılında 1.6 milyon kişi artarak 28.3 milyon bireye yükselerek fakat telafi edeceği anlaşılıyor. İşsizlik sayılarının büyüme iddiaları ile uyumlu olmadığı görülüyor. İstihdam kayıplarının telafi edilebilmesi ise büyümenin öngörülenin çok üzerinde artması ile mümkün görünmektedir.
KİŞİ BAŞI GELİR VARSAYIMI
Bir evvelki YEP’te 2020 yılı için 9.739 dolar olarak öngörülen kişi başı gelirin 1.357 dolar azalarak 8.381 dolara gerileyeceği iddia ediliyor. 2021 yılında tekrar 10.000 doların üzerine çıkacağı öngörülen kişi başı gelir bu seviyeyi lakin 2023 yılında yakalayabilecek. Bu tıpkı vakitte 2013 yılında görülen 12.575 doların 2.542 dolar altında kalınacağı manasına geliyor.
Dr Ali Orhan Yalçınkaya
Yeni Iktisat Programı Açıklandı; “Pozitif Büyüme Öngörüyoruz”
FÖŞ anlattı: Iktisat Eylül’de Tökezledi, Ekim’de Çakılacak
Çetin Ünsalan Yazdı: Kritik soru şu; Kaynak ne?
QNB Finansbank Araştırma: Finansal şartlardaki sıkılaşma şimdi sonlu seyrediyor
Para Tahlil
