Son günlerde “Acı Reçete” tartışmaları başladı.
Acı reçete nedir? Acı reçete, dertli bir durumdan acıya katlanarak da olsa bizi kurtaracak tahlil seti manasına geliyor. Acı reçete aslında, acılı bir tedavi süreci olacağını da baştan söylemiş oluyor.
Türkiye’de önemli ekonomik sıkıntılarla karşı karşıyadır. Bunun görmezden gelindiği etabın geçilmiş olması değerli bir basamak.
Gerek IMF tarafından önerilsin gerekse bizatihi uygulamaya konulsun bugüne kadarki her acı reçetede Reçetenin “ACI” kısmı daima vatandaşlara düştü. Bu nedenle vatandaşların aşağıdaki soruları sorma hakkı vardır:
1- Reçeteyi kim yazacak?
2- Reçete kime yazılacak?
3- Reçetedeki ilaçlar neler olacak?
4- İlaçların uygulanma mühleti ve dozajları nasıl olacak?
5- Tedavi sonunda iyileşme mümkünlüğü nedir?
Evet “acı reçetemiz” yolda? Pekala, yaşadığımız sıkıntıların nedenleri hakikat teşhis edildi mi? Bu teşhisi yapanlar yahut yapacaklar işinin ehli bireyler mi? Acı reçetede ne cins ekonomik tedbirler yer alacak? Bu tedbirler yeniden, sıkacak kemeri bile kalmamış olan, dar gelirli için kemer sıkma formunda mi olacak? Reçetenin kapsamı ne olacak, kimleri ve neleri kapsayacak? Ne kadar müddet uygulanacak? Tedavi sonunda inançlı limana ulaşabilecek miyiz?
Acı reçetenin, yalnızca dar gelirliye “ACI” olarak yansımaması için bizim de tekliflerimiz var. Bu tekliflerimiz reçetede olması gerekenler ile olmaması gerekenleri içeriyor.
Acı Reçetede Olması gerekenler;
Reçetedeki acı ilacın, ekonomik probleme giden süreçte sürecin sefasını sürmüş kesim tarafından içilmesi kıymetli. Toplumdaki adalet hissinin pekiştirilmesi ve acı reçetenin başarısı için de bu kural. Bu kapsamda acı reçetede yer alması gerekenlerin bir kısmını aşağıda sıralıyoruz:
Kamuda israfa son verilsin.
Kamu özel işbirliği masaya yatırılsın ve kamu için olumsuz istikametleri törpülensin.
KİT’lerdeki yüksek maaşlı, vergiden bağışık tutulan “Yönetim Kurulu”, “Denetim Kurulu” üyeliklerinin sayısı ve meblağı düşürülsün.
Birden fazla yerden başka maaşı olan kamu görevlilerine tek maaşı seçme zaruriliği getirilsin.
Maaşlı “Yüksek İstişare Kurulu” ve gibisi uygulamalar sonlandırılsın. Maaş alarak görüş veren kişinin görüşünün tarafsızlığı ve kalitesi sorgulanır niteliktedir.
Gerçek manada bir uzmanlığı olmadığı halde “Baş Danışman”, “Danışman” “Basın Müşaviri” ve gibisi takımlara istisnai memur olarak imtihansız olarak yapılan atamalara son verilsin. Bir çok Anadolu çocuğu yıllarca dirsek çürütüp KPSS ve öteki kurum imtihanlarına girip başarılı olmak için ter döker iken, birtakım imtiyazlı şahısların “basın müşavirliği”, “özel kalem müdürlüğü”, “başdanışmanlık yahut danışmanlık” ve gibisi pek çok istisnai takım üzerinden imtihansız olarak kamuya geçişi devlete inancı ve adalet hissini zedeliyor.
Kamuda idari takım tahlili yapılarak gereksiz idare takımları azaltılsın.
Kamuda taşıt saltanatına son verilsin. Vatandaş şirketinde kullanmak üzere kiralayacağı bir arabaya ödeyeceği paranın en fazla 5.500₺’sini sarfiyat yazabiliyor. Birebir uygulama kamuya da sirayet etsin. 5.500₺’yi aşan bir araca binen bürokrat da üstünü kendi cebinden ödesin.
Kamuda kiralık bina israfına son verilsin. Büyük makam odaları ile işgal edilen kiralık kamu binaları için her yıl milyonlarca lira ödüyoruz.
Turistik seyahatlere dönüşen kamu işçisi ve yöneticilerinin yurt dışı ziyaretlerine çeki sistem verilsin.
Kamuda her kademede misyon yapan bürokratların hiçbir şahsi masrafı vergilerimizle ödenmesin.
Merkezi idarenin vergi gelirlerinden hisse alan, ayrıyeten kendisi de vergi toplayan lokal idarelerin “Belediye İktisadi Teşebbüsleri” üzerinden nemalanmanın da önüne geçilsin.
Vergilerimiz, faal bir halde gerekli alanlara harcanmalıdır. Bu nedenle birçok bürokratın, belediye liderinin, KİT genel müdürü ve üyelerinin reklam ve pr çalışmasına dönen; afiş, billboard, konser, şovlara son verilsin.
Kamu kurumları gece kulübü değildir. Kamu binalarının ışıklı tabelalara, neon levhalara, bina dış cephesinin güya tarihi yapılar üzere aydınlatılmalarına muhtaçlık yoktur. Bir an evvel, bu cins uygulamalara son verilmeli. Bu kapsamda, en küçük kamu kurumunda en büyük bakanlığa kadar aydınlatma, ısıtma vb. masraflarını düşürecek tedbirler alınmalıdır.
Her gün bir yenisi istisnalar ile delik deşik hale gelen ihale sistemi düzeltilmelidir. En uygun mal yahut hizmetin en uygun fiyata alınması sağlanmalı. Kamu alımları, aşikâr bölüme yahut bireylere kaynak transfer düzeneği haline getirilmesinin önüne geçilmelidir.
“Obez devlet”e yani kamudaki israf, verimsiz yatırımlar, liyakatsiz bürokrasiye bir an önce son verilsin.
Acil olarak vergi siyasetlerini değiştirmek, halkın vergi yükünü azaltacak siyasetler belirlemek ve uygulamak, şeffaf, hesap verebilir, öngörülebilir siyasetler yapmak gerekmektedir.
Gelir kaybına uğrayan, gerçek muhtaçlık sahiplerinin yanında olmak. Gereksiz teşvik, indirim, istisnalardan bir an önce vazgeçmek gerekmektedir.
Emek gelirleri de en az sermaye gelirleri kadar vergisel olarak korunmalıdır.
“İsrafın önüne geçsek sizlerden vergi toplamamıza gerek kalmaz” diyen E. Başbakan Yardımcısı üzere israfın mutlaka önüne geçilsin. Unutulmasın ki, yoksulluğun azaltılmasındaki en büyük mani yolsuzluktur.
İşsizin fonunu patrona dağıtmak, her gün yeni bir kredi ile halkı borçlandırmak, vatandaşı toplumsal yardıma muhtaç hale getirmekten çok. Halkın gelirini arttıracak siyasetler üretmek, yeni iş alanları yaratmak, vergi yükünü azaltmak, geliri adil dağıtmaya çalışmak acil olarak hayata geçirilmelidir.
Tabi reçetenin tesirli olması için “yapısal reformların” hayata geçirilmesinin ön kaide olduğunu belirtelim:
Hukuk sisteminin geliştirilmesi
İktisatta bellilik ve öngörülebilirliğin sağlanması
Kamu ihale sisteminin tarafsızlığı ve en uygun fiyatla en kaliteli mal yahut hizmeti alacak halde yine inşası
Dolaylı vergilere dayalı adaletsiz vergi sisteminin reforme edilmesi
İş gücü kalitesinin artırılması,
İş ve yatırım ortamının iyileştirilmesi,
Ar-ge ve yenilik kapasitesinin yükseltilmesi,
Rekabet şartlarının iyileştirilmesi,
İhracat kapasitesinin geliştirilmesi,
Dış finansman gereksiniminin azaltılması,
İthal girdi bağımlılığının azaltılması,
Cari açığın düşürülmesi,
Vergi sisteminin dolaylı vergilere dayalı olmaktan çıkarılması,
Güç faturasının azaltılması için gerekli tedbirlerin alınması,
İç tasarrufların artırılması,
Teşvik sisteminin sonuç odaklı hale getirilmesi,
Ziraî teşvik ve takviyelerin tekrar düzenlenmesi ve uygulanması,
Reçetede Olmaması gerekenler;
Ücretliye vergi artışı
Minimum fiyatın düşük belirlenmesi
İşsizlik fonunun patron için kullanılması
Yersiz indirim, istisna ve muafiyetler
Kamu kaynaklarının muhakkak kesite aktarılması
Liyakatsiz atamalar
Siyasi kayırmacılık
Vatandaşın faydasına olan yemek istisna bedellerinin, ulaşım istisnasının, gelir vergisi dilimlerindeki artışın enflasyonun altında bir oranda arttırılması
Artırımlar
Yeni vergiler ve vergi artışları
Para basmak
Üretmeden tüketmek
Daha fazla işsizlik
Gelir dağılımında adaletsizlik
Dolaylı vergilere dayalı adaletsiz vergi sistemi
Minimum fiyatta vergi
Ekonomik sıkıntılar bir günde bu hale gelmedi. İktisadın bugünkü durumundan sorumlu olanlar var. Tıpkı vakitte bu süreçten büyük ölçüde çıkar elde etmiş, nemalanmış olanlar mevcut. O halde, bu acı reçetenin öncelikle, bizi acı reçete yazmaya götüren sürecin mimarlarına ve bu süreçten yarar sağlamış olanlara yazmak gerek. Yoksa, fiyatlı, küçük esnafa, dürüst vatandaşa değil.
13.11.2020
Dr. Ozan BİNGÖL
Başşehir Üniversitesi Öğr. Gör.
Para Tahlil
