Türkiye’nin ağır iç gündemi, buna ek olarak iç siyasetin uzantısı haline gelmiş dış gündemi ve üç yılı aşan müddettir devam eden iktisadi buhranı nedeniyle global gelişmeleri takip etmekte zorlanıyoruz. Türkiye’nin lehine yahut aleyhine, fakat kısa yahut uzun vadede kesinlikle etkileneceği gelişmeler yaşanıyor. Bunlardan birisi de global seviyede güç savaşlarının Doğu Avrupa ve Ortadoğu’dan Uzakdoğu’ya kayması.
Çin merkezli gelişmeler, Türkiye’de, ABD sempatisi yahut aykırılığı üzerinden oluşturuluyor. Kâfi tahlil yapılmadan mevcut çatışma ABD ile SSCB ortasındaki soğuk savaşa benzetiliyor. Akabinde ‘ABD kesinlikle kazanır’ yahut ‘Yeni dünya önderi Çin’ üzere keskin sonuçlara süratle varılıyor. Bu iki uç sonuçtan biri gerçekleşse bile bunun uzun yıllar alacağı ve bu esnada nasıl konumlanılması gerektiği üzerine baş yorulmuyor.
Bölgedeki öteki ülkelerin ABD ile Çin ortasındaki konumlandırması klasik biçimde yapılıyor; örneğin Türkiye ve hatta Britanya’nın bile Pekin merkezli Asya Altyapı Yatırım Bankası üyesi olması atlanıyor. ABD ve Çin’de yönetici kümelerin ortak bir niyet yapısına sahip olduğu varsayılıyor; lakin Çin Komünist Partisi’nde (ÇKP) dahi karar alma düzeneklerinin başka boyutları, hatta kuşak farkları bulunuyor.
Çatışmalar genelde siyasi ve askeri düzlemde görülüyor; yani hayali bir savaşta kimin başkasını alt edeceğine odaklanılıyor.
Son olarak ekonomik gelişme imalat bölümüyle bir tutulup hizmetler göz arkası ediliyor; bilhassa yüksek teknoloji ve global finans alanındaki kozlar ihmal ediliyor.
Özetle, detaylı ve çok boyutlu bir bakış pek yok. Bu yazının maksadı da birtakım son devir gelişmelerinin paylaşılması; bu vesileyle Türkiye’de Asya’daki güç savaşının daha çok tartışılması.
2011 itibariyle ABD, Çin’in yükselişini tehdit olarak algılamaya başladı ve bir vakitler yüksek teknoloji patentlerini paylaşabilmek için verdiği ‘dost, gelişmekte olan ülke’ statüsünü geride bıraktı. ABD’li şirketlerin bilhassa imalat dalında Çin’e bağımlılığı var ve hizmetler alanında Çin pazarına girebilmeyi uzun mühlet beklediler. 2018’de Donald Trump’ın başkanlık devrinde sonlu fakat açık bir ticaret savaşı stratejisi izlendi. Her iki taraf için de beklenen çıkar ve kayıp gerçekleşmedi. Yüksek teknoloji eserlerinin pazarı, finansmanı ve oluşan büyük bilginin mülkiyeti savaşın öteki cephesiydi.
Joe Biden’ın ABD başkanlığına seçilmesiyle bir yumuşama gerçekleşmedi, bilakis haziran ayındaki G-7 tepesinde Batı kapitalizminin duruşu netleştirildi. Çin’in demokratik standartları gündeme getirilecek, topyekûn bir ticaret savaşıyla global tedarik zincirine hasar verilmeyecek, fakat Çinli teknoloji firmalarının Batı sermayesine erişimi güçleştirilecek. Hindistan, Güney Kore ve Avustralya ile işbirliği çerçevesinde Çin’in Doğu Pasifik ve Hint Okyanusu’na çıkışı engellenecek. AB, Britanya, Japonya ve ABD’nin global rekabette Çin’e karşı dezavantaj yaratan eskimiş altyapısının yenilenmesine öncelik verilecek.
Çin, 1980 sonrasının hâkim iktisat politiği neoliberalizmden en yararlı çıkan ülkelerden. Bu nedenle kendi çıkarlarını amaç alan ticaret savaşlarında sakin davranmaya çalıştı, fakat bir noktadan sonra reaksiyon vermeye başladı. Nükleer güç, savunma sanayi ve uzay alanında hedeflediği noktaya şimdi ulaşamadığı için vakit kazanmaya çalışıyor. Başka taraftan Nesil ve Yol Teşebbüsü ile bir ucu Türkiye’ye kadar uzanan altyapı projeleri ile iktisadi gelişimini politikleştirmeye çalışıyor.
Emsal bir biçimde bankacılık sistemini Asya, Afrika ve Latin Amerika’daki kaynaklara erişim için kullanıyor. ABD’ye kıyasla dış ticaretteki gücünü sürdürmek isterken Batı’nın finansal özgürleşme davetlerine uzaklıklı kalıyor. Ülke içindeki mali sistemin zayıflığını örtmek ve daima cari fazlaya karşın finansal şok yaşamamak ismine para ünitesinin global ölçekte kullanımını artıracak adımları yavaşlatmış üzere. Hatta dış sermaye şantajına daha az maruz kalmak için kısmen içeri kapanıyor; örneğin Uber’in en büyük rakibi Didi şirketinin New York’taki dev halka arzı sonrasında bu şirkete yaptırım uygulanıyor. 92 milyon üyeli yapısıyla ÇKP kendi sistemini ABD’nin temsil ettiklerine kıyasla daha toplumcu görüyor. 1 Temmuz’da ÇKP’nin 100. kuruluş yıldönümünde, Şi Jinping’in belirttiği halde ülke içinde odunsuz olmaya devam edilecek; başka taraftan ticari özgürleşme, ulusal gelirin artırılması ve yeni teknolojilerle alternatif güç olma maksadı sürdürülecek.
Şayet sağlıklı bir kıymetlendirme yapılırsa, ABD ile Çin ortasındaki fay kırıklıkları Türkiye’nin dış finansman erişimine ve teknoloji transferine büyük katkı sağlayabilir. ABD aksiliği yahut hayranlığı yapmadan ve Çin’e ön yargıyla bakmadan iktisadi çıkarlar gayesiyle hareket etmek gerekir.
Müellifin Diken.com.tr’de yayınlanan makalesinden alıntıdır. Aslı bu linkte
FÖŞ anlattı: Medeniyetler Savaşı Dünya İktisadına Format Atıyor
Çin’in teknoloji şirketlerine açtığı savaş trilyonlara mal olacak!
Putin ve Biden’ın görünmeyen gündemi ne?
Para Tahlil
