Cari süreçler açığı Eylül ayında evvelki aya nazaran 1,96 milyar dolar azaldı…
Merkez Bankası tarafından her ay açıklanan Ödemeler İstikrarı tablosunda yer alan Cari Süreçler Hesabında yerleşik hanehalkının yerleşik olmayanlarla yaptığı faaliyetleri karşılığında oluşan döviz giriş ve çıkışları gösterilmektedir. Cari süreçler istikrarı ise Cari Süreçler Hesabında yer alan Dış Ticaret İstikrarı, Hizmetler İstikrarı, fiyat ödemeleri ve yatırım istikrarından (doğrudan, portföy ve başka yatırımlar) oluşan Birincil Gelir İstikrarı ile hükumetin yaptığı transferlerden oluşan İkincil Gelir İstikrarı kalemlerinin toplamından oluşmaktadır.
Ağustos ayında 4,32 milyar dolar cari süreçler açığı kaydedilmişti. Eylül ayında Cari Süreçler Hesabı altındaki ana kalemlerin Ağustos ayına nazaran nasıl değiştiğine bakarsak:
. Eylül ayında Dış Ticaret açığı, Ağustos ayına nazaran 1,65 milyar dolar azaldı.
. Hizmet İstikrarı, Ağustos ayına nazaran 0,17 milyar dolar arttı.
. Birincil Gelir İstikrarı, Ağustos ayına nazaran 0,08 milyar dolar arttı.
. İkincil Gelir İstikrarı Ağustos ayına nazaran 0,06 milyar dolar arttı.
Üstteki hususlar halinde belirtilen artış ve azalışları netleştirdiğimizde Eylül ayında cari süreçler açığı Ağustos ayına nazaran 1,96 milyar dolar iyileşerek 2,36 milyar dolar düzeyine gerilemiş oldu.
Hasebiyle, cari süreçler açığına Eylül ayında evvelki aya nazaran en büyük katkı, dış ticaret istikrarındaki 1,65 milyar dolarlık daralmadan geldi. Kelam konusu katkının 0,7 milyar doları altın ithalatında evvelki aya nazaran kaydedilen düşüş.
Eylül ayında turizm gelirleri cari süreçler istikrarını iyileştirdi…
Üstteki hesaplamalar, Ağustos ayına nazaran cari süreçler istikrarının Eylül ayında nasıl değiştiğini ortaya koymuştu. Ana fotoğrafta Dış Ticaret İstikrarındaki iyileşmeyi açıkça görebilmişken, öteki üç ana kalemde nette değerli bir tesir yok üzere duruyor. Tesirin olup olmadığını anlamak için alt kalemler dikkate almak gerekiyor. Gelin, ana resmi büyütelim ve Hizmetler İstikrarı kalemine odaklanalım.
Covid-19 tesiriyle Hizmetler İstikrarı Mart-Temmuz devrinde cari süreçler istikrarına değerli bir katkı sağlayamazken, Temmuz ayındaki 0,5 milyar dolarlık net gelirin akabinde Ağustos ayında 1,52 milyar dolar, Eylül ayında ise 1,69 milyar dolarlık net Hizmetler İstikrarı geliri elde edildi. Art geriye elde edilen görece yüksek gelirlerin ana sebebi, Hizmetler Dengesi’nin alt kalemi olan ve turizm gelirlerini gösteren Seyahat kalemindeki iyileşme oldu. Nisan-Haziran periyodunda hudut kapatmaları ve seyahat yasaklarının tesiriyle Türkiye’de turizm geliri kaydedilmemişken Temmuz ayında 0,43 milyar dolar, Ağustos ayında 1,33 milyar dolar, Eylül ayında ise 1,56 milyar dolar net turizm geliri elde edilmiştir. Münasebetiyle Seyahat gelirlerindeki artış Ağustos-Eylül periyodunda cari süreçler açığını azaltıcı istikamette tesir yaratmıştır.
Aşağıdaki grafikte, tarihi olarak cari süreçler istikrarının (gri çubuklar) dış ticaret istikrarındaki (mavi çizgi) değişime emsal hareket ettiğini, yaz aylarında artan turizm gelirlerinin (kırmızı çizgi) ise cari süreçler istikrarını iyileştirdiğini görüyoruz. Turizm gelirlerinin, Covid-19 önlemlerinin tesiriyle Nisan-Temmuz periyodunda cari süreçler istikrarına kıymetli bir katkı sağlayamazken, Ağustos-Eylül devrinde evvelki yıllara nazaran düşük ölçüde da olsa cari süreçler açığını iyileştirici rol oynadı. Aşağıdaki grafikte turizm gelirlerinin cari süreç üzerindeki iyileştirici rolünü görebilirsiniz.
Ek olarak, aşağıdaki grafikte ise son 12 aylık toplamlar dikkate alındığında cari süreçler istikrarı (gri kolonlar) ile dış ticaret istikrarının (kırmızı çizgi) paralel hareketini daha net görebiliyoruz. Eylül 2020 itibariyle 12-aylık cari süreçler açığı 27,5 milyar dolar düzeyine yükselmiş durumda. Bilhassa en büyük ticaret ortağımız olan Almanya ekonomisindeki hareketlenmeler Türkiye’nin ihracat ve ithalat hacmini üst çekmeye başladı. Tekrar başlayan kapatmaların dış ticaret münasebetiyle da cari süreçler istikrarı üzerindeki tesirlerini takip etmekte yarar var.
Eylül ayında bankalar net borç kullanan, banka dışı bölüm net borç ödeyen oldu…
Cari süreçler istikrarının finansman tarafını gösteren Finans Hesabında ise bilhassa hükumet, banka ve banka dışı kesimin borçlanma ve borç ödeme kabiliyeti ile döviz rezervlerindeki gelişmeleri görebiliyoruz. Yurtdışı bankalar ve yurtdışı bireylerin mevduatları Eylül ayında 1,05 milyar dolar azalmıştır. Öte yandan kredi tarafında; bankalar Eylül ayında nette 0,81 milyar dolar net kredi kullanırken, banka dışı kesim 0,4 milyar dolar net borç ödeyicisi oldu. Türkiye’nin resmi rezervleri ise Eylül ayında 3,6 milyar dolar azalmıştır. Aşağıdaki grafik kredi yoluyla yurtdışından borçlanan hükumet (mavi çubuk), bankalar (kırmızı çubuk) ve banka dışı kesimin (yeşil çubuk) 2018 yılı Mayıs ayından bu yana yüklü olarak net borç ödeyen pozisyonunda olduğunu gösteriyor. Aylar itibariyle, müspet kıymetler net borçlanma gerçekleştirildiğini, negatif pahalar ise net borç ödeyicisi pozisyonunda olunduğunu gösteriyor.
Ekim ayında dış ticaret açığındaki azalma cari açığı da azaltacak…
Ekim ayına ait olarak Ticaret Bakanlığı bilgilerine nazaran, hem ihracat hem de ithalat Eylül ayına nazaran artış kaydetti, dış ticaret açığı ise Eylül ayındaki 4,8 milyar dolardan Ekim ayında 2,4 milyar dolara geriledi. Dış ticaret açığındaki kelam konusu gerileme cari süreçler açığında Eylül ayına nazaran 2,4 milyar dolarlık azalma tesiri yaratacak. Öte yandan Hazine’nin Ekim ayında tahvil ihracı yoluyla sağlanan 2,5 milyar dolarlık dış borç meblağını Finansman Hesabı’nın altındaki Portföy Yatırımları kaleminde göreceğiz. Aşağıdaki grafik; hükumet (mavi çubuk), bankalar (kırmızı çubuk) ve banka dışı bölümün (yeşil çubuk) tahvil yoluyla yurt dışı borçlanma eğilimlerini gösteriyor. Yüklü olarak hükumet ve bankalar tahvil yoluyla borçlanmayı tercih ederken banka dışı kesim daha kısa vadeli olan kredi yoluyla yurt dışından borçlanmayı tercih etmektedir.
Dr. Fulya Gürbüz
Dr Gürbüz: Küresel imalat dalı büyümeye geçti, Merkez Bankası muslukları kapatmamalı
FÖŞ hayıflandı: Sizi Artık Ben Bile Sakinlikten Kurtaramam!
Roubini, tedarik zinciri ve Türkiye…
JP Morgan: Teşvik edici siyaset sinyalleri; TL teklifinde değişiklik
Para Tahlil