Döviz kurlarındaki artış, rezervlerdeki azalış, salgın nedeniyle iktisatta daralma derken döviz açığı yine ulusal gelirin yüzde 50’sini aştı. En son 2017’de yüzde 54 düzeyine çıkan açık oranının artmasında döviz varlıklarında yedi ayda yüzde 8.4’lük azalış tesirli oldu
Ödemeler istikrarı tablosu Türkiye’nin dış dünya ile mal, hizmet, sermaye alış verişini kapsar. Her ay Merkez Bankası tarafından açıklanan tablolar, yapısı gereği dışa bağımlı bir iktisat olan Türkiye iktisadının genel gidişatı hakkında da sağlam bir özet sunar. Bir de memleketler arası yatırım konumu tablosu vardır ki o da dış dünya ile yaptığımız bu alışverişin finansal tarafa yansımalarının bir özetini oluşturur. Kısa ismi UYP olan milletlerarası yatırım durumu 1996’dan beri daima açık verir. Daha evvelki yıllara ait Merkez Bankası’nın raporunda bir bilgi yok. Aranırsa bulunabilir fakat bu yazının konusu olmadığı için 1996’ya kadar gitmeyi kâfi görüyoruz.
ELİN PARASI İLE BÜYÜRKEN…
96 yılında Türkiye’nin ulusal geliri 177 milyar dolardı. UYP açığı ise (bundan sonra döviz açığı olarak anılacaktır) 54.7 milyar dolar. Ulusal gelirin yüzde 30.9’u seviyesinde bir orana ulaşıyoruz. 2001 krizinin çabucak öncesi 2000 yılında açığın bir evvelki yıla nazaran 23 milyar dolar arttığı ve ulusal gelirin yüzde 35.9’una ulaştığını görüyoruz. Varlıklarda bir azalış yoktur. Lakin yükümlülüklerde yani döviz borcu tarafında süratli bir artış vardır. Kriz yılı 2001’de ise açık oranı yüzde 42’ye çıkıyor. 2001’de 85 milyar dolar seviyesinde olan açığın Ak Parti devrinde geçişle birlikte evvel 100 milyar doların üzerine, 2006’da 200 milyar dolar üzerine çıktığını ve 2007’de de 300 milyar doları aştığını görüyoruz.
2007 kıymetlidir. Zira 2008 global finansal krizi gelmektedir. O yıl Türkiye’nin ulusal geliri 675 milyar dolardır ve döviz açığı gelirin yüzde 46’sı seviyesindedir. Türkiye krizde değildir, büyüyordur. Hatta 2008’de de büyüyecektir. Lakin döviz açığı 2001 krizindeki yüzde 42’lik orandan 4 puan daha fazladır. Türkiye gitgide daha fazla dış kaynak kullanarak yol almaktadır.
2013’TEN SONRA DEĞİŞEN TABLO
2009 yılında global kriz Türkiye’yi de vurunca ulusal gelirde 120 milyar dolarlık yani yüzde 15’lik bir küçülme meydana gelir. Döviz açığımız 2008’de 114 milyar dolar azalmıştır. Halbuki birebir yıl döviz varlıklarında 16 milyar dolar artış olmuştur. Demek ki 98 milyar dolarlık bir yükümlülük yani döviz borcu azalışı vardır. Ayrıntılarına girmiyoruz; global risk iştahının azalması yüzünden sıcak para kaçışı tartıdadır ve etraf ekonomiler net dış borç itfa etmek zorundadır. 2009 tek bir küçülme yılı olarak kalır. Rekor cari açıkların verileceği yıllar kapıdadır. 2010’da döviz açığı 360 milyar dolara çıkar. Iktisat süratli büyümektedir. Fakat açığın ulusal gelire oranı yüzde 46.7 düzeyine ulaşmıştır.
2010-2013 devri dolar bazlı ulusal gelir büyümesi sürer ve 950.5 milyar dolara ulaşılır. Artık Türkiye trilyon dolarlık lig hayaline çok yakındır. Ancak 2013’te ABD Merkez Bankası’nın değişen para siyaseti bütün dünyada doların bedel kazanmasına Türkiye üzere dış finansmana çok bağımlı ülkelerin para ünitelerinin de kıymet kaybetmesine yol açar ki yedinci yılında hala bu eğilim sürmektedir.
2013’te döviz açığı gelirin yüzde 41.9’suna gerilemiştir. Meğer 2014’te birden oran yüzde 47.7’ye fırlar. 2015’te yüzde 44, 2016’da yüzde 42’ye inen açık 2017’de yüzde 54’e kadar çıkıyor ve tarihinde birinci kere ulusal gelirin yüzde 50’ini aşıyor. Kriz periyotlarında bile yaşanmamış bir hadise. Üstelik ülkenin döviz varlıkları da kabaca 18 milyar dolar artmıştır.
ÜÇ KRİZ DEVRINDEN FARKLI
2018’e geldiğimizde Türkiye bir şoku yaşayacaktır ve 2018’in son çeyreğini, 2019’un da birinci iki çeyreğini kapsayan üç daralma devri görülecektir. Yani iktisatta sakinlik. 2018’de döviz açığı 2017’deki 461.8 milyar dolarlık düzeyinden 368.5 milyar dolara inmiştir. Yüz milyar dolara yaklaşan bir düşüş. 2008’deki 114 milyar dolarlık azalışı akla getirmektedir. On yıl sonra Türkiye yine bir ödemeler istikrarı krizi ile karşı karşıyadır. Döviz açığı ulusal gelirin yüzde 54.2’si düzeyinden 46.2’ye inmiştir. 2009 krizinde yüzde 42’ye çekilen açık 2018’de yüzde 46.2’de ve 2019’da da yüzde 45.2’de kalmıştır. En nihayetinde 2020’nin yedinci ayı sonunda yine yüzde 50’nin üzerine yüzde 51’e ulaştı.
Akabinde ağustos ayında süratli kur artışı yaşandı. UYP tablosunda yedi aylık süreçte Türkiye’nin yurt dışı varlıklarının yüzde 8.4 oranında azaldığı, yükümlülüklerinin ise yüzde 2.2 oranında arttığı görülüyor. Tablo yılın kalan beş ayında ne tarafta değişir yahut değişir mi bilinmez ancak birinci yedi ay prestijiyle evvelki üç kriz periyodundan farklı bir durum var karşımızda. Açığın azaldığı 2001’de de, 2008’de de, 2019’da da Türkiye’nin ekseriyet yükümlülükleri azalmıştır. Bu devirde ise varlıklarında bir düşüş göze çarpmaktadır. Bu varlık azalışı 21.2 milyar doları bulmuştur. Meğer 2001’de varlıklar yalnızca 1.1 milyar dolar azalmış bir sonraki yıl 10 milyar dolar artmıştır. 2008’de ise varlıklar bir evvelki yıla nazaran 16 milyar dolar artmış 2009’da 5.6 milyar dolar azalmıştır. 2018’de varlıklar yeniden yalnızca 2.5 milyar dolar azalacak 2019’da 22.8 milyar dolar birden artacaktır. 2020’nin birinci yedi ayında bankalar ve gerçek kesim net dış borç ödemiş. Ülkeden önemli bir portföy/sıcak para çıkışı da olmuş. Lakin yabancılar döviz mevduatlarını tıpkı fiyatta TL’ye kaydırmışlar. Döviz açığını artıran ve varlıkları azaltan öge ise rezervlerdeki yüzde 14.6’lık yani 15.4 milyar dolarlık erimedir.
Recep Erçin, Aydınlık
FÖŞ: Fed Baş Karıştırdı, TCMB’nin İşini Zorlaştırdı
TAHLIL: Enflasyon beklentileri gemi azıya aldı
TAHLIL: Tüketici inancı geriliyor, kredi kartı harcamalarının ivmesi kesiliyor
YENİLEME (analiz eklendi) Kısa Vadeli Dış Borç 128,4 milyar dolar!
Para Tahlil
