Son periyotta borsada çok fiyat oynaklığı ne vakit yaşansa gerisinden robotlar çıkıyor. Kişisel yatırımcı ortalama 300-600 milisaniyede sürece karar verirken, algoritmik robotlar 6 milisaniyede al-sat yapabiliyor. Onlar için neyin alınıp satıldığının pek değeri yok. Getiri potansiyeli varsa iflas açıklamış bir şirketin payları bile alınıp, satılabiliyor. Alışılmış bu kadar yüksek süratle yapılan süreçlerle kişisel yatırımcının önüne geçiyorlar. Bir nevi, haksız rekabet…
Hatırlayın, geçtiğimiz gün Turkcell hisselerinde kapanışa hakikat garip bir satış oldu. 2 dakikada 2 milyon lotluk satış olunca devre kesici çalıştı. Bir anda borsada panik satışlar başladı. Yapı Kredi ve Merrill Lynch robotları devreye girdi. Sermaye Piyasası Konseyi (SPK) dün akşam Turkcell’de satış buyruğu veren UBS AG London Branch’a direkt buyruk yasağı getirdi. Dün sabah borsa açılışında TAV ve Anadolu Efes hisselerinde de misal durum yaşandı. Robotlar her ne kadar süreç hacmini canlandırsa da denetimsiz büyüme veyahut çok oynaklıklar, finansal piyasaların güvenilirliğini tehlikeye sokmaya başladı.
“Yasaklansın” demiyorum. Çünkü, bugün ABD’de süreçlerin yüzde 60’ı, Avrupa’da 40’ı, Japonya’da 30’u algoritmik robotlarla yapıldığını biliyorum.
Ancak tedbir alınamaz mı? Borsa yazboz tahtası olmaktan çıkarılamaz mı?
Malum, yılbaşından bu yana borsaya 500 bin yeni yatırımcı geldi. Kişisel yatırımcı elindeki tasarrufu dövize, faize yatırmak yerine borsada pahalandırmak istiyor. Çok oynaklık ortamı küçük yatırımcıyı ürkütüyor.
Ne yapılabilir derseniz. Öncelikle bu robotların çok fiyat oynaklıkları piyasa bozucu süreç olarak kıymetlendirilebilir mi, bedellendirilemez mi?
Tarifin yapılmasında yarar var.
Bir de Sermaye Piyasası Konseyi buyruk silme komitelerini artıramaz mı?
Düşünsenize, gerçek alım-satım niyetin yok ancak buyruk giriyorsun, piyasadaki sürü psikolojisinden yararlanıyorsun. Millet trader’a soruyor ‘tahta alıcılı mı satıcılı mı’… Halbuki, hepsi fiktif…’Genelin gördüğünün, tekilin yemi’ olduğunu ne bilecek? İşler yolunda gitmezse, piyasa karşıt istikametteyse aslında manipülasyonu başa koyan buyrukları iptal ediyor. Tahtanın alıcılı olduğunu sananlar tuzağa düşüyor. Bu buyruk iptallerinin cüzi cezaları var elbette… Fakat kâfi mi? Kurullar epey düşük… Keza arbitraj komiteleri da algoritmik süreçleri yapanların bir akşam yemeği parası bile değil…
Üstelik, BİST 30’da robotlar at oynattıkça küçük yatırımcı sığ tahtalara çekildi. Orası da halka açıklık oranı daha düşük ve manipülasyona açık tahtalar… Yani küçük yatırımcı için çok tehlikeli…
Kelamın özüne gelirsem…
Birkaç küçük tedbirle, elinde üç beş kuruş parayla, diz üstü bilgisayarıyla tabir caizse ‘Don Kişot’ üzere, yapay zekalı robotla uğraş etmeye çalışan küçük yatırımcıyı koruyan bir yapı kurulamaz mı?
Dilek Güngör
https://www.sabah.com.tr/yazarlar/dilek-gungor/2020/09/18/borsada-robot-tehlikesi
Para Tahlil
