COVID-19 salgını tüm dünyada ekonomik faaliyetleri etkilemiş, hükümetler salgının makroekonomi, şirketler kesiti ve hanehalkı üzerindeki olumsuz tesirlerini bertaraf etmek üzere çeşitli önlem paketleri devreye alınmıştır.
Bu bilinmezlik ortamında finansal sistemin düzgün işleyişini sürdürmesi ve yatırımcıyı müdafaa emeliyle düzenleyici kuruluşlar ve borsalar tarafından çeşitli adımlar atılmıştır.
Düzenleyici Kuruluş Tedbirleri
1- Açığa Satış Yasakları: Salgın nedeniyle finansal piyasalarda fiyatlama davranışının bozulma ihtimaline karşı düzenleyici kuruluşların kimileri tarafından süreksiz müddetle açığa satış yasakları getirilirken, (Türkiye, İtalya, Malezya, Güney Kore ve Endonezya) kimi düzenleyici kuruluşlar ise açığa satışı yasaklamayıp süreksiz mühletle üst adım kuralı getirmiştir. (Tayland ve Tayvan)
2- Pay Geri Alım Programları: Salgın ortamında finansal varlık fiyatlarındaki kayıpları azaltmak ve yatırımcıyı korumak maksadıyla düzenleyici kuruluşlar şirketleri kendi hisselerini satın almaları tarafında teşvik etmiştir. (Türkiye, Endonezya ve Güney Kore)
3- Kamuyu Aydınlatma: Pek çok ülkede sermaye piyasası düzenleyici kuruluşları, çok oynaklık sonucunda finansal piyasalarda risklerin arttığına yönelik bilgilendirmede bulunmuştur. (Türkiye, ABD, Malezya ve Japonya)
4- Süreç Durdurma: ABD’de Federal menkul değerler kanunuyla düzenleyici kuruluşa verilmiş olan yetkiyle 2020 yılı içinde Ağustos sonuna kadar 37 şirketin pay senetlerinde süreçler 10 güne kadar durdurulmuştur.
5- Yasal Yükümlülüklerin Tarihinde Esneklik Tanınması: Salgın nedeniyle uygulanan tecrit tedbirleri finansal raporların hazırlanması işlerinin aksamasına neden olduğu için düzenleyici kuruluşlar yasal yükümlülüklerinin tarihinde esneklik tanıma yoluna gitmiştir. (Türkiye, Malezya, Endonezya, Nijerya, Suudi Arabistan, Singapur ve Mısır)
6- Kredili Süreçler: Türkiye’de yatırımcının korunmasıyla ilgili olarak aracı kurumlara yönelik 19 Mart 2020 tarihi prestijiyle SPK tarafından çeşitli tedbirler uygulamaya alınmıştır. Kredili süreçlerde özkaynak müdafaa oranı taban %35 olması ve teminat oranının bu oranın altına düşmesi halinde %50’ye tamamlanmasını düzenleyen kararın yatırımcıya kolaylık sağlayacak halde %35’e tamamlatılacak biçimde uygulanmasına karar verilmiştir.
Borsa Tedbirleri
1- Borsanın Kapanması: Salgın nedeniyle çok sayıda borsa seans salonlarını kapatmış, faaliyetlerini İnternet kanalıyla sürdürmeye devam etmiştir. Ürdün, Filipinler, Mauritus, Bangladeş ve Sri Lanka borsaları ise faaliyetlerini muhakkak bir mühletle büsbütün durdurmak zorunda kalmıştır.
2- Süreç Saatlerinin Kısaltılması: Birtakım ülkelerin borsaları salgının yayılmasını önlemek üzere süreksiz olarak süreç saatlerini kısaltarak çalışanlarını muhafazayı amaçlamıştır. (Suudi Arabistan, Filipinler, Endonezya)
3- Devre Kesici Parametrelerinin Değişmesi: Dünya Borsalar Federasyonu (WFE) tarafından yapılan derlemeye nazaran, üye borsaların birçoklarında menkul değerlerin fiyatında oynaklık yaşanması durumunda devre kesici ile seans durdurma sistemi uygulanmaktadır. Salgın şartları nedeniyle çeşitli ülke borsalarında devre kesici parametrelerinin değiştiği gözlenmiştir. (Türkiye, Kuveyt, Sri Lanka, Endonezya ve Tayland)
4- Fiyat Marjlarında Sıkılaşma: Finansal piyasalarda yaşanan oynaklık sonucunda kimi borsalar süreç gören rastgele bir menkul değerin süreç göreceği günlük fiyat aralığını değiştirmiştir. Bu aralık geçildiğinde ilgili menkul değerde süreçler borsa tarafından durdurulmaktadır. (Türkiye, Endonezya ve Tayland)
5- Elektronik Hak Kullanımı İmkânı: Salgın ortamında yüz yüze temastan kaçınılmasıyla birlikte çok sayıda ülke şirketlerin yıllık olağan genel şura toplantılarını yapması gereken müddette esneklik tanımıştır. Menkul değerlerin sağladığı hakların İnternet üzerinden kullanılabilmesi için teknik altyapı ve yasal mevzuatın düzenlendiği ülkeler, yatırımcı ve ihraççılara bu periyotta avantaj sağlamıştır. (Türkiye, Endonezya, Bahreyn, Mısır, ABD ve Güney Afrika)
6- Fiyatlarda İndirim: Salgın nedeniyle yaşanan ekonomik gelişmelerle birtakım süreç platformları kotasyon fiyatları ve süreç hisselerinde indirimlere gitmiştir. (Malezya, Tayland, Lüksemburg)
7- Kote Şirketlere Esneklik: Finansal açıdan belli kriterleri sağlayamayan şirketler ilgili düzenleyici otorite tarafından yakın izlemeye alınabilmektedir. İncelenen ülkeler ortasında Singapur’da bu kuralda salgın ortamında esneklik tanındığı görülmüştür.
8- Kredili Süreçler: Malezya Borsası tarafından salgın kaideleri nedeniyle aracı kurumlara ait çeşitli tedbirler açıklanmıştır. Aracı kuruma kredili süreç yapan müşterinin teminat oranı %130 altına düştüğünde teminat tamamlama davetinde bulunmaksızın konumu direkt kapatma esnekliği tanınmıştır.
Meslek Örgütü Tedbirleri
Sermaye piyasası kurumlarının üye olduğu meslek örgütlerinden kimileri, salgın periyodunda üyelerinin çalışma nizamına yönelik olarak rehber hazırlamıştır. Finansal sistemin sağlıklı işlemesi için özdüzenleyici kuruluşlar ortasında işbirliğinin kıymetine değinmiştir.
COVID-19 salgını karşısında dünyadaki düzenleyici kuruluş, borsalar ve özdüzenleyici kuruluşların almış olduğu tedbirleri ayrıntılı inceleyen makalemize Türkiye Sermaye Piyasaları Birliğinin üç aylık Gösterge mecmuasından ulaşılabilir.
https://bit.ly/3lwXgrN
Deniz KAHRAMAN
Para Tahlil
