Pandeminin en sert zamanları… Mart ayının 11’inde birinci olay ülkemizde de görülmüş, sonra olay sayısı artarak devam etmiş. Oluşturulan Bilim Kurulu’nun tavsiyeleri doğrultusunda kısıtlamalar başlamış.
Türkiye’ye ‘evde kal’ daveti yapılmış. Hem de kimsenin gelir durumuna bakılmaksızın. İnsanları konuta kapatıp sonra çaresiz bırakmak ne kadar yanlışsa, sıhhat konusundaki uğraşta ‘evde kal’ daveti da o kadar doğruydu.
İşte o günlerde bir tartışma başladı. Konutta kalan vatandaş besin, paklık üzere gereksinimlerine öncelik vererek alımlara başladı. Hatta kısa bir müddet de olsa panik havası oluştu. Halbuki bunu gerektirecek bir durum yoktu.
Bunun üzerine yetkililer kâfi besinimiz olduğunu, hiç kimsenin paniğe kapılmadan gereksinimi kadar alım yapması gerektiğini söylediler. Bu da doğruydu… Herkesin gözünde elbette sağlıkçılar vardı. Lakin birçok iş kolu üzere fedakârlık yapan yalnızca sağlıkçılar değildi.
Besinin teminini sağlayan tarladan perakendeye uzanan zincirin de hakkını yememek gerekiyordu. Zira onlar da üzerlerine düşeni yaptılar ve risk alarak tarlalarına koştular. Lakin arz güvenliğinin devamının da sağlanması kuraldı.
Bunun üzerine Cumhurbaşkanı Erdoğan, Nisan ayının başında davette bulundu; bakanlıklarına da talimat verdi. “Ekmedik bir karış toprak bırakmayalım.” Bu da doğruydu. Zati kesim de gereğini yaptı.
Çiftçi tarlasına çıktı ekmeye devam etti. Dağıtım kanalı zincirinin öbür aktörleri de maliyet artışlarına karşın, özveriyle sistemi işletmeye devam ettiler. Günün sonunda hakikaten besinde arz külfeti yaşanmazken, tarımın ne kadar değerli olduğu konuşulmaya başlandı.
Akabinde Haziran ayıyla birlikte kısmi olağanlaşma çalışmaları devreye girince, iktisadın aktörlerinin denetimli bir biçimde işlerinin başına geçtiğini gördük. Bundan sonra süreç bizi nereye götürecek bilmiyoruz.
Fakat bildiğimiz bir şey var ki; vakaların heyecanıyla yapılan atılımlar, verilen beyanatlar çabuk unutuldu. Bunun en açık ispatı, ‘ekilmedik tek toprak kalmasın’ davetine uyarak üretime son sürat devam eden domates üreticilerinin bugün içine düştüğü durum.
Çağrıyı yapanlar; sonrasında işin devamını takip etmeyince domates üreticisi örneğin salça üreticisinin insafına terk edildi. Bugün tarlada 35 kuruşa satın alınmak istenen domates nedeniyle üretici iflas noktasına geldiğini haykırıyor.
Halbuki o gün ne konuşulmuştu? Kooperatifler kurulacaktı; piyasa denetlenecekti; üreticiden tüketiciye kimse haksızlık yaşamayacak, mağduriyetle karşı karşıya kalmayacaktı. Lakin işin heyecanı geçince tekrar yalnız kalan üretici oldu.
İşte aslına bakarsanız temel sorun bu… Çabucak her alanda gördüğümüz günlük siyasetler ve muhtaçlıklar sonucunda verilen kelamların unutulması, plansızca üretimlere yönlendirilmesi, sonrasında da üretenin yalnız bırakılarak, üretemeyecek noktaya getirilmesi.
Hiç kimse bana burada hür piyasa teraneleri okumasın. Almanya’da, Fransa’da ya da dünyanın öbür bir gelişmiş iktisadında bunu göremezsiniz. Lakin plansız üretim, plansız tüketimle birlikte anılınca, ortaya çıkan arz fazlası, yalnızca üreticiyi bir daha üretemez noktaya getiriyor.
Verilen teşviklerden dağıtılan kredilere kadar bu başıboşluk ve rastgelelik içinde hareket ettiğimiz için ekonomimizin beli doğrulmuyor. Artık çiftçinin merakı şu: Çağrıyı yapanlar ne yapacak?
Sakın alımdan ya da dayanaktan bahsetmeyin. Çünkü o yalnızca bu seneyi kurtarır. Planlı bir iktisada geçmekteki bu direnci anlamak mümkün değil. Hem üreteni heba ediyoruz; hem tüketeni; hem de ulusal kaynakları.
@cetinunsalantv
Para Tahlil
