Tarım… Tarih boyunca daima değerli oldu ve değerini korudu. İnsanların besin gereksinimi olduğu sürece de var olmaya devam edecek her periyodun kritik sektörü… Ne yazık ki Türkiye son yıllarda ithalat odaklı siyasetler nedeniyle tarımında büyük darbe aldı.
Söylenenlerin bilakis bu stratejik dalda daha farklı ve katma bedelli işlere imza atmak durumundayız. 2010 yılında Anuga Fuarı’ndaki konferansta 21. yüzyılın en katma kıymetli ve stratejik dalı olarak ismini yazdırdı.
Bunun dışında birçok uzmanın değerlendirmesi ‘Gıdayı yöneten dünyayı yönetir’ ana fikriyle sıkıntıyı önümüze koydu. Ve pandemi… Bu devir tarımın neden kritik ve değerli olduğunu bir sefer daha tüm dünyaya kanıtladı.
Geçtiğimiz günlerde İktisat Gazetecileri Derneği üyeleriyle buluşan İzmir Büyükşehir Belediye Lideri Tunç Soyer de, mahallî kalkınmadan bahsederken, ilin ortaya koyduğu modeli paylaştı. Ege ve İzmir her vakit Türkiye açısından tarımda kıymetli bir bölge oldu.
Ancak yine toparlanması için bir model ortaya konulması gerekiyordu. Tunç Soyer’in Cumhuriyet’in kuruluş yıllarından izler taşıyan, lakin teknolojiyi de barındıran paylaşımları işte bunun ipuçları verir üzereydi.
Tunç Soyer’i birinci kere Seferihisar Belediye Lideri iken Sağlam Eser Platformu’nun ortak akıl toplantısında tanıdım. Tesadüf bu ya, yan yana oturduğumuz için sohbet etme fırsatı buldum. O süreçte jeotermal güç kullanarak ürettikleri kurutulmuş meyveleri getirdiği numunelerle birlikte anlattı.
Bu probleme tekrar döneceğim lakin bir öbür görüşten de bahsin ne kadar kıymetli olduğunu anlatmak ismine paylaşımda bulunmak istiyorum. Güneşe yakın bir teknolojiyi yerli patentle üreten isimlerden biri Besin kurutma Sanayicileri Derneği Lideri Mustafa Güngör diyor ki : “Geçtiğimiz sene değerlendiremediğimiz için kısmında çürüyen 400 bin ton elmayı, kurutma teknolojisi kullanarak değerlendirseydik ülke iktisadına katkısı 2 milyar dolar idi.”
Katma pahası 15 kat arttıran bu formülün bile dahil edilmesi dahi, Soyer’in o periyottaki bakış açısının doğruluğunu gösteriyor. Lakin tek başına kâfi mi? Yetmez… İşte tam bu basamakta İzmir’den tarımın yine doğmasını sağlayacak uygulamanın detaylarına bakmak gerekiyor.
Soyer, toplam faktör verimliliğinden kelam ediyor. Bir bölümün, tüm dinamikleriyle birlikte geliştirilmesi gerektiğine dikkat çekiyor. Tarımın evvelce yalnızca ziraat biliminin konusuyken, bugün bilişimden sanayiye kadar çok sayıda bileşenin alanı olduğunu vurguluyor.
Topraktan ihracata entegre bir yapıyı kurmanın da lakin demokratik bir sistemle mümkün olacağına işaret ediyor. Probleme de lokal tohumculuk ve lokal hayvan ırkının güçlendirmesiyle başladıklarını paylaşıyor.
İkinci adım ise küçük üreticinin desteklenmesinin tarımın sürdürülebilirliği açısından değerli olduğuna dair yaklaşımıyla şekilleniyor. “Hem biyoçeşitlilik, hem kent istikrarı, hem de kentlinin farklı muhtaçlıklarının karşılanması için küçük üreticiyi desteklemeliyiz” vurgusunu yapıyor.
Pekala üçüncü adım ne? Katma pahası yüksek esere ulaşma gereği. Eserlerin kesinlikle türev eserlere dönüştürülmesi gerektiğinin altını çiziyor. Dördüncü basamak da pazarlama ve satış. Bu noktada da ismini Halkın Bakkalı koydukları ve yakın vakitte internet üzerinden de satışları farklılaşacak bir sisteme dikkat çekiyor.
Bu bakkalın rafında yer almanın kuralı ise, eserin kooperatif eseri olması. Sanal marketin yazılımı bitmek üzere ve bu yolla yalnızca içte değil, dış pazarda da ulaşım imkanlı hale gelecek. Daha evvel bahsettiğim endüstriyel eserler ve kurutmanın çıktısının ise, eserin kıymetini 5’e katlamak olarak yaşandığından kelam ediyor.
İşin tarım sanayi birlikteliği de sağlanıyor. Tunç Soyer, İzmir’deki OSB’lerin liderleriyle sistemli toplandıklarını ve entegre bir yapı kurma gayesinde olduklarını söylüyor. “Tarımsal eseri, sanayi eseri haline getiremiyorsanız, sonuç almak da güç” diyen Tunç Soyer, kooperatif kanalıyla üreticinin desteklenmesi kadar, ithalata bakış açısından değiştirilmesi gereğinin altını çiziyor.
Ziraî Kalkınma Kooperatifleri’ni desteklerken işin tek başına sonuç vermeyeceğinin farkında. Çünkü planlama eksikliğinin büyük bir sorun olduğu saptamasını paylaşıyor. Buna tedbir olarak da havza bazlı bir üretim planlaması yapıldığı bilgisini paylaşıyor.
Üretimden pazarlama entegre bir biçimde netlik içinde yürütülürken, girdi maliyetleri için de yüksek bedel tutan yem ve gübre başlıklarını destekliyorlar. Hatta havza projesi tam hayata geçtikten sonra, su maliyetinin de azalacağını vurguluyor.
Tüm bu projenin içinde en çok hoşuma giden ise belediyeye ilişkin ortak makine parkı oluşturulması. Üretici kooperatifleri muhtaçlığı doğrultusunda talep ediyor ve havza bazında bunları kullanabiliyor.
Toplantıda ben de Almanya’daki Reaiffeisen kooperatifinin bugün bankası olan bir yapı olduğunu hatırlattım. Emsal bir çalışmaları olup olmadığını sordum. Sürdürülebilirlik için finansmanın kıymetli olduğuna dikkat çekti; şimdi erken olmakla birlikte iş planlarında maksat olarak bu tip bir yapılanmanın da varlığını paylaştı.
Kelamın özü şu ki, Ege’de son devirlerdeki gelişmeler esasen ilgimi çekiyordu. Genç girişimcilerin desteklenmesinden Türkiye’nin birinci iktisadi fikir kuruluşunun kurulmasına kadar bir dizi olumlu haber Ege’den yansıyordu.
Bunun sistemli, planlı, üretici odaklı ve finansmandan pazarlamaya kadar her detayı düşünülmüş bir ziraî üretim sistemiyle desteklenmesinin de değerli olduğunu düşünüyorum. Hatta iyi incelenmesi halinde Türk tarımının kurtarılması ismine doğruluğunu paylaştığım bu sistemin sonuç vereceğine inanıyorum.
Tarihe not olsun diye düşüyorum. İzmir ve yeni tarım stratejisi hoş. Lakin sıkıntıya daha genelden bakarak şu kanaatimi söylemek isterim. Sanayicisinden çiftçisine, niyet üretiminden yenilenebilir güce kadar, Türkiye’nin dönüşüm formülü Ege’den çıkacak. Bunun ayak sesleri çok net duyuluyor.
cetinunsalan@yahoo.com
@cetinunsalantv
Para Tahlil