Türkiye iktisadı ikinci çeyrekte yüzde 9,9 daraldı. Esasen yaşananları göz önüne aldığımızda, pandemi süreci ve dünya çapında duran ekonomiyi düşündüğümüzde, ikinci çeyreği iyi atlattığımızı bile söyleyebilirim.
Ama ben bunu iktisat idaresi üzere, dünyaya oranla bir kıyaslama içerisinde yapmıyorum. Zira bunun gerçekçi bir yaklaşım olduğunu düşünmüyorum. Bizim birilerinden daha makûs olmamız, bizi iyi yapmaz.
Ayrıyeten bu kadar dünya iktisadına göbekten entegre edilmiş, hatta bağımlı denebilecek bir iktisat ismine da bizim için iyi bir haber olduğunu düşünmüyorum. Pekala ben hangi kriterle görece bir ‘iyi atlattık’ yorumunu yapıyorum.
Birinci çeyrekteki yüzde 4,5’lik büyümeyi temel alırsak ikinci çeyrekte gelen yıllık yüzde 9,9’luk küçülme, yılın yarısını yüzde 2,7 daralma ile tamamladığımız manasına gelir. Dikkatinizi çekerim bir evvelki çeyreğe nazaran yüzde 11’lik daralmayı bir kenarda tutuyorum. Yılın geri kalanında artı büyümeler yakalayabilirsek eksi büyümeden de görece olarak kurtulabiliriz.
Bu düz mantıkta ve matematik temel alındığında yapılacak yorum. Elbette tüm bunlarda iktisat idaresinin zorlansam da, sayılarla da oynamadığını varsayıyorum. Gelelim işin aslına…
Birinci çeyrekte elde edilen büyümeye baktığımızda yüklü olarak vatandaşın ve kamunun tüketiminden kaynaklandığını görüyoruz. İkisinin 4,5 sayısındaki tartısı 4 puan düzeyini buluyor. Bunun geliri önemli manada hasar gören vatandaş nezdinde yılın ikinci yarısında sürdürülebilirliği pek mümkün gözükmüyor.
Hakikaten ikinci çeyrekte de yalnızca acil gereksinimlere yönelik harcama yapıldığını biliyoruz. Sonrasını konuşacaksak hem gerçek kesimin, hem vatandaşın gelir kurgusunun, hem de kamu harcamaları nedeniyle devletin önemli manada problemli hale geldiğini bilmemiz kural.
Esasen birinci çeyrekte de büyümeye katkı yapan ve yüzde 3 yükle öne çıkan tüketicinin borçlanarak bunu gerçekleştirdiği açık. Patlayan ve 720 milyar TL’ye ulaşan tüketici borcundan bu durum gözüküyor. 2019 yılının sonunda bu sayının 584 milyar TL olduğunu ve rekor olarak nitelendirildiğini de hatırlatırım.
Sonradan oluşan borcun da yüklü olarak kamu bankalarından oluşturulması da bilmeceyi daha da içinden çıkılmaz hale sokuyor. Yani yılın ikinci yarısına ait vatandaş tüketimi çok daha umut vermiyor. 26 milyonu aşan icra evrakıyla bu cephe problemli.
O vakit ya daralmanın boyutunu büyüteceğiz ya da kamu harcamalarını arttıracak. Yılın yarısına geldiğimizde bütçe açığının yılın tamamında hedeflenen oranı yakalaması ise bu alanı da problemli hale getiriyor.
Tüm bunlara ek olarak dış ticaret açığı artmaya devam ediyor. Yılın 7 ayında açık yüzde 55,6 oranında arttı. Bu durum da endüstrinin çarklarının hareketlenmesinin yalnızca iktisada aşındırma yarattığını bize anlatıyor. Turizm gelirleri zati konutlara şenlik…
Artık tüm bunları alt alta koyduğumuzda 2020 yılının tıpkı şartlar devam etse bile tatlı geçmeyeceği gözleniyor. Buna muhtemel iflasları, konkordatoları, işsizliği, döviz riskini, finansman açmazı ve jeopolitik riskleri de eklemiyorum.
Pekala Bakan Albayrak, hangi kriterlerle pandeminin izlerini silerek 2021 yılına girmeyi düşünüyor? Elbette temenni olarak katılırım ancak gerçekçi olmak lazım. Zira üzerinde oynanan sayılar yalnızca iç kamuoyunda aşikâr bir kısmı ikna ediyor.
Elbet Bakan’ın ümit vermek üzere bir vazifesi olabilir. Lakin güya bundan daha fazlası lazım. Çünkü iktisadi problemlerimiz pandemiden kaynaklanmıyor. Pandemi süreci yalnızca hasar üzerinde ekstra baskı yapıyor.
1918-1920 yılındaki İspanyol gribini ve sonrasında dünyanın 1929 krizine hakikat sürüklenen savaş da dahil fotoğrafını hatırlayın. Temelleri, Cumhuriyet kurulmadan evvel 1920’lerdeki ekonomik alt yapının, gerçekler doğrultusunda ve gerçekçi üretim anlayışla nasıl sonuç verdiğini biliyoruz.
İstiklâl Savaşı’ndan çıkan genç Cumhuriyet, Osmanlı’nın borçlarını öderken 1924-1929 devrinde yüzde 10,8 ortalamayla devrin sonunda 6 kat büyümeyi başarıyor. Yalnızca ortada bir net küçülme var ki, o da iktisattaki vergilendirme noktasında tercih değiştirmeden kaynaklı şuurlu bir hareket.
Üstelik 1929’a kadarki süreç iktisattan eğitime altyapının temellerinin atıldığı periyotlar. Asıl semeresinin de 1930’dan sonraki yıllarda elde edildiğini biliyoruz. Bir tarafta 1938’de cari fazla veren, uçağından tüfeğine her şeyi üreten, dört bir yanı fabrika dolu ve tarlasından rahmet fışkıran bir ülke.
Dünyanın siyaseten de iktisaden de 100 yıl evvelki şartlara döndüğünü düşünürseniz yapılacak işlerin formülünü uzaklarda aramaya gerek yok. Elbet bir şeyler yapmaya niyet varsa. Yoksa yalnızca konuşarak, israf ederek, sayılarla oynayarak ve günü geçiştirerek ekonomiyi düzeltemediğiniz üzere, yalnızca hasarı ağırlaştırırsınız.
Kısacası kelam iktisadın sonrasını mı yönetmek istiyorsunuz? Gaz vermekten ve konuşmaktan vazgeçip, planlı iktisada geçerek akıl ve bilimi temel alın.
@cetinunsalantv
Para Tahlil
