Dünya Bankası Baş Ekonomisti Carmen Reinhart, pandemi sürecinden sonra global iktisadın toparlanmasının 5 yıl alabileceğine dair öngörüsünü paylaştı. Açıkçası bu mühlet değişebilir. Öncelikle pandeminin ne vakit biteceğini bilmiyoruz.
Sonrasında, dünya iktisadının tek sorununu pandemiden ibaret görmek büyük yanılgılara ve sapmalara neden olabilir. Hala olağan mal ve hizmet üretimiyle elde edilen ekonomik büyüklüğün, 10 katı seviyesinde bir balon, yani kağıt iktisadı dünya iktisadının sırtında kambur üzere duruyor.
Tüm bu nedenlerle virüs sonrasında nasıl bir süreç işleyeceğini görmek mümkün değil. Şayet kriterleri pandemiye koyar ve bununla mukayese ederseniz, sonrasında önemli istatistikler elde edebilirsiniz. Lakin bu dünya iktisadının arz fazlasından likit zehirlenmesine kadar bir dizi meselesini ortadan kaldırmaz.
Her şeye karşın 5 yılı baz alalım. Zira mühlet ne olursa olsun, sürecin sonunda varlığını koruyacakların bahtı çok fazla değişmeyecek. Her şeye karşın ayakta kalmayı başarabilenler, yalnızca bir tesadüfün yapıtı olacak.
Bu nedenle Reinhart’ın öngördüğü süreyi kabul edersek, ‘en kritik 5 yıl’ tanımlamasını yapabiliriz. Çünkü birçok şeyin tıpkı kalmadığı, sonrasında iş yapış modellerinden insan kaynağı niteliğine, üretim süreçlerinden ek kesimlerin dahil olup, kimilerinin yok olmasına kadar büyük kırılmalara hamile bir vakit diliminden bahsediyoruz.
Dünya iktisadını bir kenara bırakıp, bizim hangi dersleri çalışmak zorunda olduğumuza göz atmakta yarar var. Keza bugünkü halimizle, iktisadın kırılmamış ve yeni bir sürece girmemiş noktasında bile önemli handikaplarımız bulunuyor.
Bunların en temeline eğitimi koymamız gerekiyor. Hala ‘aşağıdakilerden hangisi aşağıdadır’ sorularıyla geleceğin iktisadına değil, bir sonraki imtihana hazırladığımız jenerasyonlar olduğunun farkına varmamız gerekir.
Geçmiş ile yarını hakikat harmanlamış, sorgulayan, eleştiren ve yaratıcılığı geliştiren bir nüfus yaratmak zorundayız. Kaç kişi olduğunuzun değil, kaç işe fayda insan olduğunuzun, dünden daha çok temel haline dönüştüğü bir gelecekte, değişimi sağlamaz isek, ya yarar sağlamayan beşerler yetiştirir ya da ortadan sıyrılanları dünyaya kaptırırız.
Iktisadın yeni halinde de insan faktörü olmadan hiçbir sonuç almanız ve sürdürülebilir bir muvaffakiyet yakalamamız mümkün değil. Lakin sahiden insan yetiştirmeliyiz. Sıradan insanın işini bilgisayarların, robotların yapacağı, lakin nitelikli insan varlığının zenginlik yaratabileceği bir kulvara hakikat koşuyoruz.
Üretim yapımızı kesinlikle neşter altına yatırmalıyız. Yalnızca çok iyi üretici olmak, dün katma bedel sorunu yaratırken, yarın yok sayılmak gerçeğini önümüze koyacak. Bir eserin dizaynından yazılımına, orta mamulünden sonuncu formuna kadar verecek kabiliyeti sahip, tedarikçisi içte ve bilgi üreten olan bir gerçek bölüm yaratmalıyız.
Sonra bunun içerisinde birtakım eserleri dışarıdan alabilirsiniz. Fakat ithalatınız içindeki yüzde 73’lük orta malı gerçeğiyle bugünün iktisadında ömür savaşı verirken, yarının iktisadında yok kararında olduğumuzu da bilmeliyiz.
Finansı ve teknolojiyi kesinlikle gerçek kurgulamalı; yönetebilir kılmalı; bağlı olmakla bağımlı olmanın ortasındaki farkı anlamalı ve bir ekonomik plan çerçevesinde liyakat, verimlilik üzere kavramlarla yol almalıyız.
Şayet pandemi bugün sonuçlansa ve öngörüye uygun olarak dünya iktisadı 5 yıl sonra nitekim toparlansa bu ve buna benzeri bir planlı iktisat uygulamazsak, finansmandan üretime, insan kaynağından dış ticarete hukuk ve adaleti temel almazsak; üzgünüm ki yarının iktisadında bugünkü yüzde 1’i bulmayan yükümüzü bile arayabiliriz.
Artık kendi kendinize sorun. Fikrin gelişime uygun bir biçimde özgür olduğu, kimsenin patronculuk oynamadığı, çalışanların mesai doldurmaktan öte dertlerinin olduğu, ortak akıl öne çıktığı bir ortamda mıyız?
Ne yazık ki hayır… Lakin şu bir gerçek ki, gereğini yaparsak, tüm dallarımızı yerli yazılımlarla bezeyip, yanlışsız kurguları ve yapılanmaları gerçekleştirirsek, gelişmiş ekonomilerle aramızdaki farkı 3-4 yıla düşürebiliriz.
Yok yapmaz ‘dünya bizim etrafımızda dönüyor’ hissiyle tekrar hareket edersek, ortadaki fark bin yıla çıkar. O vakit da lakin onların verdiği borçla, onların ürettiklerini tüketiriz. Bu nedenle 5 yıl, daha az ya da daha fazla kıymetli değil. Süreci ders çalışarak geçiremezsek, sonuçta imtihan günü sınıfta kalırız.
@cetinunsalantv
Para Tahlil
