Türkiye’deki bankacılık sistemini ve yaklaşımını sanırım en çok eleştiren gazetecilerden biriyimdir. Yalnızca bugün değil, dün paranın bol olduğu periyotlarda de sakat bulduğum bu yaklaşımın günün sonunda ülkeyi nasıl bir açmaza sürüklediğine de üzülerek şahit oluyoruz.
Yalnız bu noktada bir farkın üzerinde durmak gerekiyor. Bankaları eleştirmek öteki, bankacılık sistemini eleştirmek başka… Ne yazık ki vaktinde sistemsel yaklaşımın üzerinde durulmadığı üzere, bugün gelinen noktada da bankaları günah keçisi ilan etmek hakkaniyetle bağdaşmıyor.
Yoksa başkası çok kolay yapılıyor. İktisat siyasetlerini eleştirmeye hamaseti olmayanlar, yapılan yanlışları lisana getiremeyenler, bankalar üzerinden durum tespiti yapıyorlar. Meğer durum tespitinin de, günah keçisi bulmanın da kimseye yararı yok. Çünkü ortadaki sorun düşünsel ve yapısal.
Örnekle açayım. Türkiye’de mortgage sistemi getirildi. Dünyada yüklü olarak uygulanan, sonra yanlış yaklaşımlar nedeniyle ABD’de de krizin tetikleyicisi haline gelen bu sistem, ülkemizde aslında hiç uygulanmadı.
Birkaç ek düzenlemeyle bankalardaki konut kredisi uygulamasının ismini değiştirdik ve mortgage kredisi yaptık. Doğal olarak da sıcak paranın ülkede olduğu süreçlerde arıza ortaya çıkmadı; lakin para kesilince ve paranın maliyeti artınca işin rengi değişti.
Halbuki en başından muhakkaktı ki, bu sistem dünyada farklı bir fonda toplanan ve kendisine ilişkin düşük faizli, uzun vade tanımaya müsait bir finansman sayesinde yürütülüyordu. Biz mevcut sistemi, o süreçte paranın bolluğu nedeniyle düşen maliyetlerle yürüteceğimizi zannedip mortgage yaptık.
Elbette sürdürülemezdi ve patladı. Sonrasında da yanlışı görmek yerine, ziyanına ve kamu bütçesini zorlayan faiz sübvansiyonuyla batağı daha batık hale getirdik. Benzeri durum ticari kredilerde de geçerli.
Yıllarca proje bankacılığını göz arkası ederek, ipotek ve teminat üzerine heyeti bir sistemi sürdürmekte beis görmedik. Bankalar da bir firmaya kredi verip risk almak yerine, 10 tüketiciye kredi kartı ya da muhtaçlık kredisi vererek riski dağıtmayı daha manalı buldular. Sonuçta batık bir gerçek bölüm ve vatandaş yarattık.
Bu süreç içerisinde iş o denli çığırından çıktı ki esnaf ya da KOBİ olarak kredi alamayanlar, birey olarak kredi kartlarını ve gereksinim kredilerini kullanmaya yöneldiler. Elbette paranın bir maliyeti olduğu için de işin içinden çıkamadılar.
Elbet bu periyotta baskıyla ya da zorlamayla verilen kredileri saymıyorum bile. Yükümlülüklerini yerine getiremeyen AVM’ye, yükümlülüklerini üstlenip, üstüne kredi verdirilen ve sonuçta tüm alacak batınca AVM ile baş başa kalan kamu bankalarına şahit olduk.
Bütün bu yanılgıları yaparken bankacılık bölümünü şımartacak boyutlarda desteklediğimiz de açık. Bu yapıların yararlarının büyük bir kısmını evrak masrafı, EFT üzere yan hizmetlerden elde ettiğini bile yıllarca görmezden geldik. Pekala ders aldık mı? Ne yazık ki hayır. Artık iş aksiye dönmüş olmasına karşın, hala bankacılık rasyolarını zorlayacak işlere imza atıyoruz.
Zorla kredi vermeyi baskı haline getiriyoruz. Sorunlu alacaklarını takibe atmalarını öteleyerek sorunu büyütmeye neden oluyoruz. Bu bankaların ceplerindeki parayı değil, hatta yurtiçi mevduatları bile değil, yurtdışından sendikasyon yoluyla getirilen borç paraları sattığını da unutuyoruz.
Geldiğimiz noktada 30 AVM, 15 milyar doları aşan yatırım kredisi borcunu ödeyemediği için yapılandırma istiyor. Türkiye Bankalar Birliği bilgilerine nazaran ötelenen borçlara, sıkıntılı krediler de eklendiğinde problemli kredi varlığının 90 milyar doları bulduğu haberi medyaya yansıyor.
BDDK bilgilerine nazaran tüketicilerin bankalara borcu 816 milyar TL’yi aşıyor ve tüketici de yapılandırma talep ediyor. Pandemi oluyor; vatandaşa takviye vermek yerine kredi önerdiğimiz için, esasen batmış tüketici son bir yılda borcunu yüzde 41 arttırarak 236 milyar TL daha borçlanıyor.
Uygulanan yanlış iktisat siyasetinin ve yanlış tercihlerin sonucu olarak batık bir iktisat yarattık. Bunun faturasını yaklaşıma, bu yaklaşımı destekleyen iktisat idaresine kesmek yerine, esnafından KOBİ’sine, vatandaşından siyasetçisine herkes bankaları hem suçluyor, hem de medet umuyor.
Son olarak TOBB Lideri Rifat Hisarcıklıoğlu da “Bankalar büyümeye takviye değil, köstek oluyorlar” dedi. Hakikat lakin sorun bankalarda mı, bankacılık sisteminde mi? Yıllardır TOBB Lideri bunu lisana getiriyor ve haklı da. Ancak sistemsel tartışmaya girmiyor ve kredi dağıtırken iktisat idaresinin yaptığı baskıları göz arkası ediyorsanız, işin içinden çıkamazsınız.
Bankalar kredi versin, verdikten sonra almak için uğraşmasın, fazla da koşulları zorlaştırmasın, sonra ortaya çıkan batakla da baş başa kalsın. Tahlil bu mu? Yurtdışından getirilen borcu dağıttığı unutulan ve şu an borçlanmakta büyük sorun yaşayan bankaların üzerinden yükselen borsa gerçeğini niçin tartışmıyoruz?
Mesela bu kadar problemli bir yapının paylarının, bu kadar coşkulanan, sonra da o coşkuyla ‘ekonomi iyi’ masalları okunan fotoğrafını niçin sorgulamıyoruz? Buradan gelecek riskleri neden masaya yatırmıyoruz?
Bankalar kredi versin; bankalar kimseyi zorlamasın. Bankalar faizi sübvanse etsin, bankalar para bulsun; bankalar doları düşürmek için elini taşın altına soksun. Vesaire vesaire… Kimsenin burnu kanamasın, hepsini bankacılığın cebine dolduralım. Banka bunu finanse edecek parayı nereden bulacak? Pekala bankalar çöp kutusu mu?
Daha kritik soru ise şu: Günün sonunda çöp kutusunu kim boşaltacak ve o çöp kimin cebine dökülecek? Ya sorumlularını ortaya koyarak sistemi tartışalım ya da makûs fotoğrafın cürmünü aklı da zorlayacak yaklaşımlarla, iktisadın tek bir aktörünün üstüne yıkmayalım. Zira hem işe yaramaz; hem sıkıntımızı çözmez, hem de bu sanal yaklaşım sorumluları kurtarmaz.
@cetinunsalantv
Para Tahlil