“Irmak İlahının hoşlar hoşu peri bir kızı varmış. Bu perinin hoşluğu Zeus’un kulaklarına kadar gitmiş ve bir gün Zeus kartal biçimine girerek periyi kaçırmış. Irmak Rabbi her yerde kızını aramış ancak bir ölümlü hariç kimse perinin nerede olduğunu bilmiyormuş. Korint Hükümdarı olan, Sisyphus isimli bu ölümlü vaktinin en zekisiymiş ve perinin kim tarafından kaçırıldığını, kalesinin içinden akan bir ırmak karşılığında Irmak Yaradanına söylemeye karar vermiş. Irmak Rabbi, Sisyphus’un bu isteğini kabul etmiş ve kızının kim tarafından kaçırıldığını öğrenmiş. Ancak Zeus bir ölümlünün kendi sırrını paylaşmasına çok öfkelenmiş ve bu hain davranışının cezalandırılmasına karar vermiş. Vefat İlahını çağırarak Sisyphus’un canını almasını istemiş.
Lakin Sisyphus zekâsı ile Mevt İlahını alt edip onu zincirle bağlamış. Vefat Rabbinin zincirlenmiş olmasından ötürü hem yeryüzünde hem de yeraltında işler karışmaya başlamış. Zira yeryüzünde hiçbir ölümlü ölmüyormuş, hiç kimsenin ölmemesi de Yeraltı Yaradanı Hades’i öfkelendiriyormuş. Buna daha fazla dayanamayan Hades Sisyphus’un yakalanıp yeraltına getirilmesini emretmiş. Yer altına inmek istemeyen Sisyphus bir plan yapmış ve eşinden, ölüler ülkesine götürüldükten sonra cenazesi için bir merasim düzenlememesini istemiş. Zira Hades, mevt sonrası dinî merasim yapılmamasını hiç güzel karşılamazmış. Sisyphus’un planlandığı üzere olmuş her şey. Yeraltına götürülen Sisyphus, Hades’e eşinin kendisi için bir merasim düzenlemediğini söylemiş ve eşini cezalandırmak için yeryüzüne çıkma müsaade istemiş. Hades törensizliğe sonlanmış ve vermiş istediği müsaadesi Sisyphus’a. Yeryüzüne dönen Sisyphus Hades’e verdiği kelamı tutmamış ve yeraltı dünyasına geri dönmeyi ret etmiş.
Ölümlünün ilahları kandırmasına çok sonlanan Hades, Sisyphus’u ağır bir ceza vermeye karar vermiş ve haberci İlah Hermes’ten Sisyphus’u yakalayıp tekrar Ölüler Diyarına getirmesini istemiş. Ölüler Diyarına tekrar getirilmiş Sisyphus ve bundan sonraki hayatında bir kayayı elleriyle iterek yüksek bir dağa çıkartacakmış. Lakin cezanın en makus tarafından biri; kaya tam doruğa ulaşacakken Sisyphus kayanın tartısını taşıyamaz hale gelecek, kayayı zapt edemeyecek ve kaya ellerinden kayıp aşağıya yuvarlanacakmış… Sonra mı? Sonra Sisyphus kayayı tekrar doruğa ulaştırmaya çalışacakmış. Zira sonsuzluktaki bu kısır döngüymüş Sisyphus’un cezası…”
İsmini bilgelik manasına gelen Sophos’tan alan Sisyphus… Rasyonel zihnin irrasyonel cihan ile bir ortaya gelmesinden doğan absürt durumun kahramanı, anlamsızlığın simgesi, boş, faydasız ve umutsuz bir gayretin kurbanı, rabler tarafından sonsuz cezaya birinci kere mahkûm edilen ölümlü… Sisyphus, hiçbir vakit tamamlayamayacağı, tek düze, yorucu, zahmetli bir işi her gün umutsuzca sürdürüyordu. Yaptığı işin anlamsızlığının ve yararsızlığının farkındaydı zira şuurluydu. Hatta bu vahim azabın bir gün bitebileceğini umamayacak kadar şuurluydu hatta. Bu yüzden Sisyphus şuurlu ancak umutsuz bir kahramandı.
Filozof Gabriel Marcel’e nazaran insan, oluşumunu tamamlamış bir varlık değildir. Varlığını tamamlamak için daima gezgin haldedir. İnsanın kendini gerçekleştirme yolundaki kararlılığını ortaya çıkartan en kuvvetli his ise umuttur. Yani insan bir “umut insandır”, öteki bir tabirle insan homo viator’dur. Bundan ötürü da umut, insanın hayat biçimidir. İnsanın, her geçen gün kendisine yabancılaşan dünyada kendi yolunda gidebilmek için umut ve ümitsizlik ortasında seçim yapması gerekir. Umut ile yoluna devam edebilecekken; ümitsizlik içinde olduğunda ölümcül bir hastalıkla boğuşmaya başlayacaktır. Zira içinde bulunduğu çaresizlik duygusu peşinden depresyon, anksiyete, uyku ve yeme bozukluklarını, unsur bağımlılığını ve intiharı getirecektir. Ümitsizliğin önüne geçebilmek için insanın ruh halini değiştirmesi gerekir. Bunun için de günlük rutinlerin dışına çıkarak var olan umutsuz fikir biçiminizden uzaklaşmalıdır.
Pekala, Sisyphus’un asıl cezası neydi? Ağır bir kayayı sırtlanmak mı, yaptığı işin doruğa ulaşmaya çok yakınken daima yıkılışını izlemek mi, işini yaparken asla tepeye ulaşamayacağını bilmek mi yoksa ümitsizlik içinde devamlı birebir işi yapıyor olmak mı? Sisyphus’un birebir iş dışında öbür bir işi yapma talihi yoktu.
Öyküye bu halde bakıldığında Sisyphus’un sonsuz cezasına odaklanılır. Lakin Sisyphus bu cezaya başkaldırmıştır. İlahlar Sisyphus’a bu cezayı verirlerken onun en sonunda bu boş efordan vazgeçip, her şeyi bırakacağını düşünmüşlerdir. Sisyphus ise taş yuvarlanmaya başladığı anda, içinde bulunduğu çıkmazı kavrar, uyanır ve mukadderatıyla yüzleşir. O an Sisyphus’un şuuruna kavuştuğu andır. Ne vakit gerçekleşeceği belgisiz olan bir kurtuluşa bel bağlamak yerine, bu azabın sonsuza kadar süreceği gerçeğiyle yüzleşir ve hiçbir umut kırıntısın olmadığı bu noktada cezasına başkaldırmaya karar verir. Vazgeçmek yerine kayanın tekrar yuvarlanacağını bildiği halde azimle onu zirveye götürmeye devam eder. Bu Sisyphus’un hiç umut olmayan yerde kendi yolunu açmasıdır. Hiçbir vakit tamamlanmayacak olan bu cezayı kendince zafere çevirmiştir.
Sisyphus kayanın hiçbir vakit doruğa ulaşamayacağını bilen karakter olarak karşımıza çıkar fakat borsadaki örneklere bakıldığında yatırımcılar, hiçbir vakit tepeye ulaşamayacaklarını düşünen kimseler olarak karşımıza çıkmaktadır. Zira Sisyphus ne yaptığının bilincindeyken, bilhassa borsadaki şartların yatırımcıyı karar almaya zorladığı kimi durumlarda birçok yatırımcı, kaya ile olan ilgisi üzerine düşünmeye daha az vakit ayırabiliyor. Mecburilik alanının farkında olan ve kendi gücünü tanıyan Sisyphus, bu sayede yuvarlanacağını bildiği kaya yuvarlanmaya başladığında son gücünü ezilmemek için kayanın önünden kaçmak için harcayabiliyor. İçinde bulunduğu sürecin sonsuz bir döngü olduğunu bilen Sisyphus üzere, bir yatırımcı da kendi içinde bulunduğu borsanın sonsuz olmasa da uzun soluklu bir süreç olduğunu unutmamalıdır. Lakin bu türlü bir şuurla, yatırımcılar borsada kayalar yuvarlanmaya başladığında oluşan yeni şartlara yönelik tedbir alabilecek bir gücü kendilerinde bulabilir ve yuvarlanan kayanın yatırımcının portföyü de dahil olmak üzere önünde ne varsa alıp götürmesinin önüne geçebilirler.
Sisyphus ile üzerine konuşulan yatırımcı ortasındaki fark şuur ve iradedir
Halbuki, Sisyphus ile yatırımcı ortasında olması gereken tek benzerlik şuur ve iradedir. Gerçekliğinin ve şartlarının farkında olan Sisyphus vazgeçtiği anda kendisinin vefatıyla sonuçlanacak bir cezanın nihayetine ermesini engellemek için bu döngüyü sürdürme iradesini göstermektedir. Yatırımcı için ise böylesi bir döngü, yatırımcının kurtuluşunu simgelemekten çok kendinin borsadaki varlığının vefatıdır. Yani, Sisyphus’un kurtuluşu yatırımcının vefatı, Sisyphus’un vefatı ise yatırımcının kurtuluşu olabilir. Fakat, yatırımcı taşıdığı taşa el vermekten vazgeçeceği noktayı ve vakti iyi bilmelidir. Buna yönelik bir irade, maddi gerçekliklere ait bir şuur gerektirir.
Kimi yatırımcılar her gün portföylerinin kendilerinde sebep olduğu yükü bir yük üzere itiyorlar. Hem zirvedeler hem de dipteler. Sırtınıza yüklediğiniz kayayı ne vakittir tepeye götürmeye çalışıyorsunuz? Kaç sefer doruğa sırtınızda taşla yürürken taşın yükünü kaldıramadınız yahut kaç sefer her doruğa yaklaştığınızda tüm emeklerinizin elinizden kayıp gittiğini gördünüz? Bu biçimde kendinize ne kadar daha azap çektirip ceza verme niyetiniz var? Şayet yaptığınız yatırımlarda emekleriniz her keresinde ellerinizin ortasından kayıp gidiyor ve siz de Sisyphus üzere kayanın yuvarlanışını izlemeye devam ediyorsanız bir yerde önemli bir yanılgı vardır. Borsa’da, pay senedini daha birinci aldığı anda “ben bunu aldım fakat kesin düşecek” diyen ya da pay senedini ziyanına sattığı vakit “zaten düşeceğini biliyordum” üzere yorumlar yapan pek çok yatırımcı biliriz. Sorulması gereken soru şudur, “Eğer düşeceğini biliyorsanız neden bu türlü bir piyasaya yatırım yaparak kendi cehenneminizi yaratıyorsunuz?”
Yatırımcıların süreç yaparken birbirlerinden etkilenmeleri olağan bir olaydır
Zira her yatırımcı bir başkasının nasıl kazandığını öğrenmek ister. Fakat yatırımcıların kıymetli bir kısmı pay senedine yatırım yapmaya başladığı anda kendi kendine cehennemini yaratabilir ve kendi kendine ceza vermeye başlayabilir. Halbuki onların bu yükü sırtlanmak üzere bir cezası yoktur. Yatırımlarını risk düzeyi daha az olan yatırım araçlarına yönlendirebilirler. Şayet, piyasada yaşanan aşikâr olaylardan ötürü “ben neye yatırım yapacağım” üzere bir niyet içerisinde olup, hiçbir yatırım aracına itimat duyamıyorlarsa beklemelidirler. Beklemek onlara daha büyük bir yararla dönebilir.
Cemre,
Kaynaklar:
Cil, S. “Yunan Mitolojisindeki Ceza Kavramı Üzerine Genel Bir Bakış”
Koc, E. “Bir Umut Metafiziği Olarak Gabriel Marcel Felsefesi”,2008.
Landau, I. “Why Sisyphus’s Punishment Differs from the Human Condition”
Yüksel, B. “Sisyphus’un Hikâyesi”,
FÖŞ’ten Bayram İkramı: Finansal Huzurun Sırları
Cemre Yoldaş yazdı: Borsada, “Dorukları Yere Değdirmek” İsterken
Attila Köksal: ‘Parasal bahislerde yapılan büyük hatalar’
Para Tahlil
