Amigdala nedir?
Amigdala, duygusal hafıza ve duygusal yansıların oluşmasında birincil role sahip olan bir bölgedir. Bu bölge unutmaz. Bunun için de kişinin bir evvelki tecrübelerini hatırlayarak ona nazaran karar almasına neden olur. İnsanın hafızasında kayıtlı anılar bulunduğu için bu bölge ayrıyeten, endişelerinizi ve streslerinizi sert bir formda algılar.
Amigdala hakkında bilmeniz gereken kimi şeyler
Buraya kadar her şey olağan gözükmektedir. Lakin amigdala hakkında bilmeniz gereken kimi şeyler daha vardır. Öncelikle beyninizde yer alan en ilkel alandır ve kimi olaylarla karşılaştığı vakit bunu insanın duygusal istikrarını bozacak bir tehdit olarak algılayarak; ani ve orantısız duygusal tepki gösterebilir. Bu türlü vakitlerde amigdala, insanı daha mantıklı ve daha insan yapan kısmı devre dışı bırakır. Diğer bir tabirle, beyninizin en gelişmiş yapısı olan korteks, ilkel bir yapı olan amigdala tarafından yönetilmeye başlar.
Pekala, neden gelişmiş bir yapı ilkel bir yapı tarafından yönetilir?
Günümüz kaidelerinde anlamsız üzere gözüküyor olsa da çok uzun vakit evvel insanların hayatta kalmasını sağlamıştır. Eski çağlarda insanların, apansız karşılaştığı yabanî hayvanlar üzere birçok bilinmezlik karşısında stratejik planlar yapma vakti yoktu. Bunun yerine tehlikeyi algılayan amigdala, bedene bol ölçüde adrenalin ve kortizon göndererek, kaslardaki kan akışını ve teneffüs suratını arttırır, refleksleri güçlendirir ve göz bebeklerini büyüterek bir manada bedeni savaşmaya yahut kaçmaya hazırlardı.
Vakit ilerledikçe epeyce derin bir halde içinde bulunduğumuz ortam değişti ve günümüzde birçok hususta ani değil stratejik kararlar almak insan hayatını sürdürebilir kılan şey haline geldi. Lakin yaşanan bu değişim, üstte bahsettiğimiz süper yapının değiştiği manasına gelmesin. O, hala aktif bir biçimde insan hayatının tam merkezinde yer almaya devam ediyor. Bu ilkel sistem, günlük hayatta insanların hayatına korsanlık yapabiliyor. Bilhassa beşerler dehşet ile baş başa kaldıklarında…
Amigdala ve pay senedi yatırım bağlantısı
Günlük hayatta endişe duygusu ile beşerler tekraren karşılaşabilir. Örneğin bir hırsız ile karşılaşıldığında ya da karşıdan karşıya geçerken apansız karşımıza çıkan bir otomobil gördüğümüzde… Tüm bunlarda, ilkel sistem hala hayatımızı kurtarmaktadır. Lakin pay senedi yatırımcısı için durum pek de o denli değildir. Pay senedine yatırım yapan yatırımcı aldığı ya da alacağı al-sat kararlarında stratejik davranması gerekmektedir. Kaygı duygusu muhakkak bir düzeye kadar yatırımcıyı ziyanlardan müdafaaya devam eder ancak bu hisle baş etme sonunu geçtiği anda yatırımcı artık dehşet duygusu ile baş başa değildir, kendilerine amigdala da eşlik etmektedir.
Yatırımcının vermiş olduğu karardan ötürü ziyan etmesi onu gerilime sokarken birebir vakitte ne yapacağını bilemeyeceği bir endişe ile de yüzleşir ve bu esnada farkında olmadan ilkel beyinden yardım istemiş olur. İlkel beyin olan amigdala vazifesi devraldığında şuna bakar; bu pay senedi daha evvel karşılaştığım yabanî hayvanlardan biri mi, daha evvel bana ziyan verdi mi, verdiyse nasıl verdi? Amigdala yardıma geldiğinde düşündüğü tek bir şey vardır: Kendisinden yardım isteyen yatırımcının şimdiye kadar oluşturduğu kişilik kimliğini korumalıdır, bunun için de vakit kaybetmemeli ve tehdide neden olan pay senedi kararsızlığını ivedilikli bir formda ortadan kaldırmalıdır. Süratli olabilmesi için amigdala hiçbir yapının işine karışmasını istemez.
Bu yüzden de o an için stratejik karar alabilme sistemini devre dışı bırakır. Yatırımcı göz açıp kapayana kadar amigdala sayesinde ya yeni bir pay senedi ya da boş bir portföye sahip olur. Siz geriliminizin neden olduğu korkunuzla baş edemediğiniz için amigdala korsanlığına maruz kaldığınızı iş işten geçtikten sonra algılamış olursunuz. Amigdala kendisine verilmiş vazifesi en iyi formda tamamlamanın gururuyla geri çekilirken size büyük bir duygusal sersemlik ve “ben ne yaptım” fikri bırakır.
Dehşet duygusu ve yatırımcı üzerindeki tesiri
Kaygı duygusu, bulaşıcı hislerden biridir ve çok fazla yatırımcının kararını değiştirip onları derinden tesirler. Bu yüzden finansal krizlerde kırılmalar çok süratli ve derin olmaktadır, yaşanılan panik ile bir çok yatırımcı agresif özelliğe sahip olan ilkel beyefendisine nazaran hareket eder. “Neden” ve “Niçin” kısmını sorgulamadan ve ne yaptığını bilmeden yalnızca yapar.
Piyasalar endişe kontrolsüzlüğünden ve insan beyninde olan amigdala korsanlığından geçmiş devirlerde o kadar çok ziyan görmüştür ki yatırımcıların menkul değerleri alım satımıyla dehşet derecesini ölçmek istemişlerdir. Bu yüzden 1993 yılında CBOE (Chicago Board of Trade) tarafından birçok ülke için epey değerli olan VIX Endeksi (Chicago Board Option Exchange Volatility Index) oluşturulmuştur.
Amigdala’nın kendisine yüklediği kurtarıcı rolde size önerdiği tahlilin temelleri geçmişteki kaygılarında ve kaygılarla yüzleşme tecrübelerinde yatmaktadır. Bu tekliflerin hiçbirinin temelinde ne geleceğe ait ne de şimdiki şartlara ait bir tahlil yatmaz. Fakat yatırımcının karşılaştığı anlık durum, şimdinin ilgileriyle meydana gelmektedir. Öte yandan yatırımcı, alacağı kararlarla geleceğe ait sorumluluk duymaktadır. Hasebiyle yatırımcı için en gerekli şeylerin bilgisi, öteki bir sözle olayı yaratan şimdiki vaktin ve planı yapılacak gelecek vaktin bilgisi amigdala tarafından geliştirilen reflekste mevcut değildir. O halde yatırımcı için şuurlu bir karar Amigdala’nın uzak alınmış bir karar olacaktır.
Stefan Zweig demiştir ki:
“Korku, cezadan çok daha beterdir, zira ceza aşikardır, ağır da olsa hafif de. Hiçbir vakit belirsizliğin dehşeti kadar, o sonsuz tansiyonun ürkünçlüğü kadar makus değildir.”
Amigdala ziyan gördüğünde ya da olmadığında insanlarda nasıl yansılar oluşabileceği 1930’lu yıllarda bulunmuştu. Amigdala tıpkı vakitte vicdan, merhamet üzere hislerinizi barındırdığı için söküp atamazsınız da. Bir manada şeytanınız olduğu kadar meleğinizdir de.
Pay senedi süreçleri yaparken birtakım süreçleri vakit zaman mantıksız gelip niye yaptığınızı fark edemeyebilirsiniz. Bu noktaya gelmeden evvel sizi sakinleştirecek şeyin ne olduğunu ve bedeninize salgılanan adrenalin hangi seviyede denetimden çıktığını bulmalısınız. Bunların farkındalığına sahip olduğunuz anda denetimi ya amigdalaya bırakmaz ya da süratli bir biçimde tekrar denetimi ele alabilirsiniz. Unutmayın gün içerisinde yalnızca omuzlarınızdaki şeytan ve melekle değil tıpkı vakitte beyninizin birebir alanında yaşayan şeytan ve melekle de uğraşıyorsunuz…
“Acı hissetmemek hislerin kesintisi demektir; her coşku şeytanla pazarlıktır.” Charles Bukowski
Cemre Yoldaş, muharririn müsaadesi ile Ekonomidoktorunuz.com’dan alıntıdır
BORSADAKİ HİPOTERMİK İNTİHARLAR
SHARPE NET KAR MARJI ve BORSA GETİRİSİ
Atilla Yeşilada: Mart’a kadar dolar ve borsa
Gedik Yatırım: 2020 Yılında Sermaye Piyasalarının “EN”leri Neler Oldu?
Para Tahlil
