Kişi bir şeyi yapma kararı verse de vermese de bu pişmanlık hissinden kurtulamaz. Yaptığında “Neden yaptım” pişmanlığı, yapmadığında “Neden yapmadım” pişmanlığı bir gölge üzere insanın peşinde dolaşmaktadır. Pekala, neden?
İnsanın kafatasının içinde bulunan hazinede Prefrontal Korteks ismi verilen bir yapı yer almaktadır. Beyinde en son gelişen yer, bu bölgedir ve üstlendiği vazifeler hayli değerlidir. Aslında bu yapı hepimizin aşina olduğu bir yapıdır. “Ergenlik” dersem bu yapı hakkında tahminen aklınızda bir şeyler canlanabilir. Zira Prefrontal Korteks, kullandığımız “olgunlaşmışsın” teriminin bir manada somut halidir. İnsanların toplumsal davranışlarını, karar verme süreçlerini, plan yapmalarını, amaç belirlemelerini, sorun çözebilmelerini ve bunlarla birlikte daha birçok şeyi yapan kısımdır. Bir manada insanları düşünen hayvan alanına yerleştirmiş olan alan işte bu alandır. Fakat bireyler her vakit kararlarını bu yapı ile tartıştıktan sonra vermez. Beşerler gerilim altında hissettiklerinde yahut her hangi bir hissin yoğunluğunu yaşadığında çok süratli formda “sürüngen beyin” denetimi ele almaktadır. Sürüngen beynin ise beşere öğrettiği iki şey vardır: “Savaş” ya da “kaç”. Bu kadar gerilimli ortamlarda beşerler fark etmese bile, sürüngen beyin ve Prefrontal Korteksin savaşı vardır. Pişmanlık kavramı da ekseriyetle sürüngen beynin kazandığı savaşlar sonucunda ortaya çıkar. Zira Prefrontal Korteks karar verme anında ortadan kalktığı vakit insanlarda düşünen hayvan alanında değildir.
Hades, Orpheus ile mutabakat yaparken en güç şeyin bireylerin kendi hislerine hükmetmesi olduğunun farkındaydı. Bu yüzden, Orpheus’u kendi ile sınamıştı ve sınamayı geçemeyince onu günahların en büyüğünü yaşamaya mahkûm etmişti. Pay senedi yatırımcısı da Orpheus üzere, günahların en büyüğüne mahkûm edilmiştir. Yatırımcı her gün piyasalarda kendi hisleriyle sınanmaktadır. Bu sınanma sonunda ise yatırımcının hissettiği şey daima “pişmanlıktır”. Yatırım yaptığı pay kazanmış olsa bile bu pişmanlık hissinden kurtulamamaktır. Zira yatırım yaptığı ya da yapmadığı pay senedi ile her vakit kıyaslayacak öteki pay senetleri bulunmaktadır. Yatırım yaptığı pay senedinin araştırmasını kendi yapmış bile olsa kuşkuları hiç bitmeyecek ve daima içini kemirmeye devam edecektir. Her seferinde erken satmış/almış ya da geç satmış/almış olacaktır. Fark etmese bile yatırım yapmış olduğu riskli piyasada, yatırımcının birinci gayesi yatırımından kar sağlamak değil harikası bulmaktır. Kusursuz kavramı ise yatırımcı için; pay senedini en düşük düzeyde alıp en yüksek düzeyde satmasıdır. Sattığı pay senedi yükselmeye devam ederse pişmanlık olur, aldığı pay düşmeye devam ederse pişmanlık olur, satmayı düşündüğü hisseyi satmazsa pişmanlık, almayı düşündüğü…. Bu pişmanlık kıskacına piyasadaki yatırımcı için sonsuz mümkünlük eklenebilir.
Pekala, yatırımcı ne yapabilir? Şayet yaptığınız süreç sonucunda elde ettiğiniz kâr hedeflediğiniz kâr ise harikaya odaklanmamalısınız. Zira yapılan birçok çalışmaya nazaran, pişmanlık duygusu memnuniyet hissinin azalmasına sebep vermektedir. Odaklandığınız yanlışlı niyet, memnuniyet hissinizi azaltacak ve süreciniz yarar sağladığınız halde sizi keyifli edemeyecek. Bu durum bir sonraki yatırımının da kararlarını etkileyecektir. Ayrıyeten Prefrontal Korteksin tembel bir varlık olduğunu ve kısa bir müddet içinde düşünme vazifesinden ayrılıp yerini sürüngen beyefendisine bıraktığını unutmayın. Bu yüzden, beyninizin bu geçişleri ne vakit yaptığını ve ne sıklıkla yaptığını anlamaya çalışın. Hangi şartlar oluştuğu vakit denetimi kaybediyorsunuz ve denetimi nasıl kaybediyorsunuz. Bunları çözümlemeye çalışmalısınız. Örneğin; Pay senedinde yaptığınız süreçten ötürü pişmanlık duyduğunuz vakit agresifleşiyor musunuz ya da yaptığınız süreci görmemezlikten gelip kendinizi büsbütün o sürece kapatıyor musunuz? Şayet kendinizi ve beyninizi tanırsanız en azından pişmanlık duyabileceğiniz sonuçları en aza indirebilirsiniz.
Vaktin süratli bir biçimde akıyor olması, birçok şeyin değişmesi ve seçeneklerin her geçen gün süratle artması yatırım yapılan piyasaları da etkilemektedir. Bu türlü süratli bir değişim yatırımcıların da gereksinimlerine ve isteklerine yansımaktadır. Yalnız bu yansımalar birebir halde pişmanlık ve memnuniyet hislerini da etkilemektedirler. Evvelce de yatırımcılar birçok seçenek ortasında kalır ve pişmanlık hissine kapılırdı. Lakin şu anda kendi yatırımlarını kıyaslayacak çok fazla alternatif bulunmaktadır. Şayet ne istediğinize, bir yatırımdan ne kadar kâr beklentiniz olduğuna karar veremezseniz, süreciniz beklentinizi karşılasa da Orpheus üzere geriye dönüp olasılıklara bakarsınız. İşte tam o anda Hades’in laneti bir kez daha başlar…
Cemre Yoldaş
Ufak bir soru:
“Paul’ün elinde A şirketinin pay senetleri bulunmaktadır. Geçen yıl onları B şirketinin paylarıyla değiştirmeyi düşündü fakat aksi istikamette karar verdi. Artık B şirketinin pay senetlerine geçiş yapsaydı varlığının 1.200 dolar meblağında artmış olacağını öğreniyor.
George’un elinde B şirketinin pay senetleri bulunmaktadır. Geçen yıl A şirketinin pay senetlerine geçiş yaptı. Artık B şirketinin pay senetlerini elinde tutsaydı, varlığının 1.200 dolar fiyatında artmış olacağını öğreniyor.”
Sorumuz kolay; kim daha fazla pişmanlık duyacak?
Kaynaklar: Güney, Alp Eren: Tüketici Davranışları Açısından Karar Alma Sürecinde Pişmanlık Hissinin Memnuniyet İle İlgisi Üzerine Bir Araştırma https://www.researchgate.net/publication/323395329_TUKETICI_DAVRANISLARI_ACISINDAN_KARAR_ALMA_SURECINDE_PISMANLIK_DUYGUSUNUN_MEMNUNIYET_ILE_ILISKISI_UZERINE_BIR_ARASTIRMA
Şefik, Can: Klasik Yunan Mitolojisi
NOT: Üstteki soru Daniel Kahneman’ın Süratli ve Yavaş Düşünme kitabından alınmış olup sonuçlar şu biçimdedir: İştirakçiler %8 oranında Paul’un %92 oranında ise George’nin pişmanlık duyacağını belirtmiştir.
Ziraat Yatırım’dan pay önerisi ve portföy güncellemesi
Güldem Atabay & Semih Sakallı: Merkez Bankası “Quo Vadis?”
Tuncay Turşucu: Borsa ve Dolar’da Haftalık Yorum
BBVA Garanti Yatırım: BİST’te strateji
Para Tahlil
