Kelebeğin kanat çırpışının yarattığı fırtına kaos olup hayata yansıyabilir. Kaos terimi 20. yy başlarında Henri Poincare tarafından kullanılmış bir terim olup halk ortasında karmaşıklık, düzensizlik, belirsizlik üzere manaları çağrıştırmaktadır. Lakin bilimde kaos ise; “düzensizliğin içindeki düzen” manasında kullanılmaktadır. Kelebeğin kanat çırpışı kaosa sebep verdiği için de Kaos Teorisi ve Kelebek Teorisi çoklukla birlikte bahsedilmektedir.
Kelebek Teorisine nazaran; bir sistemin başlangıç bilgilerindeki küçük değişiklikler büyük ve öngörülemez sonuçlar doğurabilmektedir. Kaos Teorisine nazaran ise, rastgele ya da sistemsiz görünen hadiselerin aslında milyonlarca sebeple bir ortaya gelerek oluşturduğu bir nizamdır. Kaos teorisinin en değerli özelliği kestirilemez oluşurdur. Ayrıyeten kaos teorisine nazaran; sistemler ne kadar iyi modellenmiş olsa bile ufak da olsa kesinlikle bir kusur olacaktır. Kısaca; Kaos Teorisi, domino taşlarının yıkılışındaki süreci anlatırken kelebek tesiri ise domino taşlarının yıkışını başlatacak olan birinci taşa yapılan ufak dokunuşu anlatır.
Kelebek Tesiri ve tarih boyunca krizler
Iktisadın en değerli balonlardan biri olan Lale Soğanını hatırlayın. Şu anda Lale soğanı hayatınızda ne kadar değerli? Ya da bir yerlerde karşılaştığınız lalenin, yıllar evvel insan hayatının sonlanmasına sebep olabilecek bir bitki olduğunu hayal edebiliyor musunuz? Osmanlı Devleti çöküşünü yaşarken yetiştirdiği Lale soğanlarının, Avrupa’da tanınarak 1637 yılında Hollanda’da büyük bir krize yol açacağını ve ortadan yıllar geçtikten sonra bile iktisat kitaplarında iktisattaki en büyük çılgınlıklardan biri olarak yer bulacağını o periyotta kim bilebilirdi ki?
Ya da 1997 yılındaki Asya Krizi. Kimi araştırmalar gösteriyor ki 2008 yılında Amerika’daki Emlak krizinin sebeplerinden biri 1997 yılındaki Asya Krizidir. Bu örnekler iktisatta yaşanmış olan Kelebek Teorisi ve Kaos Teorisinin örneklerinden yalnızca bazılarıdır. Para piyasalarında meydana gelen ufak bir vaka iktisatta uzun ve derin krizlere yol açabilmektedir. Bunun en yakın örneklerinden birini görmek için çok fazla uzağa gitmeye de gerek yoktur. Şu anda da Çin’deki bir yarasa ABD’deki ekonomiyi sarsmaktadır.
Bizim Borsa’da Kelebek Tesiri
2015 yılında Mehmet KAHYAOĞLU ve Süleyman İÇ tarafından 68 ferdî yatırımcının 2009-2011 periyotları ortasında gerçek alım-satım datalarını incelenmiş ve yatırımcıların süreç hacimlerinin korelasyonlarına bakılmıştır. Kahyaoğlu ve İç’e nazaran; günümüz teknolojisinin ulaştığı düzeyde milyonlarca yatırımcı farklı dinamiklerle –gelir kümeleri, yaş kümeleri, kültürler ve meslekler- alım satım süreci yapmaktadır. Bu alım-satım süreçlerinin bu kadar farklı dinamiklere sahip olması ve piyasanın daima değişen bir bilgi akışına maruz kalıyor olması piyasayı karmaşık bir yapı içerisine sokmaktadır.
Piyasa karmaşık bir yapıya sahip olsa bile farklı güdülere sahip olan her bir yatırımcı piyasada farklı davranışlar sergilese bile yatırımcıların aldıkları durumlar birbirlerinden etkilenmektedir. Yatırımcı konumlarının aşikâr bir müddet sonra birbirlerinden etkileniyor olmaları ise piyasada en fazla kusurlu kararlar verilebilecek fiyat köpüklerini yahut fiyat çöküşlerini ortaya çıkarmaktadır. 1929 yılında Wall Street’in iflasının nedenlerinden biri 1920’li yıllarda yatırımcıların ferdi aldığı kararların birbirlerini etkilemesi olmuştur. 1920’li yılların sonunda pay satın almak isteyen birçok kişi dolanımda o kadar para bulunmamasına karşın 8,5 milyar dolarlık borçlara sebep oldu.
24 Ekim 1929 tarihinde ise başlayacak kaosun tesirleri tetiklendi ve yatırımcılar panik halinde taşıdıkları pay senetlerini satmaya başladılar. Bu o kadar kuvvetli bir satış tesirine sebep oldu ki 24 Ekim haftasında piyasadaki kıymet kayıpları 30 milyar dolara ulaştı. Bu sayı ABD’nin Birinci Dünya Savaşında harcamış olduğu sayıdan daha yüksek bir sayıydı. Bu krizde de görüldüğü üzere kişisel konumlarda meydana gelen değişiklikler vakit içerisinde genele yayılabiliyor ve pay senedi fiyatlarının yine oluşmasına neden olup derin krizler ortaya çıkartabiliyor.
Borsa’da satır altlarını okumak
Pay senetleri piyasasında süreç yaparken, piyasadaki haber akışlarını ve fiyatlarda meydana gelen değişimi iyi okuyabilmek gerekmektedir. Zira iyi okuyabildiğiniz alt başlıklar sizlere karşılaştığınız süratli fiyat hareketlerinin yalnızca anlık bir şey mi yoksa değişim için kelebeğin kanat çırpışı mı olduğunu gösterecektir.
Dünyadaki bütün bir işleyiş, bütün bu ilgi biçimlerinin daima etkileşimi içinde oluşuyor. Kuşkusuz, bu tesirden iktisat ve borsa da hissesini alırken, tıpkı tesir yatırımcıların kararlarını da etkiliyor. İşte bir ilgi daha burada ortaya çıkıyor. Etkilenmiş borsa ve etkilenmiş yatırımcının bağlantısından doğan etkilenmiş bir borsa süreci. Şu an için bu durumun önlemez olduğu ve önüne geçmenin boşa bir uğraş olacağı düşünülebilir. Bu daima etkilenme durumu, hayattaki ilişkiselliğin bir kesimi olarak kavradığımız vakit bu münasebetleri anlamak ve yatırımcının kendi dürtülerini tanıması borsada yapılan sürecin denetimli bir halde yapılmasına neden olabilir. Kendi üzerinizdeki tesirlerin farkındalığı, borsa üzerindeki tesirlerin farkındalığı, tesirlerin ve riskin farkında olunabilinen bir borsa süreci oluşturacaktır.
Emile Zola’nın dediği üzere; Her şey birbirine bağlı sevgilim, dünyanın bir ucundaki sarsıntı bütün dünyayı etkiliyor. Bu yüzden iktisat masasının ayaklarından birinde (kamu kesiti, gerçek kesim, dış ödemeler istikrarı, finansal piyasalar) meydana gelen bir ünitelik değişiklik masanın tüm istikrarını bozabilmektedir. Bu istikrar bozukluğunun oluşturacağı kaos maaşlarımızı döviz olarak alsak da almasak da, harcamalarımızı döviz ile yapsak da yapmasak da bizleri, bizlerin hayat kalitesini, bizlerin alım gücünü etkileyecektir.
Kelebek, değişimin en kıymetli simgesinden biri olmuş ve günümüzde olmaya da devam etmektedir. Bu yüzden de bir kelebek kanat çırptığında dünyada değişim kaçınılmaz olacaktır. Düşünün 1905 yılında Viyana Hoş Sanatlar Akademisine başvuran bir gencin başvurusu kabul edilseydi tahminen de dünya Adolf Hitler’i bir ressam olarak tanıyacaktı…
Cemre Yoldaş’ın websitesini ziyaret edin
Dr Kocabalkan ve FÖŞ: Altın mı? Gümüş mü? Yoksa Borsa mı?
İş Yatırım’dan Yeni Portföy
Yapı Kredi Yatırım Strateji Notu: Gerçek Faizler & Gerçek Öykü
Para Tahlil
