Alınan pay senetleri bir nar tanesi üzeredir. Yatırımcı bir pay senedine neden yatırım yaptığını bilirse o nar tanesi kendisine rahmet, doğan yeni bir güneş üzere gelecektir. Lakin yatırım yaptığı pay senedine neden yatırım yaptığını bilmez, yalnızca kendisine birileri tarafından söylendiği için almış ise o vakit kendi elleriyle, kendisini cehenneme mahkûm edecek narı yemiş olacaktır. Azımsanmayacak kadar risk ögesi içeren bir piyasada elbette ki yanılgılı süreçler olacaktır. Lakin daha kıymetli bir husus varsa o da alınan ya da satılan pay senedi sonrasında ortaya çıkan bilişsel çelişkilerle nasıl baş ettiğinizdir.
Yapılan bir pay senedi süreci sonrasında yatırımcıların aklında pek çok soru dolaşmaya başlar. “Acaba satmasa mıydım/almasa mıydım?”, “Şimdi ne olacak?”, “Aldım fakat ya düşerse?”, “Sattım ancak ya yükselirse?”… bu soru kalıpları daha da çoğaltılabilir. Bunun üzere belirsizliklerin olduğu, yatırımcıların ne yapması gerektiğine karar veremedikleri durumlarda tüm parasıyla tek bir pay senedini almaması ya da taşıdığı pay senedinin hepsini satmaması gerekir. Lakin yatırımcı, çoklukla bu türlü bir alternatifleri yokmuş üzere davranarak tüm parası ya da tüm pay senediyle süreç yapmayı tercih ediyor. İlerleyen vakitte ise verdiği kararın yanlışlı olduğunu fark ettiğinde bilişsel çelişkileri azaltması ya da onları birleştirmesi çok mümkün olmadığı için kendisine palavralar söyleyerek içinde bulunduğu durumdan kaçınma eğilimine girmiş oluyor. Örneğin iki pay senedi ortasında kalan yatırımcının aldığı pay senedi, aldıktan sonra düşmeye başladığında bu kararın yanlışlı olduğunu kabul etmek yerine pay senedinin düşüşünü “şu anda” düşüyor lakin potansiyeli var ileride yükselecek diye kabullenmeye çalışıyor. Pekala, o vakit bu ilerisi ne vakit?
Belgisiz bir ileriyi bekleyen yatırımcıda, vakit içerisinde çaresizlik hissi de artmaya başlıyor. Hisseyi satmak istese bile bu yanılgıyı itiraf etmek istemeyen yatırımcı yükselen çaresizlik hissiyle kendisini üzen ve zora sokan durumu benimsemeye ve savunmaya başlıyor hatta bu o denli bir savunma oluyor ki pay hakkındaki olumsuz haberleri görmemeyi tercih ediyor. Ziyan ettiği pay senedi biraz yükseldiğinde bile bunun için bir minnet duyarak çok seviniyor. Bir manada celladını savunduğunu bile fark etmiyor. Birinci başta maddi bir yatırım yaptığı pay senedine artık duygusal olarak da yatırım yapmış oluyor bu yüzden de o pay senedine hem maddi hem de duygusal manada bağımlı hale geliyor. Aşikâr bir seviyeyi geçtikten sonra, ziyan ettiği pay senedini satan yatırımcının, kendisini zora sokan hadiseden kurtulduğu için rahat hissetmesi gerekirken bilakis, o pay senedi artık portföyünde olmadığı için huzursuz hissetmeye başlıyor. Bu hissiyat takip ettikleri fakat yatırım yapmadıkları pay senetlerinde de yaşanıyor olsa da ellerinde taşıdıkları ve ziyan ettikleri pay senetleri kadar ağır olmuyor.
Pekala, yatırımcılar bu girdaptan kurtulamaz mı? Öncelikle bu piyasaya yatırım yapmaya karar veren yatırımcının bir günde güçlü olma fikrinden uzaklaşması, pay senetleri piyasasının kumar değil bir yatırım aracı olduğunu kabul etmesi gerekir. Bu piyasanın kumar üzere algılanmasının sebebi pay senedi piyasasından çok yatırımcıların kendi fikirleridir. Şayet, kişi (buradaki bireye ne yazık ki yatırımcı diyemem) bu piyasanın kumar olduğu kanısıyla hala piyasada süreç yapmaya devam ediyorsa o vakit her vakit kasanın kazanacağını ve kendisinin de kaybedeceğini biliyordur. Bu kurallar altında bu piyasada süreç yapmak zati o kişi için hakikat bir tercih olmayacaktır. Yapısı gereği pay senetlerinin çok fazla değişkenden etkilenmesinden ötürü anlık verilen kararların yanlışlı olabilmesi mümkündür. Yanılgılı bir süreç yaptığınızdan eminseniz aykırı durum ile o süreci sonlandırmalısınız. Başta kendinize itiraf etmeye çekindiğiniz bu yanılgılı kararlar sonlarda sizi derin bir girdaba sokacak ve fark etmeden pay senedi piyasasında Stockholm sendromu yaşamanıza sebep olacaktır. Şayet yaptığınız ya da yapacağınız süreçten emin değilseniz paranızın ya da pay senedinizin hepsiyle bir süreç yapmak zorunda değilsiniz.
Bunun ötesinde, borsa da celladına aşık olma durumunun daha evvel alınan kararların istenmeyen biçimde sonuçlanması durumunda ortaya çıktığı ve yanılgılı kararın savunusunun, kişi tarafından kendini telkin etmek için -kendini kandırma pahasına- üretildiği ortadır. Böylesi bir durumda, “yapılan sürecin ziyanla sonuçlanmasının akabinde insanın kendisini kandırmasının ve bu formda rahatlamasının ne ziyanı olabilir” diye sorabilirsiniz, hatta tahminen bu durum size daha gerçek da gelebilir. Fakat, borsaya tek bir süreç üzerinden bakılması yanlış olacaktır. Borsaya kapsamlı bir formda bakmak için ise, yatırımcı yaptığı süreçlerle kurduğu duygusal bağlılığı en aza indirmelidir. Evet, aslında başarısız olan bir süreç, celladınıza âşık olduğunuzda da, olmadığınızda da değişmeyecektir. Lakin, bir kez denetimi kendiniz dışındaki dinamiklere bıraktığınızda, hele ki bunu duygusal bir bağlılıkla yaptığınızda, artık borsada süreç yapmıyor olursunuz. Adeta borsada savrulmaya başlarsınız.
Ayrıyeten, kârı ve zararıyla birlikte borsa yatırımcının sorumlulukları olan bir şeydir. Celladınıza duygusal olarak bağlandığınızda, kendi sorumluluklarınızı da gerçekleştiremez bir duruma evrilebilirsiniz. Bu yalnızca bir süreçte kalmaz, borsaya olan bakış açınızı da değiştirir. Artık borsada sizin denetiminiz dışında gelişen pek çok etken yaptığınız işlemelerin sonuçlarının yegane sorumlusu haline alır. Borsaya bu usul bir kaotik ortam olarak bakmak, onun işleyişini görünmez kılarak, mistikleştirmektedir. Böylesi bir anlayış, yatırımcının iradesi dışında, sorumsuzca yatırım yapmasına neden olacak anlayışı ona yerleştirir. Bu türlü bir anlayış yerleştiğin de ise, ister kazanın isterse kaybedin, bunlar dışsal etkenlere kalmıştır artık. Siz, süreçleriniz üzerinde tuttuğunuz denetim ettiğiniz ipi öteki şeylere bırakmış olursunuz. Daha berbatı ise, bıraktığınız bir kimse değil bir boşluktur. Kaybettiğinizde, o boşluğu pek çok nedenle doldurabileceğiniz bir boşluk. O yüzden bir sefer bile borsa da celladınıza aşık olmayın. Zira borsada celladınıza aşık olduğunuzda, ne aşkınızı ne de süreçlerinizi yapmaya karar verirken kararınıza neden olan etmenleri artık gözle göremez, elle tutamazsınız.
Kore üzere bir çiçeğin sarhoş edici kokusu sizi gitmeniz gereken yolunuzdan ayırmasın yoksa bir çiçekle cehenneme sürüklenip yediğiniz bir meyveyle o cehennemde kalmayı garantileyebilirsiniz. Romeo ve Juliet nar ağacının altında şanssız aşklarını konuşurken, Romeo Juliet’e “Eğer yaşamak istiyorsam gitmeliyim. Burada kalırsam ölürüm” der. Hepimizin de kıssanın sonunu bildiği üzere Romeo gidememiş ve nar onlara vefatı getirmiştir. Siz Nar’ınızı nasıl alırdınız?
“Umutsuzluk en yakıcı zevktir, bilhassa de içine düştüğün çaresizliği tam manasıyla kavramışsan” Fyodor Dostoyevski
Alıntıdır, bu incelemenin tamamını okumak için Cemre Yoldaş blog sitesini ziyaret edin
Finansoloji: Kripto paraların ileride çok bedelli olacağı söyleniyor. Almalı mıyım?
Borsada halka arzlara akıl almaz talep!
Rahim Ak Yazdı: Yatırımcıyı Mercedes’le tavlıyorlar!
Para Tahlil
