“5 Haziran 1989 Pazartesi. Paris’teki Roland Garros kortlarının birinde, 1,75 uzunluğunda 17 yaşındaki bir Asya asıllı Amerika’lı servis atmaya hazırlanıyor. İsmi Michael Chang; o sene yapılan turnuvanın 15 numaralı seri başı. Karşısındaki rakibi ise kendisinden 12 yaş büyük, 1,88 metrelik uzunluğuyla, hayli tecrübeli Çek oyuncu Ivan Lendl. Daha da kıymetlisi Lendl dünya sıralamasında birinci ve o sene Fransa Açık Turnuva ’sına başta Avustralya Açık olmak üzere pek çok turnuvayı kazanıp geldi. Maçı kıymetlendiren Bud Collins ‘Chang onun dengi değil’ yorumları yapıyordu.
Fransa Açık’taki birinci iki seti Lendl çarçabuk aldı, Chang sıradaki iki seti alarak beraberliği sağladı fakat bu beraberliği sağlamak Chang için hiç kolay olmadı. Var gücüyle üç saati aşkın gösterdiği performans onu susuz ve yorgun bıraktı. Dördüncü setin sonuna yanlışsız Chang harap olmuştu ve koşmak zorunda olduğu her an bedenine kramplar giriyordu. Farkı müdafaaya çalışıyordu fakat vücudu onu yarı yolda bırakıyordu. Bu yorgunluktan ötürü servis atamıyor ve köşelere atılan topları karşılayamıyordu. Chang, içgüdüsel olarak da yorulmuş ve kendi rahat alanına çekilmek için maçı bırakmaya karar vermişti. Bu kararı bildirmek için hakeme yanlışsız yürüdü, hakemin yanına varmasına saniyeler kala bir şey fark etti ve fikrini değiştirdi. Sonucu belirleyecek olan beşinci ve son sete döndü…
Son sette Chang 15-30 gerideydi ancak o noktada bir dizi riskli taktikler uygulamayı göze aldı. Bu taktiklerin hezimetle sonuçlanması mümkündü. Başaramadığı taktirde tüm dünyaya tecrübesiz ve budala olarak görülecekti ancak başarırsa mükafatı de büyük olacaktı. Chang, birinci servislerin hiç birinden sonuç alamamıştı o da daha evvel hiç düşünmediği bir şeye karar verdi: Alttan servis atmak. Süratli, güçlü bir servis atmak yerine, topa alttan bir çocuk üzere vurdu. İşe yaradı, alttan attığı servisler Lendl şaşırttı ve skor 30’a eşitlendi. Chang’ın maçı almasına yalnızca iki sayı kalmıştı ve yeni bir şey daha denemeye karar verdi. Chang, Lendl’i tam servis atacağı vakit yavaşça servis çizgisine yürüdü ve maçı, izleyenlerin kahkahalarına ve yuhalamalarına boğdu. Bu olağandışı davranış karşısında Lendl’in dikkati dağıldı ve arka arda iki servis yanılgısı yaparak rakibine sayı verdi. Chang, bu maçı aldı, Fransa Açık’ı kazandı ve Grand Slam’ı kazanmayı başaran tarihin en genç tenisçisi oldu.”
Şayet How I Met Your Mother dizisini izlediyseniz bir uçak seyahati sırasında Barney ve Ted ortasında geçen şu repliği hatırlayabilirsiniz: “You have been living your whole life in a seatbelt. It’s time to unclick.” İşte; insanların hayatı boyunca beline bağladığı ve çözme fikrine kolay kolay yanaşmadığı emniyet kemerleri bir manada insanların konfor alanlarıdır.
Konfor Bölgesi, insanın kendini en rahat hissettiği, gerilimin ve riskin asgarî seviyede olduğu, kişinin dertsiz bir formda performans sergilediği, beynin birçok işi otomatik olarak yaptığı bir bölgedir. Bu halde düşünüldüğü vakit bir kişinin bu türlü bir ortamı terk etmesi için haklı bir neden yoktur. Lakin tıpkı konfor alanı hudutlu davranış kalıplarına da sahiptir. Öbür bir tabirle, uyguladıkları maharetlerde vakit içinde değişiklik yapmayan bireylerin performans düzeylerinin de sabit kalacağı manasına gelen bir bölge…
Her gün pek çok sebebin neden olduğu değişiklik yapma isteğini kendilerinde bulan beşerler denetim alanı dışında kalan alternatifleri de düşünmek isterler. Lakin, çok fazla güç kaybetmek istemeyen beyin tam da burada devreye girerek; insanlara geçmişte öğrenilen acı deneyimleri ya da yaşanılan keyifli tecrübeleri hatırlatır. Bu anımsatmayla, insanların konfor alanında kalmalarını sağlar. Öte yandan, konfor alanından çıkıyor olmak öteki bir mana daha taşır. Bu mana denetim bölgesinden çıkılmasına karşılık gelir. İnsanların denetim edemediği noktalarda aldıkları kararlar olumlu ya da olumsuz sonuçlar doğurabilir. Risk durumu, tam olarak burada başlamaktadır. Alınacak karardan ötürü ortaya çıkacak sonucun ne olacağının tam olarak bilinememesi bireyleri belirsizlik durumuyla karşı karşıya bırakır. Olağan kurallarda belirsizlik bireylerin içinde bulunmak isteyeceği bir durum değildir. Zira belirsizliğin yarattığı gerilim ve sonucun olumsuz olması durumunda meydana gelecek olan pişmanlık duygusu her bireyin baş edebileceği bir süreç değildir. Tüm bu ağır hislerden ötürü beşerler değişimi önemli biçimde düşündüklerinde, bu niyete verdikleri birinci karşılık değişimi reddetmek olur. Zira beşerler, hissettiği kaygı ve dertten ötürü içinde bulunduğu ortamı sürdürebilmek için birtakım geçerli sebepler ararlar. İçinde bulundukları durumu kabullenmeleri ve memnun olduklarını düşünmelerini sağlamak için birçok olumsuz sebebe karşılık birkaç olumlu sebep kafidir. Dolayısıyla, siz değişim istediğiniz vakit “önceden de denedim lakin olmadı” ya da “aslında düşününce burada hakikaten rahatım” üzere kanılar ile çevrileceksiniz.
Değişim niyetiyle birlikte ortaya çıkan gerilim, hakikat derecede ve denetlenebilir olduğu vakit beşerler için sihirli bir alan yaratır. Bu alana optimum performans alanı denmektedir. Bu sihirli alan kişinin konfor alanından çıktığı, gelişimin, hareketin ve heyecanın olduğu alandır. Lakin gerilimin yönetilemediği noktada ise bu sihirli alan, içinde yüksek derece gerilim ve telaş barındıran, bocalamaların ve kararsızlıkların bulunduğu hasebiyle da kusurların olduğu felç alanına dönecektir.
Riskli piyasalarda süreç yapan yatırımcılar her ne kadar konfor alanlarının bulunmadığını, daima al-sat süreçleri yaparak bir hareket halinde olduğunu düşünseler de hudutlu bir davranış kalıbı etrafında dönen davranışları vardır. Daima açığa satış süreci yapanlar, piyasanın yükseleceğini kabullenmek istemez ya da daima alım süreci yapanlar piyasanın düşebilme fikrine sıcak bakmaz. Uzun vadeli yatırım yapanlar, pay senetleri kısa müddette amaç fiyata geldiğinde satamazlar; kısa vadeli yatırımcılar, pay senedinin tam yükseleceği noktada tüm olumlu haberleri görmezden gelip yeni bir pay senedine geçerler. Teknik tahlili kullananların birçoğu temel tahlili vakit kaybı olarak görürken; temel tahlili kullananların birçoğu teknik tahlilin şirketin gerçek durumunu yansıtmadığını savunur. Birinci aldığı pay senedinden kar eden yatırımcı, daima o payda süreç yapmayı tercih edebilir -tüm olumsuz haberleri göz gerisi ederek- ya da tam aykırısı. Mevduata para yatıran yatırımcılar borsaya kumar der, borsadaki pay senedine yatırım yapan yatırımcı ise mevduatın gelirini beğenmez birebir vakitte Vadeli süreçler ve Forex süreçlerine kumar der… Bu örnekler sayfalarca çoğaltılabilir.
Şayet paranızla para kazanmak üzere bir fikre sahipseniz vakit zaman konfor alanlarınızdan çıkmanız gerektiğini bilmeniz gerekmektedir. Kimi günler piyasa al-sat sürecine uygundur, bazı günler ise uzun vadeli beklemeye. Birtakım pay senetlerinde teknik tahlil, kimilerinde temel tahlil lakin çabucak hepsinde her ikisi de kıymetlidir. Bazen açığa satış süreci size iyi bir gelir sağlarken, bazen kaldıraçlı süreçler size gelir sağlar. Daima etkin olan, gelişen ve değişen bir piyasada sonlu davranışlar etrafında dönmek size her vakit yanlışsız getiriyi sağlamayabilir. Burada değerli olan nokta siz kendi kalıp davranışınız dışına bir adım atmaya karar verdiğiniz vakit ortaya çıkan gerilimi nasıl yönetebildiğinizdir.
Bilhassa pay senetlerinde yatırım yapan yatırımcıların bildiği ve kullandığı bir cümle vardır. Derler ki: “Risk eşittir getiri”. Yani elde etmek isteyeceğiniz getiri oranında riski kabul etmeniz bunun içinde konfor bölgelerinizi terk etmeniz gerekir. Kabul ettiğiniz riskin sizde yarattığı gerilimi gerçek formda ve gerçek vakitte yönetebilirseniz size iyi bir kar getirebileceği üzere yüksek ziyanlardan da koruyabilir. Zahmet konfor alanından çıkmak değildir badire bunu bilinçsizce yapıyor olunmasıdır.
“Eğer artık bırakırsam bir daha her zora geldiğimde oyunu bırakmaya daha çok meyledeceğim.”
Chang maçı bırakmak için hakeme yanlışsız yürürken fark ettiği şey bu fikirdi. O kısa yürüyüş esnasında iki alternatifi vardı. Ya kendini rahat hissettiği konfor alanına geri dönecekti ya da risk alıp konfor alanının dışarısına adım atacaktı. O esnada risk almak yerine kendi inançlı alanına geri dönmeye karar verseydi büyük bir ihtimalle tarihe bu biçimde geçmiş olmayacaktı.
Cemre Yoldaş
Kaynaklar:
Sharot, T; Diğerlerinin Aklı
White, A; From Comfort Zone to Performance Management; https://www.researchgate.net/publication/228957278_From_Comfort_Zone_to_Performance_Management
Cemre Yoldaş: Borsadaki kaygının fırsatçısı: Beyindeki Şeytan
SHARPE NET KAR MARJI ve BORSA GETİRİSİ
Zeynep Candan: ACENTA GÖZÜNDEN BES’lerin EKSİKLERİ
Tüyo nedir? Hangi payın kıymetinin yükseleceğini yahut düşeceğini iddia etmek
Para Tahlil