Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından her ay açıklanan tüketici enflasyonu (TÜFE) esasen temsili (ortalama) hane halkının tüketim sepetinin bedel artışını yansıtmaktadır. Münasebetiyle resmi enflasyon bu temsili hane halkının maruz kaldığı enflasyondur. Meğer farklı harcama düzeylerine sahip hanelerin tüketim sepetlerinin mal ve hizmet bileşimi temsili hanenin sepetinin bileşiminden farklıdır. Bu nedenle enflasyon oranları da vakit içinde harcama düzeylerine nazaran az ya da çok farklılaşabilir.
Bu araştırma notunda, Hanehalkı Bütçe Anketi’nin (HBA) tüketim harcamaları bilgileri kullanılarak, 2003-2021 Temmuz periyodu için tüketim harcamalarına nazaran haneler yüzde 10’luk dilimler formunda gruplandırılmış ve her bir kümeye has birikimli enflasyon oranı hesaplanmıştır.
Birikimli enflasyon oranlarının en düşük tüketim harcamasını yapan kümede en yüksek, en yüksek tüketim harcamasını yapan kümede ise en düşük olduğu halindeki yaygın kanaatin doğrulanmadığı görülmektedir. Elde edilen bulguların bir kısmı hayli beklenmedik ve şaşırtıcıdır. Temmuz 2021 itibariyle enflasyon endeksinin (2003=100) en düşük kaldığı küme ikinci en yüksek harcamaya sahip kümedir. Bu kümesi, az bir farkla da olsa, en düşük harcama sevisine sahip ya da “en yoksul” küme izlemektedir. En yüksek harcamayı yapan “en zengin” küme ise düşükten yükseğe enflasyon endeksi sıralamasında beklenenin bilakis birinci değil üçüncü sıradadır.
İşte araştırmadan değerli ayrıntılar
Bu araştırma notunda birinci sefer yüzde 20 yerine yüzde 10’luk harcama kümeleri tahlile bahis edilmektedir. Harcama seviyesine nazaran enflasyonun farklılaşması mevzuunda bu iki yaklaşım ortasında şaşırtan lakin o ölçüde de farklı kimi farklıklar ortaya çıkmıştır.
(NOT: Grafikler burada linkini verdiğimiz kaynak raporda bulunabilir)
Yüzde 10’luk harcama seviyesi guruplarına nazaran TÜFE enflasyonu ise Biçim 2’de gösterilmektedir. Göze birinci çarpan harcama seviyelerine nazaran enflasyon endeksinin en yüksek harcama kümesinden en düşüğe yüzde 20’lik kümelerde olduğu üzere giderek artan yeknesak bir seyir izlemiyor olmasıdır. Bu beklenen bir sonuç değildir. “Yoksulların enflasyonun zenginlerin enflasyonundan sistematik olarak daha yüksek olduğu” savını çürütmektedir.
En düşük dilimde (q1) (bundan bu türlü “en yoksul”) ortalama enflasyon endeksi 546,9’a yükselirken, en yüksek harcama diliminde (q10) (Bundan bu türlü “en zengin”) 560,6’ya yükseldiği görülmektedir. Başka bir sözle en düşük harcamaya sahip kümenin tüketim sepetinin pahası yaklaşık yüzde 447 artarken, en yüksek harcamaya sahip kümede ortalama hanenin tüketim sepetinin kıymeti yüzde 461 artmıştır. “En yoksul” küme ile “en zengin” küme ortasındaki enflasyon farkı fakirin lehine yaklaşık 14 yüzde puandır. Bu beklenen bir sonuç değildir.
Yüzde 10’luk harcama kümelerinde en yüksek enflasyon oranı yaklaşık yüzde 500 artış ile ikinci sıradaki kümede (q2) (bundan bu türlü “yoksul”) meydana gelmiştir. Böylelikle “en yoksul” kümenin enflasyonu ile “yoksul” kümenin enflasyonu ortasında ikinci kümenin aleyhine yaklaşık 53 yüzde puanlık çok büyük bir fark ortaya çıkmaktadır. Bu da beklenen bir sonuç değildir.
“En zengin” zengine, “en fakir” yoksula karşı
Bir başka şaşırtan sonuç ise “en zengin” kümesinin (q10) enflasyonu ile onun bir altındaki kümenin (q9) (bundan bu türlü “zengin” enflasyonu) ortasındaki büyük farktır. “En zengin” enflasyonu yüzde 460,6 olurken (endeks 560,6) “zengin” enflasyonu yüzde 441,6’da (endeks 541,6) kalmıştır (Şekil 2). Fark 19 yüzde puandır. Ayrıyeten ikinci en yüksek harcamayı yapan “zengin” kümesinin enflasyonu başka dokuz kümeye kıyasla en düşüğü olup en düşük harcamaya sahip kümenin enflasyonundan (yüzde 446,9) bile 5,3 yüzde puan düşüktür.
Ayrıştırma farkın en fakirler aleyhine çok büyük ölçüde besin ve konut harcamalarından, en zenginler aleyhine de kıymetli ölçüde ulaştırmadan kaynaklandığını göstermektedir.
Besin ve alkolsüz içecekler ve konut harcamaları en fakir bölümün tüketim sepetinde 2019’da yüzde 35,5’lik ve yüzde 40,1’lik bir hisseye sahipken en zenginin sepetinde bu hisseler yüzde 11,8 ve 14,6’dır. Buna karşılık ulaştırma harcamaları en fakirin sepetinde yüzde 3,6 üzere son derece düşük bir hisseye sahipken en varlıklı için bu hisse yüzde 29,2’dir (Tablo 2). Hasebiyle besinde ve konut kalemlerinde fiyat artışları en fakirin enflasyonu üzerinde en zengine kıyasla daha büyük tesir yaparken ulaştırma fiyatlarındaki artış aksi istikamette tesir yapar.
İncelenen devirde başta bu kalemlerde olmak üzere tüm harcama kalemlerinde gerçekleşen fiyat artışlarının şiddeti farklı olduğundan son 18 yılda en fakir ile en güçlü ortasındaki enflasyon farkı yeknesak bir seyir izlememiştir. Biçim 4’te gösteriliği üzere kabaca 2004-2008 devrinde en zenginin enflasyonu en yoksulunkine kıyasla daha süratli artmış akabinde 2015’e kadar bu fark az da olsa azalmıştır. Bu tarihten sonra enflasyon farkının eğilim olarak en zenginin aleyhine hızlanarak arttığı görülmektedir.
Pandemi sıralamayı etkiledi
Bununla birlikte son yıllarda aylık enflasyon farklarındaki yüksek oynaklık dikkat çekmektedir. COVİD-19 pandemisinin yol açtığı arz ve talep şokları bilhassa ulaşım enflasyonunda ivme kaybı ile besin enflasyonundaki yüksek artış aylık enflasyon farkının güçlü kesitin lehine azalmasına neden olmuştur. O denli ki fark müspet alandan negatif alana geçerek Nisan 2020’de -4,6 puana gerilemiştir. Başka sözle birinci kere en fakirin enflasyonu en zengininkine kıyasla daha yüksek gerçekleşmiştir. Lakin bu durum uzun sürmemiş ekonomik faaliyetler üzerindeki kısıtlamaların vakit içinde kaldırılması sonucu ulaştırma, lokanta ve oteller kalemlerinde ortaya çıkan telafi edici yüksek fiyat artışları enflasyon farkının en güçlü bölümün aleyhine yine açılmasına yol açmıştır. Hatırlatmak gerekirse bu iki küme ortasındaki enflasyon farkı hala yaklaşık 14 puandır.
DİSK-AR: 2 ayda kayıtlı işsiz sayısı 244 bin arttı
FÖŞ yazdı: Mülteci emeğine dayalı geri kalma modeli
Kamu-AR: Halkın enflasyonu %40
Para Tahlil
