Besin fiyatlarındaki artış, pandemi ve global ısınmanın elle tutulur hale gelmesiyle dünyanın her yerinde sorun. Türkiye’de sorunun kaynağı olarak parekendeci avı başlatılmış olsa da, yüksek besin fiyatlarında perakendecilerin hissesi hakikaten çok az. Oxford Business Group’un aşağıda çevirdiğimiz makalesi fiyat artışlarının nedenini açıklarken, dünyanın çeşitli ülkelerinde devreye sokulan teknoloji takviyeli tahlil alternatifleri konusunda da bilgi veriyor.
Türkiye özelinde tarım ve besin dalında yıllar içinde biriken problemlere kapsamlı bir tahlil stratejisi yaratılamadığı üzere, teknolji bazlı tarım konusunda da kamu teşvikleri şekillendirilemiyor. Hal bu türlü olunca, devlet kendi sorumluluk alanında ortaya çıkan problemlerin kaynağını parekendecilerin makûs niyetli fiyatlama siyasetlerinde buluyor. Sorunun kaynak tespiti yanlış olunca da tahlili imkansız hale dönüşüyor.
Oxford Business Group’un makalesinin Türkçeye çevrilmişi aşağıda.
————————
Covid-19: Yükselen ekonomiler artan besin fiyatlarıyla başa çıkabilir mi?
Koronavirüs salgınının akabinde besin fiyatlarındaki artış, global besin güvenliğiyle ilgili telaşları ağırlaştırdı. Gelişmekte olan pazarlar için bu, zorlukların üstesinden gelmeye yardımcı olmak için bölgesel işbirliğinin ve yenilikçi tahlillerin kıymetini daha da vurguladı.
Milletlerarası besin fiyatlarındaki aylık değişiklikleri izlemek için BM Besin ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından oluşturulan Besin Fiyat Endeksi, bilhassa Covid-19’un bir sonucu olarak Ocak ayında arka arda sekizinci ayda yükseldi.
Endeks Ocak ayında ortalama 113,3 puanla Aralık ayına nazaran %4,3 arttı ve Temmuz 2014’ten bu yana en yüksek düzeye çıktı.
FAO Şeker Fiyat Endeksi %8,1 ile en yüksek artışı gördü. Bunu ardında %7,1 ile Tahıl Fiyat Endeksi izledi. Bilhassa mısır fiyatları %11,2 arttı ve şu anda Ocak 2020 düzeyinin %42,3 üzerinde. Bu kısmen, geçen yıl rekor düzeylerde mahsul ithal eden Çin’deki yüksek talebe bağlanabilir.
Bitkisel Yağ Fiyat Endeksi ise %5,8 artarak Mayıs 2012’den bu yana en yüksek düzeyine ulaştı. Süt ve et fiyatları da sırasıyla %1,6 ve %1 artış kaydetti.
FAO ayrıyeten, 2020/21 devrinde evvelki döneme nazaran yalnızca 52 milyon ton artışla tahıl üretiminin global olarak 2761 milyon tona ulaşmasını beklerken, global tahıl stoklarında yakın vakitte bir düşüş öngörüyor.
Daha genel olarak, Dünya Bankası geçtiğimiz günlerde global besin fiyatlarının Ocak 2020’den sonraki 12 ayda yaklaşık %20 arttığını bildirdi.
Banka, besin fiyatlarındaki enflasyonun azalan gelirlerle birleştiğini ve birçok haneyi tükettikleri besinin hem ölçüsünü hem de kalitesini düşürmeye zorladığını kaydetti.
Besin güvenliğine tehdit
Covid-19 ile ilgili tedarik zincirindeki kesintiler ve üretimdeki düşüşler, besin güvenliği meselesini keskin bir odağa getirdi: BM’nin Dünya Besin Programı (WFP) geçtiğimiz günlerde bu yıl 138 milyon bireye yardım etmeyi beklediğini açıkladı ki bu Programın 60 yıllık geçmişindeki en yüksek sayı.
WFP, akut ölçekte besin garantisi olmayanların sayısının 2019’un sonunda 79 ülkede 149 milyondan 2020’nin sonunda 272 milyona çıktığını söylüyor.
FAO’nun en son besin enflasyonu sayıları, bu nedenle dünyanın yükselen ekonomilerinin birçoğundaki endişeyi ağırlaştırmaya hizmet etmiş olacak.
Örneğin, Sahra altı Afrika, bölge pirinç arzının yaklaşık %40’ını ithal ettiği için, pirinç fiyatlarındaki artışın kıtlığa yol açabileceği korkusu var. Bu sayı, her yıl ülkede tüketilen 700.000 ton pirincin yaklaşık 600.000 tonunu ithal eden Kenya’da daha da yüksek.
Pirincin maliyetindeki artış, yaygın olarak hayvan yemi olarak kullanılan mısır fiyatındaki %25’lik yükselişle irtibatlı. Bu, Asyalı hayvancılık üreticilerinin daha ucuz bir alternatif olarak düşük kaliteli pirinç eserlerine yönelmesine, bu tıp eserlerin maliyetini artırmasına ve klâsik olarak birincil besin hususları olarak bunlara güvenen birçok Afrika ülkesini pazarın dışına fiyatlandırmasına neden oldu.
Bilhassa, dünyanın en büyük pirinç üreticisi olan Çin, geçen ay Hindistan’dan otuz yıldır birinci defa pirinç ithal etti.
Pirinç fiyatlarındaki artışın ardındaki bir diğer faktör de, Tayland ve Vietnam’dan yapılan sevkiyatların geçen yıl 2019’a nazaran yaklaşık %25 düşmesine neden olan Güneydoğu Asya’da yaşanan kuraklık oldu.
FAO, tahılların yanı sıra, balıkçılık ve su eserleri yetiştiriciliğinin de 2021 yılında kesintilere maruz kalacağını düşünüyor.
Besin güvenliğine bölgesel tahliller
Koronavirüs salgını, dünyanın besin tedarik zincirlerinin savunmasızlığını ortaya çıkardı. Bu da gelişmekte olan ekonomilerdeki hükümetleri bölgesel lojistik ağlarını güçlendirmek için harekete geçirdi.
Bu cins teşebbüsler genişletilebilirse oluşacak piyasalar FAO tarafından belgelenen kıtlıkların en makus tesirlerini dengelemeye yarayabilir.
Bu hususta örnek, Nisan 2020’de entegre bir besin güvenliği ağı uygulayan, ayrıyeten stratejik bir besin rezervi geliştiren ve mahallî tarıma yatırımlar yapan Körfez İşbirliği Kurulu (GCC) oldu.
Bu ortada Afrika’da salgın, bölgesel bağların yararlarına daha fazla dikkat çekti. Örneğin, geçen yıl Haziran ayında, Afrika Kalkınma Bankası, besin güvenliğini korumak ve bölgesel kendi kendine yeterliliği oluşturmak için stratejik bir yol haritası olan “COVID-19’a Yem Afrika Tepkisi” hareketini başlattı. Salgın Afrika Kıta Hür Ticaret Bölgesi (AfCFTA) ile bağlı çeşitli tedbirlerin benimsenmesini hızlandırdı ve bunların ortasında daha verimli ve çevik bölgesel tedarik zincirleri kurma atılımları var.
Öbür yandan Latin Amerika, besin güvenliği meselelerini ele almanın bir yolu olarak bölgesel entegrasyona odaklandı. Geçen yıl Nisan ayında, 26 Latin Amerika ve Karayip ülkesi, bölgedeki tarım dalını müdafaa taahhütlerini tabir eden bir bildirge imzaladı.
Teknolojiye dönüş
Artan bölgeselleşmenin yanı sıra, koronavirüs salgını, yapay zeka (AI), e-ticaret, büyük bilgi, blok zinciri ve Objelerin İnterneti (IoT) kullanarak yeni teknolojik tahlillerin hızlandırılmış gelişimine ve alımına yol açtı.
Gelişmekte olan birçok pazarda hala aşılması gereken irtibat pürüzleri olsa da, bu cins teknolojiler tedarik zincirlerini daha verimli hale getirmek ve ziraî randımanı artırmak için büyük bir potansiyele sahip.
Örneğin, tarım sanayisinde küçük ve orta ölçekli operasyonların hakim olduğu Çin’de, pandemi devri, üreticileri tüketicilere direkt bağlayan görüntü akışı, e-ticaret ve öteki dijital tekniklerde büyük bir artışa neden oldu. Blockchain tahlilleri, bilhassa besin izlenebilirliği kelam konusu olduğunda, ülkede giderek daha fazla kullanılmakta.
Bu ortada, AI ve IoT sensör teknolojisi, su idaresi üzere alanlarda dünya çapında yaygın bir yükseliş görüyor. Güçlü AI motorları, uydulardan yahut dronelardan sulama sistemlerine ince ayar yapmak için data beslemeleri ile birlikte kullanılabilirken, derin öğrenme algoritmaları bir dizi veriyi yorumlamada giderek daha fazla ustalaşıyor.
Örneğin Kenya’da, start-up SunCulture, çiftçilere IoT teknolojisini kullanan güneş güçlü sulama sistemleri sağlıyor. Bunlar mahsul randımanında %300’lük bir artış sağlamakta. Bu ortada Nijerya’da, Ziraî Krediler için Risk Paylaşım Sistemi, çiftçilerin, sensörler ve insansız hava araçları kullanarak ziraî bilgileri toplayan bulut tabanlı bir sistem olan Microsoft FarmBeats platformu aracılığıyla daha iyi sonuçlar elde etmelerine yardımcı oluyor.
Birleşik Arap Emirlikleri’nde Ağustos 2020’de sıcaklığı ve besin hususlarını izlemek için IoT tabanlı bir sistem kullanan ve klasik tarım tekniklerinden ortalama %90 daha az suya muhtaçlık duyan Smart Acres dikey çiftliğinin lansmanı yapıldı.
Yalnızca birkaç yıl evvel, bu tıp bir teknoloji dünyadaki birçok çiftçinin erişemeyeceği bir şeydi, lakin pandemi, benimsenmesini ve ölçeklenmesini büyük ölçüde hızlandırdı.
Artan bölgesel entegrasyonun yanı sıra, şayet global besin güvensizliği, ziraî tedarik zinciri idaresine yönelik yenilikçi tahlillerde kalıcı bir patlama ile sonuçlanırsa, bu, birçok gelişmekte olan iktisadın gelecekteki ekonomik şoklara dayanması için yardımcı olacak.
Para Tahlil