Prof Dr. Binhan Elif YILMAZ, “AB ülkeleri Pandemi sürecini nasıl bir mali disiplin ile yönetiyor” sürecini kaleme aldı. Covid-19 Pandemi sürecinde iktisatta de klasik uygulamalardan ödünler verilir oldu. Kamu gelirleri azalırken, kamu masraflarından toplumsal yardımlar hiç bir devirde olmadığı kadar arttı.
Covid-19 pandemi krizinin tüm dünyada ülkelerin kamu maliyesine olan yansıması, iki farklı kanaldan gerçekleşmeye devam ediyor. Bu yansımalardan birincisi ve direkt yansıma, kamu harcamalarındaki artıştır. Harcamaların bir tarafı, virüsün yayılmasını önleyici kısıtlamaların zayıflattığı ekonomik ve toplumsal hayatı destekleyen kamu harcamalarıdır, öteki tarafı de hastalığın tedavisine yönelik artan kamu sıhhat harcamalarıdır. Covid-19 pandemisinin kamu maliyesine olan ikinci yansıması, kamu gelirlerindeki, bilhassa vergi gelirlerinde meydana gelen azalıştır. Azalan ekonomik aktivite ve küçülen iktisatların vergi tabanını zayıflatması nedeniyle, bütçeler kâfi vergi geliriyle beslenemez. Gerek artan harcama gerekse azalan gelir mali disiplini bozucu tesir yaratır.
Avrupa Birliği’nde mali disiplinin sağlanıp-sağlanamadığına ait göstergeler, 1 Kasım 1993 tarihli Maastricht Antlaşması, öbür adıyla Avrupa Birliği Antlaşmasıyla belirlenmiştir. Bu antlaşmada, AB’ye üye ülkelerin Euro Alanı’na dahil olmak için yerine getirmek zorunda oldukları çeşitli mali kurallar/uyum kriterleri yer alır. Bu kriterler, bütçe açığının ulusal gelire oranının %3’ü ve kamu borç sokunun ulusal gelire oranının %60’sı aşmaması gerektiği üzerine kurgulanmıştır.
Bilhassa bütçe açığı ve kamu borç stokuna ait Maastricht Antlaşması ile rasyo olarak belirlenmiş referans pahalar, yalnızca bir giriş koşulu değildir. Bu kıymetler birebir vakitte üye ülkelerin iktisat siyasetlerinin uyumlaştırılmasında ve mali disiplinin sağlanmasında fonksiyon görmektedir. Maastricht kriterleri nedeniyle bir ülke Euro Alanı’na dahil olduktan sonra para ve maliye siyasetlerini Avrupa Birliği nezaretinden bağımsız uygulayamayacaktır.
1997 yılında yürürlüğe giren İstikrar ve Büyüme Paktı, yalnızca Euro Alanı değil, Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin tümünde Maastricht kriterlerine ahengin izlenmesi, ulusal iktisat siyasetlerinin koordine edilmesi ve bütçe disiplininin sağlanması maksatlarına yönelik olarak kabul edilmiştir. Hasebiyle İstikrar ve Büyüme Paktı ile üye ülkelerde referans pahalara ahenk, Birlik seviyesinde izlenerek ve uyumsuzluk durumunda yaptırım uygulanarak üye ülkelerde mali disiplinin sağlanmasında tesirli olması hedeflenmiştir.
Paktın caydırıcı yönü kapsamında, aşırı bütçe açığı prosedürü uygulanır. Bu prosedürün içeriğinde kriterlere uymayan ülkeler için çeşitli yaptırımlar uygulanacağı planlanmıştır. Mali disiplini bozulan ülkeye bütçe açığını gidermesi için tavsiyelerde bulunma, tavsiyelere uymamakta direnmesi durumunda ihtarda bulunma, gerektiğinde Avrupa Yatırım Bankası’ndan kredi alınmasını tedbire, hatta para cezası verme üzere yaptırımlar mevcuttur.
İstikrar ve Büyüme Paktı’nın çok açık prosedürü uyguladığı ülke sayısı 2009 yılında 22’ye çıkmıştı. 2013 yılı itibariyle de Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin 13’ü çok bütçe açığı prosedürüne tabi olmuştu.
Ancak İstikrar ve Büyüme Paktı’nın caydırıcı tarafı hiçbir vakit kâfi ölçüde tesirli olmamıştır. Bilhassa 2003 yılında Fransa ve Almanya’nın bütçe açığı kriterini ihlali sonrasında yaşananlar, üye ülkeler üzerinde bütçe disiplinini uygulamayı olanaksız kılmıştır.
Çok bütçe açığını düzeltmekte başarısız olan üye ülkeler için öngörülen para cezasının da asla uygulanmamış olduğu dikkate alınırsa, sorunun merkezini yaptırımların neler olduğundan çok, ne ölçüde aktif uygulanabildiği konusu oluşturmaktadır.
Avrupa Birliği ülkelerinin çok kıymetli bir kısmının, Covid-19 pandemisi öncesinde de esasen mali disiplinleri bozulmuştu (bkz. https://www.binhanelifyilmaz.com/avrupayi-pandemi-krizinde-kuresel-krizin-zehirli-borc-mirasi-vurdu/ ). 2020 sonu itibariyle Birliğin 27 ülkesinin tamamı bütçe açığına ait, 15’i de kamu borç stokuna ait mali kuralı ihlal ettiler.
Ayrıyeten AB’de Covid-19 pandemisi denetim altına alınsa dahi uzun bir müddet sonra ekonomik iyileşme ivme kazanılabilecek üzere duruyor. Zira AB, Covid-19 ile uğraşın ekonomiyi daraltmasını önlemek için verilen mali takviyenin vaktinden evvel geri çekilmesinden kaçınılması gerektiği konusunda çok net. Hatta Mart ayının bu birinci günlerinde üye ülkelerde maliye siyasetinin nasıl kalibre edileceğinin iktisadın durumuna bağlı olacağı, bunu da pandeminin gidişatının belirleyeceği konuşuluyor.
Avrupa Ekonomik Komiseri P. Gentiloni verdiği demeçte, mevcut şartlar altında mali takviyelerin azaltılmasının taşıdığı risklerin, çoğaltılmasının ortaya çıkaracağı risklerden daha ağır bastığını tabir etti.
O nedenle Avrupa Birliği artık ve tekrar 2022’de kamu borç stokuna ait borçlanma sonlarından feragat etmeyi planlıyor. Avrupa Komitesi, bu yılın sonlarında AB maliye bakanları tarafından tartışılmak üzere AB’nin mali kurallarını değiştirmeye yönelik teklifler hazırlıyor. Üye ülkelerin kamu borçlarının ulusal gelire olan üst hududunun 2022’de ve büyük olasılıkla sonrasında da askıda kalması gerektiğini söylüyor.
Birliğe üye ülke hükümetleri, Covid-19 pandemisi nedeniyle yara alan ekonomik aktivite seviyesini tekrar canlandırma emelli ekonomik dayanak paketleri ile Maastricht kriterlerinin birbiriyle hiç uyuşmadığı üzerinde anlaşılmış durumda. AB’nin borçlanma limitlerini yine belirleme konusundaki sonuncu kararı, Mayıs ayında verilecek.
Bu çerçevede İstikrar ve Büyüme Paktı da gözden geçirilecek. 1997’den günümüze üç sefer revize edilen ve her keresinde daha karmaşık hale gelen kriterlerin kolaylaştırılması ve direkt hükümetlerin denetimi altındaki göstergelere odaklanması için bir inceleme başlatılmış durumda.
Gentiloni’ye nazaran, mali kurallar daha orta vadeli olacak biçimde ele alınmalı ve ekonomik büyüme potansiyelini arttıran kamu harcamalarının ise bütçe açığı ya da kamu borç stoku büyüklüğü içindeki yeri değiştirilebilmelidir. Bu haliyle yeni mali kuralların ana gayesi, fakat orta vadeye odaklanarak elde edilebilecek sürdürülemez kamu maliyesi yörüngelerini önlemek olacak üzere.
AB, kamu borçlarına ait kriterin hayli katı ve döngüsel bir halde kendi kendini mağlubiyete uğratan bir düzenlemeye yol açtığını kabul etmişe benziyor.
Görünen o ki, AB askıya almayı planladığı ekonomik ve mali gücü simgeleyen mali kuralları nedeniyle, sanki teslim bayrağı çekmek üzere.
Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz
Kaynak: bankavitrini.com
Para Tahlil
