2014 yılının Ocak ayında TCMB siyaset faizini %4.5’ten %10’a yükseltmişti. Kurlarda görülen hareketlenme ile bozulan mali istikrara TCMB, gecikmeli bir faiz artışı ile yanıt veriyordu. 2013 yılının sonbahar aylarında 1.90’lı düzeylerde bulunan USD/TL kuru, Ocak 2014’te 2.30’lu düzeylere kadar yükselmişti. TCMB, faizi artırmış fakat müdahale etmekte geç kalmıştı. TCMB’nin faiz kararındaki gecikme, 2013 yılını %7.4 ile kapatan enflasyonun tertipli olarak yükselerek Mayıs 2014’te %9.7’ye ulaşmasına neden oluyordu.
2014’ten sonraki yıllarda Türkiye, cari süreçler istikrarı ile ilgili problemleri ve TCMB’nin kredibilitesini yitiriyor olması nedeniyle kur artışları yaşamıştı. Gerçekten, 2018 yılının ilkbahar aylarında 3.80’li düzeylere ulaşan USD/TL kuru 2018’in yaz aylarında yeniden sert bir yükselişe geçiyordu. Ağustos ortalarında 6.88 seviyesine ulaşmıştı. Türk Lirası’nı yönetecek para siyaseti araçları bir kenarda dururken, bu araçlar kullanılmıyordu. Münasebetiyle, faiz değişkeninin nakdî istikrarı sağlamak hedefiyle kullanılmasında tekrar geç kalınıyordu. Kaldı ki, tekrar misal zamanlama yanlışları 2014’ten evvel de yaşanmış, gelişmekte olan ülkelerin global iktisattaki yükünün arttığı bir periyotta faiz indirimleri fırsatları karşılarına çıkmışken, Türkiye bu türlü bir fırsattan yararlanamıyordu. Hasebiyle, Türk özel bölümünün finansman maliyetlerini düşürme talihi olamıyordu.
2018’in Eylül ayında, siyaset faizi %17.75’ten %24’e yükseltiliyordu. 6.25 puanlık, son derece sert bir faiz artırımı gerçekleşmiş oluyordu. Enflasyon, Nisan 2018’de %10.85 iken, Mayıs ayında %12.15 ile yeni bir yükseliş trendine giriyor ve Ekim ayında %25.24’e kadar çıkıyordu.
Üstteki satırlar özetle şunları anlatıyor:
TCMB, para siyaseti ögelerini kullanmakta daima zamanlama kusurları yapıyor.
Türkiye, üretimde ithalata bağımlı olduğu için kur artışlarından olumsuz etkileniyor ve artan kurlar Türkiye iktisadına yükselen enflasyon, yani mali istikrarsızlık olarak yansıyor.
TCMB, kur artışları nedeniyle denetim edilemez hale gelen enflasyon karşısında gecikmeli olarak faizi çok yüksek oranlı olarak artırdığında şirketlerin finansman maliyetlerinin de yüksek oranlı olarak artmasına neden oluyor.
Türkiye, son yılların kur yükselişleri öncesinde gerçek olarak kıymetlenen Türk Lirası’na alışık olduğu için, şirketler geçmişin kur datalarına dayanarak planlamalarını yapmak üzere bir yanlışa düşmüşler ve yabancı para cinsinden borçlanmalarını artırmışlardı. Kur artışları, şirketlerin finansman yüklerini de kıymetli ölçüde arttırdığı için, faaliyetlerinde karlı olan şirketlerin dahi net kar üretemedikleri ve hasebiyle sermayelerine katkı sunamadıkları bir süreç de işlemişti. Türk gerçek dalının en değerli kusuru, TCMB’nin para siyaseti idaresindeki zamanlama kusurlarının tertipli hale geldiğini anlamamak olmuştu.
2020 yılına, Mart ayı prestijiyle bir salgın hastalık ile girdik. Mart-Ağustos periyodunu evvel mali genişleme ve sonrasında bu siyasetten vaz geçilmesinin yarattığı ek belirsizlikler ve iktisada tesirleri çerçevesinde başka bir yazı ile kıymetlendirmek gerekiyor. Lakin, sonuç prestijiyle yeniden kur yükselişlerinin sert olduğu bir noktaya ulaşıldı.
TCMB, “küresel kriz şartlarında dış açık sorunu” yaşayan ve kısa vadeli de olsa yabancı sermayeyi çekmek durumunda olan Türkiye’nin yaşadığı kur artışı problemine tahlil olarak faiz ögesini uzun bir müddet kullanmadı.
Merkez bankalarının para siyasetini yönetmek için kullandıkları ana siyaset ögeleri, kanalları vardır. TCMB, “politika faizi” ismini verdiği 1 haftalık repo ile para siyaseti duruşunu hangi kanaldan belirli edeceğini yıllar evvel ilan etmişti. Merkez bankaları, farklı kanallardan farklı faiz oranlarıyla piyasayı fonlarlar ve tüm fonlama kanallarının kullanılmasıyla ortaya yüklü ortalama fonlama oranı çıkar. TCMB, Temmuz ayından bu yana, kelam konusu yüklü ortalama fonlama oranını sistemli olarak artırdı. Yani, faizi, öteki bir tabirle paranın kullanım maliyetini yükseltti. 16 Temmuz’da %7.34 olan oran, 30 Eylül prestijiyle %11.12 seviyesine ulaştı. Ama, 24 Eylül’e kadar %8.25 olan siyaset faizi 24 Eylül tarihli Para Siyaseti Kurulu’nda %10.25’e yükseltildi.
Piyasalarda sorulan soru şu: faiz artışına karşın neden kurda değerli bir düşüş gerçekleşmedi? Karşılığı, üstteki satırlarda yer alıyor. TCMB, “ben siyasetimi politika faizi dediğim 1 haftalık repo oranı üzerinden belirlerim” demişti ancak bu kanal yerine farklı kanalları kullanarak bir belirsizlik yaratıyor. Geçmiş yıllarda, daima olarak siyaset faizini gerektiğinde artırmadığı ve bu nedenle de faizin inmesi gerektiği devirde de bir türlü indiremediği için bir kredibilite kaybı kelam konusu. Teknik bir nokta lakin yüklü ortalama fonlama oranının %11.12 olduğu bir durumda, para siyasetinin temel belirleyici ögesi olma misyonunu yerine getirmesi beklenen siyaset faizi lakin %8.25’ten %10.25’e çıkabiliyorsa, para siyasetinin ana ögesinin bundan sonra da kullanılmayacağı ve para siyasetinde belirsizlik faktörlerinin tekrar gündemde kalacağı anlaşılıyor. Bu nedenle, para siyasetine inanç gelmiyor olması, para siyaseti etkinsizliğine neden oluyor. Siyaset faizi yerine gecelik borç verme ve/veya geç likidite penceresi üzere kanalların kullanılmasıyla para siyasetinde muvaffakiyet elde edilmesi beklenmemeli.
TCMB’nin faiz artırımı sonrasında BDDK’dan da birtakım adımlar geldi. Bu adımları da ayrıyeten pahalandırmak gerekiyor. Özetle, Türkiye’nin yabancı kuruluşlarla gerçekleştirdikleri türev süreçlerinde hacim artırmalarına imkan sağlayan düzenlemeler ortaya çıktı. Tekrar BDDK, faal rasyosu uygulamasında bankacılık sistemini kredi vermeye biraz daha az zorlayan bir adım attı; rasyoyu yumuşattı. Akabinde, döviz alımlarında %1 olan kambiyo masraf vergisi %0.2’ye indirildi ve mevduata uygulanan BSMV oranları 3 ay için düşürüldü. Kelam konusu düzenlemelerin hedefi Türk Lirası’na inanç kazandırmak ve dolarizasyonun önüne geçmek. Çünkü, bankacılık sisteminin yabancı para cinsinden mevduat büyüklüğü 25 Eylül prestijiyle $217.7 milyar seviyesinde. Yani, çok yüksek ve yurt içi yerleşikler ısrarla tasarruflarını yabancı parada tutuyorlar. Zira, Türk Lirası’na dönmek için geçerli bir ekonomik nedenleri yok. Ayrıyeten, kuru muhakkak bir seviyede tutmak için 2020’nin başından bu yana TCMB’nin döviz rezervleri tekrar 25 Eylül prestijiyle $38.8 milyar fiyatında erimiş durumda.
Üstteki kimi mevzu başlıklarını farklı yazılarla ele alarak irdelemek mümkün. Lakin, içinde bulunulan şartlarda ve yanlışsız para siyaseti ile çözülmesi gereken mevzularda tıpkı siyaset faizinin kullanılmıyor olmasının yarattığı belirsizlikte olduğu üzere tali yollar denenirse, arzulanan sonucun elde edilmesi pek mümkün olamaz.
Arda Tunca, Chief Financial Officer, Eko Faktoring A.S.
Arda Tunca’nın blog sitesini ziyaret edin
IMF: Uzun, engebeli ve belgisiz bir toparlanma yolundayız
FÖŞ anlattı: TCMB swap faizini yükseltti! Nasıl yani?
Türkiye’deki kredi patlamasının makus kredilere dönüşme riski var
FÖŞ yazdı: Borç mazohistin kamçısıdır
Para Tahlil