O denli bir altı ay düşünün ki ABD merkez bankası Fed’in bilançosu 7 trilyon doları geçmiş, gelişmekte olan piyasalara sermaye hareketleri ile 124 milyar dolar para girmiş; ancak Türkiye bundan sıfır hisse elde edebilmiş. Sıfır derken, hakikaten sıfır (0) lakin.
Bu sabah açıklanan ödemeler istikrarı ayrıntılarında finansman tarafı azıcık iktisat bilgisi olan herkesi korkutmalı.
Evet COVID-19 pandemisi Türkiye dâhil dünyada tüm ekonomileri zorluyor. Neredeyse Büyük Buhranı andıran ekonomik bir şok kelam konusu. Türkiye’nin de kaybolan turizm gelirleri, çift hanede daralan ihracatı ve devam eden kar transferleri nedeniyle geçen yılın birinci altı ayında 185 milyon dolar olan cari süreçler açığı, 2020’nin birinci altı ayında 20 milyar dolara yükselmiş. Demek ki sene sonunda en iyi olasılıkla 28 milyar dolar civarında olacak ve Türkiye’nin GSMH’sinin %4,5-5,0 düzeyine vuracak.
Buraya kadar “tamam işte, dış şok” deyip mantığa oturtabilmek mümkün. Ama, ülke iktisat tarihinde cari açığın bu süratle bu düzeye yükselmesi daima saldırgan büyüme periyotlarına denk gelmiş şimdiye dek. 2020’de ise Türkiye iktisadının siz %3 deyin, ben %5 diyeyim daralması beklenirken, cari açıktaki bu sıçrama olağandışı bir ekip işlerin döndüğünün habercisi.
Hizmet geliri ve ihracattaki sırasıyla %72 ve %16’lık daralma yılın birinci altı ayında elbette COVID-19 şokuna bağlanmalı. Lakin nasıl olmuş da ithalat tıpkı devirde yalnızca %3,5 daralmış? Daha yanlışsız soru, iktisat daralırken nasıl olmuş da ithalat ihracattan daha fazla düşerek en azından ödemeler istikrarı içinde izafî bir rahatlığa yol açmamış?
Karşılığı aslında çok karmaşık değil.
2019 Temmuz ayından bu yana faizlerin indirilmesi, büyümeyi azdırmak için negatif gerçek faiz verilmesi, kredi pompalanması, yüklü likidite enjeksiyonları ve artan kamu harcamaları araç olarak kullanılmakta. Neyin aracı derseniz, elbette COVID-19 şokunu atlatmanın ötesinde 2018 kur krizini de geride bırakacak halde iç talep üzerinden ekonomik büyüme yaratmak uğruna. Bu hedefle, gerçek negatif faiz ortamında fazla fazla yaratılan TL iç piyasaya ucuz kredilere akıtılmakta. Başta kamu bankaları üzerinden.
Kendi bindiği kısmı kesercesine, enflasyonu çabucak %12-13 bandına taşıyan bu zihni-sinir iktisat siyaseti tercihleri uygulamadayken; döviz talebi yaratmasın, halk TL’nin pahasını iktisadın barometresi olarak uzun vakittir algıladığından makûs idaresi hissetmesin diye de merkez bankası TL/doları 6,50-6,85 bandı içinde tutmak için hattı-müdafaa yapmakta. 30 milyar döviz rezervi satışı, bir o kadarının da bankalardaki döviz mevduatlarının swap yoluyla satılması uygulanan siyasetin omurgasını oluşturmakta. Evet, yanlış okumadınız: yalnızca 2020’de yaklaşık 60 milyar dolar harcanarak TL/dolar sabit tutulmaya çalışıldı geçtiğimiz yedi ayda.
Sonuç ise trajik.
Sene başından bu yana global piyasalarda %9 bedel kaybeden dolar endeksi karşısında Türk lirası %20 daha erimiş durumda. Merkezin swap dahil net döviz rezervi negatifte, kamu bankalarının açık döviz konumları da 12 milyar dolara ulaşmış ve büyümekte. Hem hane halkı hem hükmî şahıslar döviz talep etmeye devam ediyor; bankalardaki döviz mevduatı 220 milyar dolarla tüm vakitlerin en yüksek düzeyinde ve milyar dolar milyar dolar artıyor her hafta. Cari açık sene sonunda GSMH’nin %4-5’ine ulaşırken, bütçe açığı da %5 düzeyine vuracak üzere. Enflasyon %12-13 bandından düşerse sürpriz olacak.
O vakit bundan sonra TL nereye gidecek?
Daha yeni Sayın Albayrak’ın Ahmet Hakan ile akıllara kazınan o TV röportajında TL’nin kıymet kaybetmesinin ne kadar olağan olduğunu dinledik. Bu halin olağanlığını sayın bakan tam da döviz satacak kaynak kalmamışken, makroekonomik dengesizlikler bu kadar büyümüşken hatırlayıverdi. O vakit bizi yılın ikinci yarısında neler bekleyecek?
Çabucak ödemeler istikrarının finansman kalemine dönmekte yarar var.
2020’nin birinci yarısında gelişmekte olan piyasalara akış 124 milyar ABD dolarına ulaşırken; Türkiye’nin buradan hiç hisse alamaması ve hatta portföy yatırımlarından kaçışın 13 milyar dolarla geçen yılın altı katına ulaşması “çok manidar”.
Faiz lobisi, dış güçler, hainler vs üzere altı boş telaffuz kalabalığından uzakta neden hisse alamadığı billur üzere net. Zira dünyada yatırımcılar artık Türkiye’nin para siyasetine olan itimadını kaybetmekle kalmayıp birebir vakitte ülkeden kaçışı hızlandırmış durumdalar. Türkiye’nin para siyaseti da uzun vakittir bilindiği üzere merkez bankasının denetiminde değil. Tüm ünitelerin “faiz düşerse enflasyon da düşer” üzere iktisatta yeri olmayan bir tezi dolambaçlı yollardan tezin sahibine mümkünmüş üzere gösterme eforu üzerine konseyi.
Sonuç elbette, devirleri giderek sıklaşan kalp (kur) krizleriyle şekillenmekte.
COVID-19 şoku ile birlikte, mahallî para ünitelerinin devalüasyonlarına müsaade verirken, artan global dolar likiditesinden hisse alarak yoluna devam eden başka gelişmekte olan iktisatların tersine; Türkiye tam aksisi yolu seçti. Sayın Bakan Albayrak’tan dinlediğimiz üzere Türkiye dünya sistemini sallayan devrimci bir ülke olarak kendini konumlamakta.
Dış siyaset tercihleri ışığında AKP iktidarı dünya nizamının sallayıcısı mı yoksa paydaşı mı olduğu bu yazının konusu değil. Lakin, iktidarın uzun vakittir nimetlerinden faydalandığı global kapitalist nizamda AKP iktisat alanında devrimci olmaktan sahiden çok uzak.
TL’yi ve faizi daha sıkıca baskılayıp; sermaye akışlarını da TL paha kaybetmesin diye kısmen denetim altına almaya çalışmanın sonuçları, süratle artan cari açığı fonlayabilmek ismine dünyadan bir kuruş hisse çekemeyip, 30 milyar rezerv satarak elindeki son silahı da tüketmiş olduğu gerçeği.
Ortalama fonlama faizi neredeyse bir hafta içinde %6,5 düzeyinden %10,5 düzeyine çekilmişken bile, faiz artırdım diyemeyen bir merkez bankası, bir maliye bakanı, bir cumhurbaşkanı dünya nezdinde inandırıcılığını yitirmiş durumda.
Bu açılardan Haziran ödemeler istikrarı ayrıntılarının kıssası çok açık:
- Ya TL’de kışa gerçek hızlanan bedel kaybı eşliğinde yüksek enflasyon ve daha sert ekonomik daralma yaşanacak; mecburi yüksek faiz artışı eşliğinde Ağustos 2018 periyodu sonrasını tekrar yaşamaya başlayacağız;
- Ya da güvenilirlik yarası nedeniyle uzun müddet yerinde kalacak yüksek bir gerçek faiz artışı daha erken, daha ölçülü adımlar serisi olarak gerçekleştirilecek, TL/dolara 7,00 civarında istikrar kazandırırken ekonomik daralma derinleşecek. Sonra yeniden enflasyon düşmeye başlayıp bir nevi istakrar sağlanırken, Sayın Erdoğan faiz düşürmeye girişecek ve döngü başa dönecek.
Birebir kusurların son birkaç sene içinde tekrarlanması, daima bu kısır döngü içinde boğulmakta oluşumuz, bu kısır döngünün bakan mevkiinde gelen açıklamalarla güzellemesinin yapılmaya çalışılması da bizim hayatlarımızın laneti olarak asılı duruyor.
IMF’li ya da IMF’siz akla, mantığa, global konjonktüre, Türkiye’nin gerçek gereksinimlerine ve tabi iktisat teorisine dayanan bir iktisat siyasetini neden oluşturmadığımız sorusunun karşılığı da misal formda net aslında.
GA.
@guldematabay
Para Tahlil
