ABD Çalışma Bakanlığı’nın Nisan ayı için beklenmedik ölçüde yüksek enflasyon oranı açıklamasının üzerinden geçen bir hafta içinde fiyatların artacağı korkusu ABD Merkez Bankası (FED) ve Maliye Bakanlığı’nı harekete geçirdi. Bu kaygının mali piyasalara sıçramasını engellemek için uğraş eden FED ve bakanlık, başarılı olabilmişe benzemiyor.
ABD basınında mevcut ekonomik durumla 1960’lı yılların sonları ortasında kıyaslamalar yapılan haberler yayınlanması üzerine borsalar Çarşamba günü bedel kaybına uğradı. ABD’de iktisadın fazla ısınması, 1970’li yılların başından itibaren on yıllık bir süreçte fiyatların yükselmesini beraberinde getirmişti.
1970’li yıllardaki sürecin yine yaşanmasıyla ortaya çıkacak sonuçlarsa yalnızca ABD’yle hudutlu kalmaz. FED, enflasyonla uğraş için varlık alımını azaltarak ve faiz oranlarını yükselterek para arzını kısıtlayabilir. Bu durum, FED’in yatırım sermayesini ABD’ye çekeceği için gelişmekte olan birtakım ülkeler açısından olumsuz bir gelişme manasına gelir. Fakat ABD’ye ihracat yapan ülkeler için tam karşıtı kelam konusu. Doların güçlü olması ithalatı ucuzlatır ve ABD’li tüketiciler için daha cazip hale getirir.
FED’e sert tenkitler
Eski Maliye Bakanı Larry Summers dahil hükümet dışından iktisat alanında önde gelen kimi isimler, FED’in öngörülebilir gelecekte faiz oranlarını düşük tutma kelamı verdiği ve ABD iktisadının pandeminin yol açtığı gerilemeden sonra toparlanmaya çalıştığı bu süreçte, enflasyon oranında yaşanacak süreksiz yükselmeye müsamaha göstermesini günlerdir eleştiriyor.
Sıkıntının özünde daha büyük riskin ne olduğuna karar vermek yatıyor: Ekonomik iyileşmeyi olması gerektiğinden erken yavaşlatıp birtakım Amerikalılar’ın dezavantajlı duruma düşmesine göz yummak mı ya da iktisadın süratle canlanmasından yararlanmak için olması gerektiğinden uzun müddet bekleyip denetim etmesi sıkıntı, hatta imkansız olabilecek enflasyon nedeniyle problem çekmek mi?
Gözlemciler, FED bünyesindeki Federal Özgür Piyasa Komisyonu’nun Nisan ayı toplantısına ait notları Çarşamba günü kamuoyuna açıklamasıyla birlikte, komitenin en azından para siyasetini sıkılaştırmanın çok da uzak olmayan bir gelecekte gerekli olacağının farkında olduğuna ait küçük sinyaller aldı.
Tutanaklarda, “Birkaç iştirakçi, iktisadın komitenin amaçlarına gerçek süratli ilerleme sağlamaya devam etmesi durumunda, önümüzdeki toplantılarda varlık alımlarının suratında ayarlama yapmak için bir plan üzerinde konuşmaya başlamak gerekebilir” denildi.
Son çabalar
İktisadın izleyeceği tarafla ilgili tartışmanın iki zıt tarafı ise ellerini güçlendirmek için tarihi ispatlar ortaya koyabilir.
Washington’daki niyet kuruluşu Brookings Enstitüsü bünyesindeki Hutchins Mali ve Nakdî Siyaset Merkezi Lideri David Wessel, “Bu oyun içinde herkes son savaşını veriyor, fakat herkes birbirinden farklı son savaşlar içinde” dedi.
ABD’de enflasyon, iktisat büyüme ya da gerilemeye girdiği vakitler dahil son on yıl içinde çabucak hemen hiç değişmedi. Milyonlarca Amerikalı’nın hala işsiz olduğu dikkate alındığında, FED’in uzun yıllardır ortaya çıkmamış bir tehlikeden korunmak için ekonomiyi frenlemek istemediği görülüyor.
“FED, faiz oranlarını vakti gelmeden yükseltmeyeceği ve işsizliğin ortadan kalkmasından evvel ekonomik toparlanmanın önünü kesmeyeceği konusunda kamuoyuna teminat vermeye çalışıyor” diyen Wessel, “Söyledikleri aslında şu; risk alacağız ve istihdamın biraz daha artması için istek ettiğimizden biraz daha yüksek enflasyona razı olacağız” biçiminde konuşuyor.
Enflasyonla ilgili daha klasik bir bakış açısı
Eski Maliye Bakanı Larry Summers üzere FED’i eleştiren bölümler, fiyat enflasyonu tehdidine daha klâsik bir açıyla bakıyor. Bu şahıslar, bir defa yükselmeye başladığında geçmişte de görüldüğü üzere yapay resesyon yaratmadan enflasyonu dizginlemenin çok güç olacağı görüşünü savunuyor.
Brookings Enstitüsü’nden Wessel, bu mevzuda, “Larry Summers şunu söylüyor, ‘Ben tarihe bakıyorum. Bizi ilgilendiren tarihi vakit dilimi pandeminin çabucak öncesi değil, iktisadın çok ısınmasına göz yumduğumuz ve enflasyonun denetimini kaybettiğimiz 1960’ların sonları, 70’lerin başları’ diyor” sözlerini kullanıyor.
1970’li yıllarda ABD’de enflasyon ortalama yüzde 7,1 oranındaydı. Lakin bu oran, 1974-1979 yılları ortasında çift haneli sayılara tırmandı. Emekli maaşı üzere sabit gelirle hayatlarını sürdüren Amerikalılar, yakıttan kiraya her türlü hizmet ve eserin fiyatının artmasıyla alım güçlerinin süratle azaldığına şahit oldu. ABD’de 1970 ile 1980 yılları ortasında ortalama konut fiyatları neredeyse üç kat arttı.
Larry Summers, bu tenkitlerini hafta içinde FED’e iletti. Atlanta Merkez Bankası’nın düzenlediği bir aktifliğe katılan Summers, FED’in faiz oranlarını yükseltmeyi süresiz olarak askıya alacağını ima etmesinin, en önemli riskleri göz gerisi eden “tehlikeli bir kayıtsızlık ortamı” oluşturduğu ihtarında bulundu.
Beklenti tesirinden uzak durmak
Haberin tamamı burada.
Para Tahlil
