Global iktisatta bilhassa bu yılın ikinci yarısında güçlenmesi beklenen ekonomik toparlanma, engin akranlarına nazaran daha yoksul ülkelerde koronavirüs aşılamalarındaki gecikme nedeniyle zayıflama yahut hatta raydan çıkma riski taşıyor.
Bloomberg’in “Aşı Takipçisi”, geçen hafta dünya genelinde her gün ortalama 4,54 milyon doz aşı verildiğini gösteriyor, lakin bu eşit bir dağılım olmaktan çok uzak. ABD ve İngiltere, global olarak uygulanan 119,8 milyon dozun yaklaşık %40’ını oluşturmakta.
Gelişmekte olan ve yükselen pazarlar, genel olarak çok daha az başarılı oluyor. Afrika’da yalnızca Mısır, Fas, Seyşeller ve Gine’nin aşılardan rastgele birini vermekte olduğu biliniyor. Orta Asya ve Orta Amerika’nın birden fazla şimdi aşılamaya başlamadı yahut yavaş ilerliyor.
Bu, gelişmekte olan iktisatların ekonomik olarak daha da geri düşme riski taşıdıkları ve mallarına yönelik talepten ve imalat modülleri arzından yoksun bırakarak büsbütün aşılanmış ülkelerde bile toparlanma alanını sınırladığı manasına gelir. Daha da berbatı, her yerde Covid-19 ile savaşmamak, virüsün denetim altına alınması daha sıkıntı mutasyonlarının yeni sıhhat ve ekonomik krizler oluşturması manasına gelebilir.
Singapur’daki Maybank Kim Eng Research Pte’nin kıdemli ekonomisti Chua Hak Bin, “Virüs mutasyonu nedeniyle tüm dünya aşılanana ve sürü bağışıklığına ulaşana kadar hiçbir ülke inançta değil” dedi.
Memleketler arası Ticaret Odası tarafından yaptırılan yakın tarihli bir çalışma, eşit olmayan bir enjeksiyon dağılımının dünya iktisadını 9,2 trilyon dolardan yoksun bırakabileceği sonucuna vardı.
Rand Corporation tarafından yapılan misal bir araştırma, yıllık maliyetin 1,2 trilyon doları bulabileceğini iddia ediyor. Baş Ekonomist Carmen Reinhart, bu yıl global büyümenin, aşı dağıtımının süratli hareket etmemesi durumunda Dünya Bankası’nın %4’lük kestiriminin yarısından daha az olabileceğini söyledi.
Bu cins hesaplamalar, halkları böylesine cömertliği desteklemese bile, varlıklı ulusları aşı stoklarını paylaşmaları için ağır bir baskı altına soktu. Yeniden de işaretler, devam eden istifçiliğe işaret ediyor.
Avrupa ülkeleri, tıpkı bir yıl evvel ferdî esirgeyici donanımları konusunda olduğu üzere, aşılara erişim konusunda da uyuşmazlık içindeler. Aşılara erişimi sağlamayı amaçlayan bir program, en büyük ekonomiler tarafından yetersiz finanse edilmekte.
Virüsü denetim altına aldıktan sonra global ekonomik toparlanmayı hızlandıran Çin’de, Gavekal Dragonomics’in tahliline nazaran aciliyet eksikliği, Batı’nın aşı uygulamasında geride kaldığı manasına geliyor.
Dünya genelindeki kimi gelişmekte olan ekonomiler, ülkedeki mevcut arzın talebi geride bıraktığı görülse bile, Hindistan’a birinci dağıtım diliminde 97,2 milyon aşı dozu gönderecek olan Dünya Sıhhat Örgütü’nün Covax teşebbüsü aracılığıyla yakında bir ölçü rahatlama görebilir. Pakistan programdan 17,2 milyon çekim alacak ve Nijerya 16 milyon çekim alacak.
Rand, aşının “kamulaştırılmasının,” yüksek gelirli ülkelere yılda 119 milyar dolara mal olacağını iddia etti. Hâlbuki düşük gelirli ülkelere aşı sağlamanın tıpkı ülke kümesine yaklaşık 25 milyar dolarlık maliyeti var. Aralık raporuna nazaran, ABD ve Almanya, global bir aşılama eksikliğinden mutlak olarak en büyük darbeyle karşı karşıya kalacak.
Bu ortada, Memleketler arası Ticaret Odası’nın sponsor olduğu ve Koç Üniversitesi ve Maryland Üniversitesi’nden akademisyenler tarafından yazılan çalışmada tüm nüfuslarını aşılasalar bile, dünya çapında sürmekte olan pandeminin ekonomik maliyetinin %49’unun, gelişmiş ekonomiler tarafından karşılanacağını hesapladı.
Oxford Economics Ltd. tarafından yapılan bir yöneticiler anketine katılanların neredeyse yarısı, işletmelerindeki faaliyetlerin 2021 boyunca pandemi öncesi düzeylerin altında kalacağını öngörüyor. Beş şahıstan dördünden fazlası, tekrarlayan pandemi dalgalarını orta vadede kıymetli yahut çok değerli bir risk olarak işaretledi.
Yükselen ve gelişmekte olan ekonomiler, dozları istifleyen daha güçlü ülkelere karşı savunmasızlar zira kırılgan sıhhat sistemleri artan enfeksiyonların tartısı altında zorlanmakta. Aşıları daha varlıklı emsalleri kadar süratli bir halde üretip dağıtmak için kaynaklardan mahrumlar ve yabancı yatırım daha inançlı yerlere akmakta.
Endonezya’yı ele alalım. Dünyanın en büyük dördüncü iktisadı ve 274 milyon beşere konut sahipliği yapıyor, lakin Covid-19 olayları ve vefatları rekor suratlara ulaştı. Ocak ayı sonuna kadar neredeyse yarım milyon kişi birinci doz aşı aldı ve hükümetin o ayki 598.400 amacına ulaşamadı. Bloomberg Aşı Takipçisi’ne nazaran 5 Şubat itibariyle 100 kişi başına 0.30 doz ile ülke şu anda 66 ülkede en az aşılanan popülasyonlardan birisi.
Peterson Milletlerarası İktisat Enstitüsü, bu hafta yayınlanan bir raporda aşı ulusallaştırmanın yarattığı ikilemi açıkça lisana getirdi: “Pandemi, her yerde denetim edilmediği sürece hiçbir yerde denetim altında değildir” dedi.
Peterson’da kıdemli bir araştırmacı ve raporun muharrirlerinden biri olan Monica de Bolle, “Bir yerlerde COVID-19 denetimden çıktıysa bu yalnızca lokal bir ekonomik sorun değil, global bir ekonomik sorun. Buna karşın maalesef kimsenin bu hususta bir şeyler yapmaya hazır olup olmadığından emin değilim” diyor.
Para Tahlil
