Editör’ün Notu: Sevgili Ali Abi, bu yalnızca alıntıdır. İncelemenin tamamını okumak isteyenler için senin blog sitene link buradadır
Besin fiyatlarındaki artışın tek bir nedeni yok. Fiyat artışına neden olan bir çok faktör var. Ülkenin ziraî üretim potansiyelinden uygulanan tarım ve dış ticaret siyasetine, tarladan sofraya kadar olan sürecin idaresinden perakende bölümünün yapısına kadar bir çok faktörün rolü var.
Ayrıyeten dışsal faktörler ön plana çıkıyor. Arjantin’de kamyoncular greve gidiyor, ülkenin ayçiçeği, soya ihracatındaki aksamalar Türkiye’deki besicinin yemine fiyat artışı olarak yansıyor. Amerika, İran’a ambargo uyguluyor. İran’dan kimyasal gübre ithal eden Türkiye, tedarikte zorlanıyor ve gübre fiyatları yükseliyor.
Bu nedenle tarım ve besin fiyatlarını tartışırken bilhassa bu devirde, dünyadaki gelişmelerin, dünya besin fiyatlarındaki artışın tesirlerini de kesinlikle hesaba katmak gerekiyor. Yalnızca iç piyasaya bakarak besin fiyatlarındaki artışı kıymetlendirmek yanlışsız olmadığı üzere tahlili de zorlaştırır.
Soğanı depoladı diye çiftçiyi, tüccarı “terörist” ilan etmek, esnafı ceza ile tehdit etmek, sanayiciye “spekülatör” demek, fiyatı artan her eseri ithal etmekle, yani her seferinde birilerini hatalı göstermekle besin fiyatlarının düşürülemeyeceğini dün çok detaylı olarak yazdık.
Dünya fiyatları en yüksek düzeyde
Besin fiyatları yalnızca Türkiye’de artmıyor. Dünyada da artıyor. Bilhassa koronavirüs/pandeminin getirdiği üretim ve dış ticaret meseleleri, kısıtlamalar ve tüketim alışkanlıklarındaki değişimler, iklim değişikliğinin tesirleri ile dünya besin fiyatları son yılların en yüksek düzeyine ulaştı.
Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü(FAO)’nün her ay yayınladığı besin fiyat endeksine nazaran 2020 yılı fiyatları bilhassa bitkisel yağ ve hububatta son yıllardaki en yüksek düzeye çıktı.
FAO, datalarına nazaran, 2020 yılında bitkisel yağ fiyat endeksi yüzde 25.7 artarken, hububattaki artış yüzde 19 oldu. Süt ve süt eserlerinde yüzde 5.1, şekerde yüzde 4.8 artış olurken, et endeksinde yüzde 11.5 düşüş oldu.
Ayçiçeğinde dünyada neler oluyor?
Türkiye’nin en çok konuştuğu eserlerden ayçiçeği yağındaki fiyat artışının nedenlerini anlamak için dünya piyasalarını yakından izlemek gerekiyor.
Dünya ayçiçeği üretimine bakıldığında, Amerika Tarım Bakanlığı’nın yayınladığı datalara nazaran, ayçiçeği üretimi 2018-2019 döneminde 50 milyon 592 bin ton olurken, 2019-2020 döneminde 55 milyon 22 bin tona düştü. 2020-2021 üretim döneminde 50 milyon tonun altına düşerek 49 milyon 455 bin ton olarak varsayım ediliyor.
Dünya ayçiçeği ithalatı ise 2018-19 döneminde 2.6 milyon tondan 2019 -2020 döneminde 3.26 milyon tona yükseldi. 2020-2021 dönemindeki ithalat Aralık 2020 itibariyle 2.2 milyon ton. Dönem sonu stoklara bakılınca yarı yarıya azalma var. Son iki dönem 1.2 milyon ton olan dönem sonu stoklar 2019-2020’de 600 bin ton düzeylerine kadar indi.
Üretim azaldı, tüketim arttı
Tarım ve Orman Bakanlığı Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü Tarla ve Bahçe Bitkileri Daire Başkanlığı tarafından yayınlanan Aralık 2020 Ayçiçeği Raporu’na nazaran dünyadaki son gelişmeler özetle şöyle:
“Ayçiçeği üretiminde dünyada kelam sahibi olan Rusya, Ukrayna ve Moldova’da ekiliş alanlarındaki artışa karşın çiçeklenme periyodunda yaşanan kuraklık nedeniyle hasatlarla birlikte üretim ölçülerinin önemli manada düştüğü görülmektedir. Dünya genelinde üretim ölçüsünün geçen seneye nazaran %10 azaldığı bu periyotta artan talebi karşılamak ismine Rusya, Moldova ve Ukrayna’nın ayçiçeği tohumu yerine ham yağ satarak ihracatta daha fazla gelir elde etmek istemesi, ayçiçeği fiyatında hareketlenmelere neden olmuştur.
Gerek COVID-19 nedeniyle besin tüketiminin artması gerekse kolza üretiminin azalmasından doğan kolza yağı açığı nedeniyle ayçiçeği yağı kullanımı rekor düzeylere ulaşmıştır.”
Fiyat artışı durdurulamıyor
Ayçiçeği fiyatlarına bakınca, 2020 Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında tonu 434 dolar düzeyinde olan yurt dışı fiyatları Eylül’de 476 dolara, Ekim’de 530 dolara ve Kasım’da ise 605 dolara kadar yükseldi.
Türkiye’deki fiyatlar ise, dolar bazında 2020 Mayıs ayında 382 dolar ile en düşük düzeydeyken, Haziran’da 442, Temmuz’da 447 dolara çıkarken Ağustos’ta 550 dolara yükseldi. Aralık ayında ise 644 dolara yükseldi.
Şu anda ayçiçeğinin tonu 720-730 dolara, ham ayçiçeği yağı ise 1340-1350 dolara Türkiye teslimi ithal ediliyor.
Dünya fiyatları artarken Türkiye’de de fiyatlar artıyor. Şayet kâfi üretiminiz yoksa ithalat yapmak zle devirlerde ithalat kıymetli olunca iç piyasa fiyatlarını da denetim etmeniz mümkün olmuyor. Hatta, paranız olsa bile eser yoksa alamıyorsunuz.
Çin 1 haftada 5.8 milyon ton mısır aldı
Yalnızca ayçiçeğinde değil bir çok eserde dünyada çarpıcı gelişmeler yaşanıyor. Geçen hafta 29 Ocak günü, Çin, Amerika Birleşik Devletleri’nden yalnızca bir günde 2 milyon 108 bin ton mısır ithalatı yaptı. Bir gün evvel yani 28 Ocak 2021’de de 1 milyon 700 bin ton mısır alımı yaptı. Yalnızca 25-30 Ocak tarihlerinde Çin’in Amerika’dan ithal ettiği mısır ölçüsü 5 milyon 848 bin ton.
Bu neredeyse Türkiye’nin 1 yıllık mısır üretimiyle eş kıymet. Çin 1 haftada bizim 1 yıllık üretimimizi ithal ediyor. Bu alımlar dünya mısır fiyatlarını yükseltiyor. Yalnızca mısırda değil, buğdayda, soyada ve başka eserlerde benzeri alımlar var. Bunlar hepsi fiyatları artıran nedenler.
Rusya’nın buğday ihracatına getirdiği ek vergilerin Türkiye’yi nasıl etkilediğini daha evvel yazmıştık. Son olarak Toprak Mahsulleri Ofisi 22 Ocak’ta 400 bin ton ekmeklik buğday ithalat ihalesi açtı. Yüksek fiyat teklifleri nedeniyle yalnızca 95 bin ton aldı. Fiyat ortalaması ton başına 303 dolar oldu.
Özetle, üretmezseniz ithalat ya kıymetli olur yahut eser bulamayabilirsiniz. Besin fiyatlarını değerlendirirken dünya fiyatlarını gözden kaçırmamak gerekiyor.
Sütaş yatırımı ile Bingöl’ün kişi başı GSYH sıralamasındaki yerinin değişmesi bekleniyor…
Besin Fiyatları Artık Daha Süratli Yükselecek! Niçin Biliyor musunuz?
Çetin Ünsalan: Perakendede üç harfliler sancısı
Bakkallarının veresiye defteri kabardı!
Para Tahlil