“31 Aralık 2019’da DSÖ Çin Ülke Ofisi, Çin’in Hubei Eyaleti, Wuhan Kentinde tespit edilen bilinmeyen etiyoloji (bilinmeyen neden) hadiseleri hakkında bilgilendirildi. 31 Aralık 2019’dan 3 Ocak 2020’ye kadar, etiyolojisi bilinmeyen toplam 44 vaka-hasta, Çin’deki ulusal makamlar tarafından DSÖ’ye bildirildi.”
Ocak 2020’den itibaren devreye giren DSÖ durum raporu ile birlikte 2020 tüm hayatımızın değiştiği yıl olarak tarihe geçti.
Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran, dünya çapında 78 milyondan fazla enfeksiyon ve şu ana kadar 1.7 milyondan fazla vefat gerçekleşti. Dehşetli ikinci dalga şimdi başlarken birinci kilitlenmeler nedeniyle halihazırda harap olan ülkeler ikinci bir kilitlenme kademesine hakikat ilerliyor. Aşılar yayılmaya başladıkça ve dünya yine nefes almayı beklerken, işte dünya iktisadında sonsuza dek değişen üç şey:
Çeşitlendirilmiş tedarik zincirleri
a) Tedarik zincirlerinin çeşitlendirilmesi – Yirmi yılın en iyi kısmında Çin, dünyanın üretim üssü haine dönüştü. Pillerden oyuncaklara, son teknoloji aletlerden mutfak aletlerine kadar her şeyi üretti. Covid vurmadan evvel bile, birtakım şirketler tedarik zincirlerini çeşitlendirmek ve Çin dışında öbür üretim üslerine bakmak için harekete geçmişti. Bunun bir kısmı, Lider Trump’ın yol açtığı, yaklaşan ticaret savaşıydı. Trump idaresinin Çin’e uyguladığı tarifelerin maliyeti, Çin imali eserlerin maliyetini daha değerli hale getirdi.
İkincisi, tüm yumurtalarınızı tek bir üretim sepetine koymakla ilgiliydi. Çin hükümeti kirlilikle çaba için daha fazla yasa çıkarırken, Çin’in ucuz bir üretim üssü olarak göreli avantajı düşüşteydi.
Gartner’a nazaran, ankete katılan global tedarik zinciri başkanlarının yüzde 33’ü kaynak ve üretim faaliyetlerini Çin’in dışına taşıyacaklarını söyledi. Bir mümkünlük, bölgesel üretim ağlarının gelişmesi.
Bir dünya fabrikası olarak Çin’den elde edilen ekonomik verimlilik ortadan kalkacak ve muhtemelen düşük fiyatlar evresi sona erecek. Bununla birlikte, üretim birden çok coğrafyaya taşınacaksa, bu, Çin’in dünyanın üretim merkezi olmasından elde ettiği kimi ekonomik yararların başka bölgelerde elde edileceği manasına gelir.
Bilakis göç
b) Kent sakinleri için küçük kasabaların ve taşra ömrünün yükselişi – Birleşik Krallık ve ABD’de, bunu karşılayabilenler, büyük, çok kalabalık kentlerden büyük kentlerin yakınındaki kırsal bölgelere taşındı. Dünyanın her yerinde, beşerler kilitli kaldıkça ve konuttan çalışmaya başladıkça, coğrafya muhakkak meslekler ve marifetler için tarih oldu. Ve dünya genelinde misal bir eğilim görüyoruz. Klasik olarak hırslıları kendine çeken Londra, San Francisco, New York ve Mumbai üzere mega kentler apansız parlaklığını kaybetti. Beşerler kendilerini en inançta hissettikleri topluluklara, toplumsal aralığa müsaade veren ortamlara geri döndüler.
Hükümetlerin artık bu uydu kentlerdeki altyapının – sıhhat, internet, eğitim, su – yaklaşan insan akınıyla başa çıkabilmek için kuvvetli olmasını sağlamaları gerekiyor. Büyük mega kentlerin nüfusu azaldıkça, küçük kentlerde beşerler için daha pak, daha sağlıklı ve daha uygun fiyatlı bir ömür biçimi sağlayan bir artış olacaktır. İktisadın lokomotifi olan birkaç büyük kente sahip olmak yerine, uluslar büyümeyi yönlendiren birkaç küçük motora sahip olacaklar. Bu eğilimi görmek ve bunun için altyapı oluşturmak da hükümetlere düşüyor.
c) Ekonomik eşitsizlikteki artış ve ulusötesi şirketlerin daha fazla düzenleme daveti – dünyanın her yerindeki kayıtdışı ekonomiler, Covid-19 tarafından harap edildi. Bayanlar, işçiler, en çok olumsuz etkilenenler ortasında. UNDP, dünya çapındaki hükümetler tarafından kâfi tedbir alınmazsa, 2030 yılına kadar bir milyardan fazla insanın çok yoksulluğa itileceği konusunda uyarıyor.
Üstün zenginler iyi durumda
Bu noktada, pandemiden yarar görmüş görünen tek küme üstün zenginler kategorisine ilişkin olanlar. Pricewaterhouse Coopers ve Swiss Bank UBS tarafından hazırlanan bir rapor, pandeminin doruğunda milyarderlerin servetlerini neredeyse yüzde 25 artırdıklarını ortaya koydu. Jeff Bezos, Mark Zuckerberg, Mukesh Ambani ve öbürleri iyi iş çıkardılar, lakin dünyadaki birçok insanın geri dönecek bir işi bile yok. Pek çok kişiyi şaşırtan esasen aşılmaz görünen bu eşitsizlik – uber zenginlerin vergi ödemeyerek, halkına iyi ödeme yapmayarak, emekçilerin haklarını vermeyerek ve ulusların maddelerini çiğneyere – vergi kaçırdığı algısı. İleriye bakınca “şişman kedilerin” hiçbir yerde vergi ödememesini sağlayan boşluklar kapanacak üzere görünüyor. Büyük monopollerin kırılması ve yeni bir olağan, “mega olmayan” şirketlerin ortaya çıkması olası görünüyor.
Ve nihayet, bir dünyayı kirletmeden yönetebiliriz üzere görünüyor. Greta Thunberg’in dünyayı daha sürdürülebilir bir formda yönetme konusunda savunduğu tezlerin birden fazla mümkün. COVID-19 bilgisiyle bakınca, dünyanın aslında tamı tamına bir gün içinde değişmeyi başardığını gördük. Gelecekte, sürdürülebilirliğin iktisat kitabımızın bir modülü olması gerekecek. Salgından çıkan iyi bir şey varsa o da sürdürülebilirliğin imkânsız bir düş olmadığı bilgisi. Sürdürülebilirliğe yönelik bu dürtü, iktisat için farklı bir takviye olacak.
Harini Calamur – Free Press Journal
Para Tahlil
