Aşıların yaygınlaşması ve Fed’in çok düşük faiz oranlarına olan bağlılığının da yardımıyla 2021’de global büyüme yine başlarsa, kimi gelişmekte olan ülkeler temerrüde düşmekten kurtulabilir zira getiriye aç yatırımcılar tahvillerini almaya devam edecekler. Lakin başka ülkeler o kadar şanslı olmayacak.
Geçtiğimiz Mart ayında, COVID-19 dünya iktisadına bulaştığında, birçok gözlemci, gelişmekte olan pazarların ve gelişmekte olan ülkelerin mali yahut diğer yollardan en çok ziyan gören küme olmasından korkuyordu. Ekonomik olarak emtia ihracatına, emekçi dövizlerine ve turizme dayalı olanlar salgından ekonomik olarak ağır yara aldılar. Finansal krizler ve borç temerrütleri tsunamisi beklemek için her türlü neden vardı.
Tsunami asla gelmedi. Sadece altı ülke – Arjantin, Ekvador, Belize, Lübnan, Surinam ve Zambiya – devlet borçlarını temerrüde düşürdü ve sırf birinci ikisi borçlarını yine yapılandırdı.
Fakat Sherlock Holmes’un havlamayan köpeği üzere, sessizlikten itimat duyulup duyulmayacağını bilmek sıkıntı. İnanç verici bir halde, COVID-19’un bilhassa Afrika’daki gelişmekte olan ülkeler üzerindeki tesiri korkulandan daha az gerçekleşti. Genç nüfusları koronavirüse nispeten dirençliydi. Geçmiş salgınlara cevap veren sıhhat sistemleri halkın itimadını kazandı. Çin’in süratli toparlanması, emtia ihracatına olan talebi artırdı.
Mali olarak da, mevcut şartlar şaşırtan bir formda istikrarlı. Mart ayında kriz patlak verdiğinde, yükselen piyasalardan büyük sermaye çıkışı yaşadı. Fakat Nisan ayında çıkışlar yavaşladı ve gelişmekte olan ekonomilere net akışlar olumlu ve o vakitten beri artıyor.
Nedenini anlamak sıkıntı değil. ABD 10 yıllık hazine tahvillerinin getirileri %1’in altında ve doların büyük ölçüde paha kaybetmesi bekleniyor. Avrupa devlet tahvili getirileri negatif. Bu ortamda, Tayland’ın ileride finansal sıkıntılara dair klasik işaretler göstermesine karşın %1,35 getiri sağlayan bir Tayland devlet tahvili karşı konulamaz: turizme bağlı bir iktisadın bu yıl %7 küçülmesi ve halk takviyesinden mahrum bir hükümet şimdilik göz arkası ediliyor.
Aşıların yaygınlaştırılması ve Fed’in çok düşük faiz oranlarına olan bağlılığının da yardımıyla 2021’de global büyüme tekrar başlarsa, kimi gelişmekte olan ülkeler süratle ilerleyebilir. Getiriye aç yatırımcılar bu ülkelerin tahvillerine iştahla saldırmaya devam edecek.
Lakin ihracat gelirlerinin düşmesi ve personel dövizlerinin çökmesi nedeniyle daha fazla etkilenen öbür ülkelerin yerine getirmeleri gereken yükümlülükleri olacak. Milletlerarası Finans Enstitüsü (IIF), yükselen piyasa borcunun 2021’de bu yılki seviyeyi üçe katlayarak yaklaşık 7 trilyon dolar olacağını kestirim ediyor. Bu, bilinmeyen bir gelecekte gerçekleşecek bir kriz değil. Borcu ödeyecek ülkelerin sesleri seneye çıkmaya başlayacak.
Hükümetlerin yurt içinde borç yarattığı yerlerde, merkez bankaları bunu satın alabilir, lakin bunun bedeli para ünitesini çökertmek ve özel yatırımcıları korkutmak olur. Ayrıyeten 2021’de bu yıla nazaran iki kat daha fazla dış borç vadesi geliyor. Bunun birçok, pandeminin ekonomik şokuyla tesirli bir halde ödenemez hale geldi.
G20, 73 düşük gelirli ülkenin dış devletlere borç ödemelerini bir buçuk yıl ertelemelerine imkan tanıyan bir Borç Servisi Askıya Alma Teşebbüsü (DSSI) ile cevap verdi. En büyük ikili alacaklı olan Çin, birinci tereddütlerin akabinde şu anda kümeye katıldı.
Ancak, DSSI kusurlu. Menfaati affetmektense askıya alma müddetinin sonlandırılması ve ertelenmesi biraz cimri. Ülkeler, Kamerun’un başına geldiği üzere, derecelendirme kuruluşlarının not düşürme korkusu nedeniyle DSSI’ya müracaatta bulunma konusunda isteksizler. Düşünceli orta gelirli ülkeler bu çalışmanın dışında. Yeniden de tabi hiç yoktan iyidir.
Tahlil, özel alacaklıların taleplerini azaltmalarını sağlamakta. Geçtiğimiz Nisan ayında G20, özel alacaklıları benzeri ödünler üzerinde muahedeye “çağırdı”. Şaşırtan olmayan bir formda, davetlerine aldırış edilmedi. Yatırımcılar, kestirim edilebileceği üzere, düşük gelirli ülkelerin makûs durumundan fazla kendi portföyleriyle daha fazla ilgileniyorlardı.
Daha sonra, G20 hükümetleri, erteledikleri alacaklarla oluşan nakit yalnızca özel alacaklıların borcunu ödemek için kullanılacaksa, alacaklarını erteleme niyetinde olmadıklarını açıkladılar. Lakin özel kesim, ödünlere çok az ilgisi olduğunu eşit derecede net açıkladı. Tarih bize, özel borçların lakin alacaklıların yarım somunun hiç yoktan daha iyi olduğuna ikna olduklarında tekrar yapılandırıldığını söylüyor. Ve yatırımcılar, somunun tamamını umut ediyor.
Daha ne yapılabilir? Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu, üyelerine, Saddam Hüseyin’in vazifeden alınmasının akabinde Irak’ın varlıklarını koruduğu üzere, düşük gelirli ülkelerin varlıklarını ihtilaflı alacaklılardan müdafaa talimatı veren bir kararı kabul edebilir. ABD Kongresi bu önleme kanun gücü ile dayanak verebilir. Yahut 20 Ocak 2021’den sonra, Lider Joe Biden mahkemelere, Lider George W. Bush’un 2003’te Irak davasında yaptığı üzere, buna nazaran hareket etmeleri talimatını veren bir icra buyruğu çıkarabilir.
Bunun olma ihtimali var mı? BM Güvenlik Kurulu içinde fikir birliğine varmak ve sürdürmek daha da güç. Gelen Biden idaresinin sonlu siyasi sermayesi ve diğer birçok sorunu olacak. BlackRock üzere büyük kurumsal yatırımcılarla yüzleşmeye hazır olup olmayacağını göreceğiz.
2021’deki ekonomik toparlanma konusunda iyimserim, fakat borç sahiplerini rahatlatmak konusunda siyasi adımlar atılması konusunda daha az iyimserim. Yanlış olduğunun kanıtlanması beni çok memnun eder.
Project Syndicate- Barry Eichengreen, California Üniversitesi, Berkeley’de İktisat Profesörü ve Memleketler arası Para Fonu’nda eski bir kıdemli siyaset danışmanıdır.
Para Tahlil
