Son dönemde, siyasi karar alıcıların, ‘güçlü’ devlet olabilmek için sık sık ‘Milli İktidar – Güçlü Ordu – Güçlü Ulusal Savunma Sanayisi’ üçlüsünün önemine ve bunların birbiriyle olan güçlü bağına vurgu yapmaları dikkat çekiyor.
Son dönemde, siyasi karar alıcıların, ‘güçlü’ devlet olabilmek için sık sık ‘Milli İktidar – Güçlü Ordu – Güçlü Ulusal Savunma Sanayisi’ üçlüsünün önemine ve bunların birbiriyle olan güçlü bağına vurgu yapmaları dikkat çekiyor. Tekrar ‘2023 Türkiye vizyonu’ ve Türkiye’nin ‘bölgesel ve küresel bir güç merkezi’ olma yolundaki amacı açısından ulusal savunma endüstrisine önemli görevler yüklendiği gözleniyor. Güvenlik çevrelerinde, “2015 yılında yaklaşık 1,7 trilyon doların döndüğü küresel savunma pazarının biz neresindeyiz?” sorusunun akabinde önümüzdeki on yıl içinde küresel savunma endüstrisi pazarının yıllık 2,5 trilyon dolara çıkacağına dikkat çekilerek Türkiye’nin de bu pazardan en az 25 milyar dolar hisse kapması gerektiği sık sık vurgulanıyor.
Son 5 yıl Ulusal Savunma Endüstrisi için bir Muvaffakiyet
Gerçekten de Türkiye’nin son yıllarda savunma endüstrisi ihracatına artan ilgisini sayılar ortaya koyuyor. Örneğin, Türkiye’nin 2008’deki savunma endüstrisi ihracatı 600 milyon dolar düzeyindeyken bu sayı 2012 sonunda 1 milyar 260 milyon dolara çıktı. 2015 yılında Türkiye’de savunma sektöründe iş yapan firma sayısı 600’ü aşarken ihracat da 1,5 milyar dolara yaklaştı. Sektördeki 2016 yılı ihracat maksadı ise 1,8 milyar dolar. Bir evvelki Ulusal Savunma Bakanı İsmet Yılmaz ise askeri endüstrideki gelişmeyi Savunma Sanayi 2013 Faaliyet Raporu sunuşunda şöyle özetliyor: “Savunma Sanayi Müsteşarlığı tarafından yürütülmekte olan 400’e yakın savunma projesi içinde ALTAY Ana Muhabere Tankı, ANKA İnsansız Hava Aracı, Ada Sınıfı Firkateynleri (MİLGEM), Ulusal Piyade Tüfeği, ATAK helikopteri ve birinci uçuşunu 2013 yılı içinde yapan HÜRKUŞ Temel Eğitim Uçağı üzere ulusal projelerimiz bulunmaktadır. Ayrıyeten, birinci ulusal gözlem uydumuz Göktürk-2 uzaya fırlatılmış olup, dev yatırımlar sayesinde Ankara’da Uydu Montaj, Entegrasyon ve Test Merkezi kurulmuştur.”
Türkiye’nin savunma endüstrisine artan ilgisini Stockholm Milletlerarası Barış Araştırma Enstitüsü’nün (SIPRI) datalarında de görmek mümkün. SIPRI’ye göre Türkiye, 2013’te 19,1 milyar dolarlık askeri harcamayla 2012’ye göre 2 basamak yükselerek dünyada 14’üncü sırayı aldı. Bu harcamanın da ulusal savunma endüstrisinden karşılanma oranı yüzde 60’a yaklaştı. İlginç şekilde, Türkiye’nin 2013 yılı savunma ihracatının yüzde 39’u ABD’ye yapıldı. ABD’ye ihraç dilen başlıca kalemler, uçak ve helikopter montaj parçaları, elektronik harp yazılım ve donanımları. İkinci en fazla ihracat yapılan ülkenin yüzde 9,2 hisseyle Suudi Arabistan olduğunu, bu ülkeyi Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Irak, İtalya, İspanya, Fransa, Almanya ve Ruanda’nın takip ettiğini lisana getiren Savunma ve Havacılık Sanayi İhracatçıları Birliği (SSİ) Başkanı Latif Aral Alış amaçlarını şöyle sıralıyor: “Bazı ülkelere de mal değil hizmet ihraç ediliyor. Örneğin Malezya’nın insansız deniz aracı projesini Türkiye geliştiriyor. Şimdi maksat, bu ivmeyi daha üstlere çıkararak Orta Asya, Uzak Doğu ve Afrika’ya açılmak. Kara ve hava araçlarında belli bir noktaya gelindi. Şimdi deniz araçlarında da tercih edilen ülke olmak hedefleniyor.”
Türkiye’de savunma endüstrisinin güçlenmesinde motor görevi gören kurum Ulusal Savunma Bakanlığı’na bağlı Savunma Sanayi Müsteşarlığı (SSM). Bu kurum askeri sanayi alanında siyasi, ekonomik, stratejik karar alma merkezi pozisyonunda. SSM’nin son 5 yılda sözleşmeye bağladığı projelerin meblağı, % 85 artarak 20 milyar dolara ulaştı. Savunma Sanayi Müsteşarlığı, 2016 yılında savunma ve havacılık sektör cirosunu 8 milyar dolara, ihracatını ise 2 milyar dolara ulaştırmayı hedefliyor. Müsteşarlığın en büyük projeleri ortasında birinci sırayı 16 milyar dolarla Müşterek Taarruz Uçağı (JSF) alırken bu projeyi, 3,3 milyar dolarla ATAK Helikopteri, 2 milyar euro ile Yeni Tip Denizaltı projesi izliyor.
Diğer yandan yerli savunma endüstrisindeki bu atılımlar, diğer devletlerle mevcut ilişkileri güçlendirme ve yeni ilişkiler kurma aracı olarak da kullanılıyor. Bir evvelki Savunma Bakanı İsmet Yılmaz’ın, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda yaptığı sunumda, “Türkiye’nin güçlü ordusuyla daha çok ülkenin işbirliği yapmak istediği bir devlet haline geldiğini” söylemesi dikkat çekiciydi. Gerçekten de 2010 yılından bu yana 67 ülkeyle askeri alanda eğitim, teknik ve bilimsel işbirliği, 55 ülkeyle savunma sanayi işbirliği, 52 ülkeyle de askeri eğitim işbirliği anlaşmalarının imzalanmış olması Bakan Yılmaz’ın sözlerini doğrular nitelikte.
Bu açıklamalardan anlaşılabileceği üzere, Türkiye’de siyasi karar alıcılar savunma işbirliklerini mevcut ilişkileri güçlendirme ve yeni ilişkiler geliştirme açısından önemli bir dış siyaset aracı olarak görüyor. Gerçekten bu alanda artan ihracat amaçları ve diğer ülkelerle ortak projelerin Türk savunma endüstrisinin siyasi karar alıcılar için dış siyaset alanında önemli bir ‘özgüven inşa nesnesi’ hâline geldiği görülüyor. Şimdi bu muvaffakiyet öyküsünün ‘Tam Gaz’ kısmı bitti. Artık de biraz da başlıktaki şu ‘DA’ kısmına odaklanalım. Bu muvaffakiyet kıssası sürdürülebilir mi? Türkiye’nin 2023 Vizyonunda temel gayesi ulusal savunma endüstrisi ihracatını 25 milyar USD’a çıkarmak var. Lakin bu gayeye nasıl ulaşılacak? Bu soruya ne yazık ki şimdi net bir yanıt yok. Bunun nedeni ise Ankara’nın ulusal savunma endüstrisinin nasıl güçlendirileceği konusunda bir foresighting (uzgörü) çalışması yapmamış olması, stratejik öngörü eksikliği ve bu gayeye ulaşılabilecek net bir yol haritasının olmaması. Örneğin şu anda savunma endüstrisinde toplamda yaklaşık 3 bine yakın mühendis, uzman, tekniker üzere nitelikli eleman bulunuyor. 25 milyar amacı için bu sayının 4 katına çıkarak yaklaşık 12 bin kişilik nitelikli istihdam yaratmak gerekiyor. Artık soru: Sanki Ankara’nın 2023’e kadar ulusal savunma endüstrisindeki nitelikli istihdamı arttırmak için ne cins bir stratejik vizyonu ve yol haritası var? Yahut bölümün 2023’te 25 milyar USD ihracat gayesini gerçekleştirebilmesi için önümüzdeki 9 yılda yıllık ortalama % 35 oranında büyüme sağlaması gerekecek. Pekala bu nasıl sağlanacak?
Bölüm ‘Batık Projeler’ çöplüğüne dönüyor
Ulusal savunma endüstrisi giderek inşaat dalına benzemeye başladı. Gazetelerden pompalanan ‘COŞKULU’ muvaffakiyet öyküleri pek çok firmayı bölüme girmek için motive ediyor. Lakin kesimde bu muvaffakiyet öykülerinin ne kadar muvaffakiyet öyküsü olduğu ve bunlardan tahminen de daha fazla ‘batış hikayesi’ olduğunu da hatırlamak gerekiyor. Dalın idaresi ala-turca yapılınca da ortaya karmaşa, baş karışıklığı, teslim edilemeyen ve vaktinde bitirilemeyen işler, daha da berbatı son teslim testlerinde patlayan projeler çıkıyor. Sektör hayal edemiyor Sektörde herkesin sözbirliği etmişçesine söylediği bir tek cümle var: ‘TSK bizden ne isterse yaparız.’ İnovasyon için Ar-Ge çalışmalarının maliyetlerinin çok yüksek olduğu ulusal savunma endüstrisinde firmalar haklı olarak TSK, Emniyet Genel Müdürlüğü vb. son kullanıcılardan gelen isteklere nazaran kendini ayarlıyor. Hal bu türlü olunca da kesimde inovatif tahlillerle ortaya çıkan son eser ve hizmetlerin sayısı çok az. Dalın hayal edememesinin bir öbür nedeni ise Savunma Endüstrisi Müsteşarlığı ve Ulusal Savunma Bakanlığının yerli şirketlerle yabancı şirketlere eşit muamele etmesi ve yerli şirketleri fiyat ve ihale koşulları bahislerinde korumaması.
KOBİ’lerin bölüme bir türlü entegre edilememesi
Ankara’daki bürokratik direnç yapıları, vakıf şirketlerinin yarattığı yapıştırıcı eko-sistem ve yabancı şirketlerin tam saha presi nedeniyle bir KOBİ’nin savunma endüstrisinde tek başına ayakta kalması, ihalelere girmesi ve kendini büyütmesi imkansıza yakın. Tam da bu nedenle Türkiye savunma-havacılık-uzay alanında global marka çıkaramıyor. Bayraktar firmasının bile kaç sefer iflasın eşiğinden döndüğünü bilen bilir. Bu noktada Sayın Özdemir Bayraktar’ın kalbini tekleten nedenleri iyi tahlil etmek lazım. Giderek ‘politize’ hale gelen sektör Milli savunma endüstrisi Ankara’daki politikler tarafından iç siyasi tüketime yönelik bir ‘özgüven inşa nesnesi’ haline getirildikçe bölüm iyice politize hale gelmeye başladı. Türkiye’de siyaset malum giderek ‘toksikleşiyor.’ Bu şu demek bir yapıya siyaset girince o yapı için için çürümeye başlıyor. İşte tam da bu nedenle ulusal savunma endüstrisindeki ‘eski iş tutuş şekillerini’ reddetmek gerçek lakin siyaset ‘yeniyi’ önererek yol göstermek ve sorun çözmek yerine bölümde toksik bir tesir yaratıyor. Bu toksik tesir hem dalı bölüyor hem de kurumsallaşmanın önündeki en büyük yapısal mahzur haline geliyor.
Ulusal Savunma Endüstrisi hala yarı-şeffaf bir alan Savunma endüstrisi ‘denetim dışı dev bütçelere’ sahip olması nedeniyle dünyanın her ülkesinde bir dizi muafiyet ve ayrıcalığa sahip olan savunma endüstrisi genelde ‘yarı-şeffaf’ bir alan. Özel sektörden fazla, devlet şirketlerinin sektöre hükümran olduğu Türkiye üzere ülkelerde savunma endüstrisinde siyasi ve askeri karar vericiler hem işveren hem de yönetici pozisyonundalar -ki bu aktiflik açısından iyi olsa da demokratik kontrol açısından kötü bir durum. Aslında bu durum, aslında Türkiye’de ‘yarı-şeffaf’ olan sektörün daha da saklılık zırhına bürünmesi manasına geliyor. Kesimde her şey ‘gizlilik’ zırhına bürününce de ne kümelenme, ne de sinerjik üretim üzere paydaşlarla ortak büyüme için gerekli prensiplere uyulamıyor.
Metin GÜRCAN
Yazının Kaynağına Buradan Ulaşabilirsiniz
Para Tahlil