ABD seçim sonuçları son noktada beklentiyi verse de ABD’yi ikiye bölen Trumpizmin köklenişinin nedenleri daha uzun müddet hem tartışmaların hem de iktisat siyasetlerinin merkezinde olacak üzere.
Artık dikkatler kış aylarıyla birlikte yine artan COVID-19 salgını ve ikinci cins kapanmaların ekonomilere tesirini hafifletmeyi amaçlayan takviye paketlerinde. Dayanak paketleri deyince de çabucak akla gelen ABD’de ortaya seçimlerin girmesiyle askıya alınan 2,5 trilyon dolarlık mali teşvik paketi, Fed ve Avrupa Merkez Bankası’ndan beklenen yeni adımlar.
ABD iktisadında Fed’in dün yapılan toplantısı sonrası açıklamalar gelecek adımlara ışık tutması açısından kıymetli. ABD seçiminde oy sayma süreci devam ederken, Fed tam da bekleneni yaptı ve kenarda kalmayı tercih ederek para siyasetini ve beraberinde piyasaları yönlendirmek için verdiği bildirileri değiştirmedi. Fakat Lider Powell ABD iktisadında toparlanma suratının yavaşlamasına vurgu yaparken de daha fazla takviye sunmaya hazır olduklarını, yükselen salgın dalgası ile yeni idareden beklenebilecek halde Covid-19 kapanmaları artarak devreye girerse harekete geçmeye hazır olduklarını anlattı.
Fed faiz oranını %0-0,25’te bırakırken, tahvil alımını da “en azından mevcut hızda” sürdüreceğini açıkladı. Fed’in daha evvel verdiği iletilere bakarak, 2023 sonuna kadar aslında kimse faiz düzeyinde bir değişim beklemiyor. Ancak, bahis tahvil alım ölçüsü ve kapsamı olunca, beklentiler piyasaların performansını etkileyecek şeklide değişiyor.
Pekala ABD iktisadının daha ne kadar mühlet ve ne ölçüde takviyeye muhtaçlığı olacak?
BGC baş ekonomisti Carlsson-Szlezakne’ye nazaran, ABD iktisadında yaşanan COVID-19 kaynaklı sakinlik 2020 ikinci çeyreğinde en ağır hasarı verdikten sonra, yeni bir dalga gelse bile tıpkı oranda ABD iktisadını vurmayacak. Geçmiş ekonomik durgunlukları “doğası, verilen siyaset reaksiyonu ve oluşturduğu yapısal hasar” düzeyine nazaran üçe ayıran baş ekonomist -can kayıpları bir yana- Covid-19 şokunun, 2001 ve 2008/09 örneklerinin bilakis bir yatırım çöküşüne yahut finansal krize yol açmadığını hatırlatıyor. Üstelik son 20 yıl içinde yaşanan iki büyük dalga sakinlikten ders alan siyaset yapıcılar, yatırım yahut kredilerde “arz fazlası” yokken, verdikleri siyaset karşılığı ile ana kesimler üzerinde son derece vefatı tesir yaratarak birçoğunun süratle COVID-19 öncesi faaliyet düzeylerine dönmelerine kâfi kaldıraç vazifesi gördüler.
Global açıdan bakıldığında da birebir ABD örneğinde olduğu üzere, mecburî harcamalara dayalı bölümler (finansal faaliyetler, besin, kamu hizmetleri vs.) salgından yara almazken, toplumsal uzaklıktan en az etkilenen dallar (dayanıklı tüketim malları, otomotiv vs.) salgın kapanmaları evvelki düzeylerine süratle dönebildi. Hasarı atlatamayan kesimler (turizm, restoranlar, ulaşım, vs.) ise yeni COVID-19 dalgasında yaygın aşılama devreye girene kadar desteklenecek temel alanlar.
Böylelikle, ikinci dalga kapanmaları gelse bile- ki Avrupa ölçeğinde çoktan başlamış durumda-ne ile uğraşıldığı ikinci tecrübede artık daha net olduğundan beklenen “en kötü” taban düzeyleri daha ölçülü noktalarda.
Bu bakış açısına sahip olmayan ekonomistler de elbette mevcut.
Avrupa’nın en büyük ekonomilerinin ikinci defa kapanıyor oluşları, ABD-Euro bölgesi teşviklerinin tesirlerinin solmaya başlaması ve Asya tarafından gelen sıhhat istatistikleriyle önümüzdeki sıkıntı periyoda odaklanan bu bakış açısı, ivedilikle takviyelerin net bir halde artırılarak devam ettirilmesini, beklenen “durgunluktan” kurtulmanın tek kaidesi olarak görüyorlar.
Hem ABD hem de Euro bölgesi üçüncü çeyrekte çok güçlü toparlanma sayıları bildirmiş olsa da her iki bloğu da zayıf bir dördüncü çeyrek beklemekte. AMB Lideri Lagarde’a nazaran, Euro bölgesinde ekonomik toparlanma beklenenden kuvvetli geldi lakin umulandan daha süratle ivme kaybediyor.
ABD tarafındaysa, Kongre’nin baharda sağladığı mali dayanak hane halkı harcamalarının devam edebilmesini sağladı; hizmet kesimi toplumsal uzaklık ile yara alırken mal tüketimi bu sayede çok güçlü devam edebildi. Bu nedenle, COVID-19 nedeniyle oluşan atipik sakinliğin mali dayanağın devam ettirilmesi halinde önümüzdeki sene de rahatla aşılabileceği bilgisi mevcut. Yine de ABD tarafında sağlam tüketim malları talebine oluşan artış, uçak üreten büyük işletmelerde olduğu üzere geri düştüğü için sanayii tarafında misal bir toparlanmaya kâfi olamadı. Global talepteki zayıflama da aslında ABD ticaret açığını iyice devleştirdi.
Asya ise hala global iyileşmenin motoru rolünü kapmış durumda. Çin virüs öncesi düzeye çoktan döndü ve Güney Kore ile Tayvan’dan gelen hastalık sayıları pandeminin bitmediğini lakin hala denetim altında olduğunu anlatıyor. Ancak tabi Çin’de toparlanma kaynaklarının tasarruf fazlasına dayanan iç talep oluşu global ölçekte vereceği takviyenin hudutlu olacağını gösteriyor. Üstelik Çin bir yandan da global talebin hizmetlerden uzaklaşarak büyük ölçülerde ürettiği tıbbi kitlere, konut aletlerine ve dizüstü bilgisayarlara gerçek kaymasından yararlanmaya devam ediyor. Bu durumda Çin’in ticaret fazlası artarken, global talepteki bir düşüşe karşı kırılgan hale dönüşüyor.
Çin hariç başka gelişmekte olan ülkeler ise esasen iyi durumda değil. Birçok gereğince güçlü mali teşvik sağlayamadığı üzere, ekonomilerindeki daralmanın sertliği nedeniyle ikinci cins kapanmaları gerçekleştirecek mali güçten mahrum. Bunlara bağlı olarak da ekonomik külfetler sona ermediği üzere hastalık da denetim altına alınamadı.
Mali ve nakdî dayanaklar nereye odaklanacak?
Hasebiyle yalnızca finansal piyasaların değil, aslında dünya ekonomilerinin de gözü kulağı artık ABD ve Avrupa tarafında gelecek yeni teşvik adımlarında.
AMB Aralık’taki toplantısında Avrupa’nın toparlanmasındaki yavaşlamayı ve yeni tıp kapanmaların yaratacağı ekonomik zayıflamayı dengeleyebilmek için kesinlikle yeni dayanak adımları açıklayacak. AMB’nin de vurguladığı formda, Avrupalı önderlerin başarılı formda verdikleri mali takviyeleri zorlaşan koşullara nazaran bir daha esnetmeleri gerekecek. Üstelik birinci daralmanın akabinde gelen sert toparlanmanın artan mali açıkları şimdi kapatmaya yetmeyeceği de artık anlaşıldığına nazaran, Avrupa’dan gelecek yeni nakdî ve mali tedbirlerin, açıkların daha da artacağı gerçeği üzerine inşa edilmesi değerli.
ABD tarafındaysa, tam da Fed lideri Powell’ın ısrarla talep ettiği üzere zayıflayan toparlanma eğilimi ile yeni COVID-19 dalgasıyla baş etmenin yolu tüketimi desteklemeye devam edecek biçimde seçimden evvel planlanan 2,5 trilyon dolarlık mali takviye paketi üzerinde hemen bir muahede sağlanması. Bu sefer paketin içinde, yazının başlarında sayılan yaralı dallara özel takviyelerin de eklenmesi kritik kıymette.
Fed’in yapabileceklerinin hududunun genişletilmesi de bu süreçte değerli; fakat gayeli siyasetler olmak zorunda. Sene başından bu yana yaratılan nakdî genişleme mali dayanakla birleştiğinde büyük ölçüde hedefine ulaştı. Bunların geri toplanması zati kelam konusu değil. Lakin devam eden pandemi nedeniyle Biden idaresi altında bu sefer geniş kapsamlı kapanmalar devreye girdiğinde; Fed’in tahvil alım programının ölçü ve gayesi kesinlikle yeni periyoda nazaran ayarlanmak; kısaca artmak zorunda.
Avrupa Merkez Bankası ve Fed’den içinde bulunduğumuz bu güç sene bitmeden beklenen adımlar geldikçe birinci etapta piyasalarda bayram havasının devamına katkıda bulunacak elbette. Fakat asıl, global iktisadın COVID-19 daralması ile 2021 yılında da başa çıkmasını sağlayacak. Dolar endeksinin bu adımlara paralel düşmeye devam etmesi ise herkesi yakın bir vakitte enflasyonnkonusunu tekrar düşünmeye zorlayacak.
Türkiye özeline gelirsek, dünyada yaratılan paranın Türkiye piyasalara akmayışının, parasız borçlanma faizine karşın Türkiye’nin dış borçlanma için ödediği faizin her seferinde artmasının, gelişmekte olan ekonomiler dış ticaret fazlası verirken Türkiye’nin çok ısınmaya dayalı cari açık artışı yaşamasının ve tabi enflasyon Türkiye hariç dünyanın hiçbir yerinde mevzu bile değilken bizde enflasyonu denetim altına almak için faiz artışı gereksiniminden bahsetmemizin global konjonktürden bambaşka nedenleri var.
Onlar da öbür yazının konusu olsun.
GA.
@guldematabay
Para Tahlil
