Hükümetlerin ekonomileri desteklemenin maliyetine değil, eylemsizliğin maliyetine odaklanmaları gerekir.
Krizin nasıl gelişeceğine dair çok fazla belirsizlik olsa bile bu tehlike gerçek. En kıymetlisi, Covid-19’un ne kadar müddette yahut tamamının nasıl denetim altına alınacağını bilmiyoruz.
Tekrar de pandeminin ekonomik tesiri hakkında esasen birçok şey biliyoruz. Büyük bir global sakinliğe yol açtığını biliyoruz; gençler, vasıfsızlar, azınlıklar ve çalışan anneler için ekonomik maliyetlerin daha fazla olduğunu ve eğitimi berbat bir halde bozduğunu. IMF’nin de belirttiği üzere, “90 milyona yakın insanın bu yıl günlük 1.90 dolarlık çok mahrumluk eşiğinin altına düşebileceğini” de biliyoruz.
Eserlerine olan talep çöktüğü yahut kilitlendiği için birçok işletmenin ziyan gördüğünü biliyoruz. Hastalığın şu anda birçok iktisada çarpan ikinci dalgaları bunu daha da kötüleştirecek. IMF’nin Global Finansal İstikrar Raporunun gösterdiği üzere, yüksek gelirli iktisatların esasen yüksek borçlu bölümlerinin yanı sıra yükselen ve gelişmekte olan ülkelerde de finansal kırılganlık artıyor.
Fakat işlerin çok daha makûs olabileceğini de biliyoruz. Dünya iktisadı, merkez bankaları ve hükümetlerden gelen harika dayanaktan yararlandı. IMF’nin Fiscal Monitor’üne nazaran, mali dayanak 11 Eylül 2020 prestijiyle 11,7 trilyon $ yahut global GSYİH’nın yüzde 12’ine yakın bir kıymette. Bu, global mali krizin akabinde sunulan dayanaktan çok daha fazlası.
Yeniden de, esasen olanların derin izler bırakacağını biliyoruz. Pandemi ne kadar uzun sürerse, bu izler o kadar büyük olacak. IMF, 2022-23’teki potansiyele nazaran ekonomik faaliyette şimdiden büyük bir açık öngörüyor. Mevcut halin, özel yatırımları baskı altında tutacağı kesin. Şaşırtan olmayan bir formda, Fon artık 2019 ve 2025 ortasında kişi başına gerçek gayri safi yurtiçi hasılada Ocak ayında iddia ettiğinden değerli ölçüde daha düşük büyüme öngörüyor.
Bu ölçekteki bir krizde, hem sigortacı hem de talebin destekçisi olarak hareket edebilecek tek bir kuruluş var. Ne yazık ki, hükümetlerin harekete geçme kapasitesi büyük ölçüde değişmekte. Lakin global olarak kabul edilmiş para ünitelerine sahip olanlar muazzam bir hareket alanına sahip. Bunu aslında kullandılar; bunu yapmaya devam etmeleri gerekecek.
Maliye siyaseti, tek başına gerekli maksatlı dayanağı sağlayabileceği için merkezi bir rol oynamalı. Merkez bankacıları bu bahiste net davrandılar. IMF’nin Fiscal Monitor raporu, gereken takviyenin halde üç evreye yönlendirilmesi gereğini söylüyor: kilitlenme; kademeli tekrar açılış ve Covid sonrası iyileşme.
Kilitleme sırasında mali dayanaklar nakit transferler, işsizlik yardımları, kısa periyodik çalışma takviyesi, vergilerin ve toplumsal güvenlik ödemelerinin süreksiz olarak ertelenmesi ve işletmeler için likidite takviyesi olmalıdır.
Yine açılış sırasında, insanları işe geri döndürmeye odaklanan teşviklerle dayanağın daha amaçlı olması gerekir. Daha yüksek kamu yatırımı için planlar yapılmalıdır. Bu ortada, şirketlere verilen dayanağın, iyi beklentileri olan, fakat temettüler ve yönetici ödemeleri üzerinde denetimleri olanlara odaklanılması gerekir.
Covid sonrası devirde, pandeminin kusurlu olduğunu gösterdiği toplumsal müdafaa sistemlerinin ıslahata gereksinimi olacaktır. Bu ortada, dikkatler etkin işgücü piyasası siyasetlerine ve kamu yatırımlarına yönelik büyük artışlara kaydırılmalıdır. Fiscal Monitor, bunun özel yatırımı güçlü bir formda canlandıracağını savunuyor. Hızlandırılmış borç tekrar yapılandırması için düzeneklere da gereksinim duyulacaktır.
Tüm bunları gerçek yapmak, bilhassa hastalığın çeşitli evreleri ortasındaki geçişlerin zamanlaması belgisiz olduğundan ve tek tarafta olmayabileceğinden, sıkıntı olacak elbette. Siyaset yapıcılar esnek, lakin tavırlı olmamalı.
Bütün bu harcamalar kamu açıklarını ve borcu kıymetli ölçüde artıracak. Global genel hükümet mali açığının bu yıl GSYİH’nın yüzde 12,7’sine ulaşacağı kestirim ediliyor; yüksek gelirli ekonomilerde yüzde 14,4’e ulaşacak. Genel devlet borcunun GSYİH’ye global oranının 2019 ile 2022 ortasında GSYİH’nın yüzde 83’ünden yüzde 100’üne, yüksek gelirli ülkeler için ise yüzde 105’ten yüzde 126’ya çıkacağı kestirim ediliyor.
Bu sayıları artık boşvermek gerek. Yüksek gelirli ülkeler için, uzun vadeli borçlanmanın gerçek faiz oranları sıfır yahut daha düşük. Merkez bankaları çok gevşek para siyasetlerini sürdürme konusunda sağlam bir halde kararlılar. Hükümetler harcamayı karşılayabilir. Ödeyemeyecekleri şey, bu harcamaları yapmamak, ekonomileri aksamaya, insanları terk edilmiş hissetmeye, ekonomik yaraların kötüleşmesine ve iktisatların kalıcı olarak daha düşük büyümeye yakalanmasına neden olmak.
Hükümetler harcamak zorunda. Fakat vakitle, odaklarını kurtarmadan sürdürülebilir büyümeye kaydırmaları gerekir. Nihayetinde vergilerin artması gerekiyorsa, kazananların üzerine düşmesi gerekir. Bu hem politik bir gereklilik hem de gerçek olan.
Hala yolun daha başındayız. Bunun nasıl biteceğini bilemeyiz, en azından iktidardaki insanların ne yapacağını bilmediğimiz için. Lakin, bunu yapacak yeri olanlar bu duruma yetişmezse, tarihin siyaset yapıcıları sert bir biçimde yargılayacağını biliyoruz.
Uzun bir ekonomik Covid önlenmelidir. Bu, hastalığı denetim etme gayretlerinden vazgeçmek manasına gelmez, aksisi manasına gelir. Ayrıyeten önümüzdeki yıllar için etkin, yaratıcı ve yavuz bir ekonomik siyaset da gerektirir. Bunu yapmanın ne kadara mal olacağı konusunda endişelenmeyin. Yapmamanın nelere mal olacağı konusunda endişelenin.
FÖŞ: IMF Dünyayı Bekleyen Kara Kışı Anlattı
İhracatçılara makûs haber: Euro-bölgesi ikinci resesyon yolunda
YORUM: Korona tepe yaparken, okulları açmanın mantıksızlığı
FÖŞ yazdı: Küresel Piyasalar’ın ateşle vaftizi başladı
Para Tahlil
