Herkes soluğunu tuttu, 24 Eylül Perşembe 2020 günü gelecek Merkez Bankası faiz kararını bekliyor. Merkez bankası faiz indirimleri çerçevesinde, siyaset faizini en son Mayıs 2020’de 8,25 düzeyine çekmiş, o tarihten bu yana da faizlerde değişiklik yapmamıştı. Son periyotta dövizde yaşanan üst istikametli hareketlilik ekonomistlerin gözlerini Eylül toplantısına çevirmesine neden oldu. Kimi ekonomistler faizlerin artırılmasını savunurken, kimileri sorunun faiz artışıyla çözülecek periyodu geçtiğini argüman ediyor. Bakalım önümüzdeki devirde faizlerdeki hareket ne tarafta olacak, daima birlikte izleyeceğiz.
Biz artık, tahvil faizlerinde geçen haftalardan beri üst istikametli bir eğilim izleyen faiz oranları BES’teki birikimleri nasıl etkileyecek, ona bakalım.
SABİT GETİRLİ VARLIKLAR
Ferdi emeklilik sisteminde sabit getirili kavramıyla söz edilen ve belirli bir vade sonunda faiz, kar hissesi getirisi sağlayan kamu ve özel kesim varlıklarının toplam bedeli 18 Eylül 2020 itibariyle 126,232 milyon lira. Bunların içerisinde TL, döviz, altın cinsinden getiri sağlayan varlıklar; eurobondlar, kira sertifikaları, mevduat, katılma hesapları, repo, karşıt repo, vaad kontratları VDMK vb. bulunuyor. Geriye 17,788 milyon lira pay senedi varlığı, 7,896 milyon lira altın, 3,706 milyon lira yabancı pay senedi ve tahviller ile 2,882 milyon lira fon katılma hisseleri kalıyor. 158,577 milyon TL’lık BES birikiminin neredeyse %80’i sabit getirili varlıklardan oluşuyor. Bunların bir kısmı uzun vadeli, bir kısmı kısa vadeli.
Bu 126,232 milyon liralık sabit getirili varlık, faiz ve kar hissesi oranlarındaki dalgalanmalardan etkileniyor. Mevduat ve katılma hesaplarına (yaklaşık 17 milyar lira) faizlerin üst istikametli hareketinin tesiri müspet oluyor. Zira faizler yükseldikçe vade sonunda fonun portföyüne girecek faiz ve kar hissesi getirisi artıyor. BES portföyündeki dövizden etkilenen eurobond ve altına dayalı kira sertifikalarını düştüğümüzde yaklaşık 60 milyarlık Türk Lirası varlık iç randıman oranından bedellendirilen, kamu ve özel dal tahvili, bono, finansman bonosu ve kira sertifikası üzere varlıklardan oluşuyor ki, faizler yükseldikçe bu varlıkların portföydeki kıymeti düşüyor. Bu nasıl oluyor? Faizlerin yükselişi mevduatta getiriyi artırırken, bono ve tahvillerde neden düşürüyor?
İÇ RANDIMAN ORANI
İç randıman oranını peşin ödenen faiz üzere düşünelim. Diyelim ki, 100 lira nominal kıymetli (vade sonunda ulaşacağı değer) bir yıl vadeli bir bonoyu %10 iç randıman oranıyla satın aldık. 100 lira nominal kıymetli bu bono için bir yılda %10’dan 10 lira faizi peşin alacağımıza nazaran, bononun şu andaki kıymeti 90 lira olacaktır. Diyelim ki birebir gün faizler yıllık %20’ye çıktı. Tıpkı bononun peşin faizi 20 lira olacak, bonoyu satın almak için ödenmesi gereken fiyat da 80 liraya düşecektir. Bu bono diyelim ki; sabahtan, %10 faizli olarak 90 liradan fon portföyüne alındığında yıllık 10 lira faiz elde edilecektir. Öğlenden sonra faizlerin %20’ye yükselmesi durumunda yıllık elde edilecek 10 liralık faiz değişmeyecek, lakin faizler yükseldiği için bononun bedeli 80 liradan değerlendirilecektir. Bu da bahsettiğimiz bonoyu elinde tutan fonun portföy pahasını 10 lira düşürecektir.
OLUMSUZ ETKİLENECEK FONLAR
Buradan, ferdi emeklilik sistemindeki sabit getirili varlıklarda bedellendirilen birikimlere gelecek olursak, faizlerin artışının genel olarak birikimleri negatif etkileyeceği ve varlıkların kıymetlerinde azalmaya neden olacağı söylenebilir. Pekala, en çok hangi fonların negatif etkilenmesini bekleyebiliriz?
Kamu iç borçlanma araçları fonları, Özel kesim borçlanma araçları fonları, devlet katkısı fonları ve standart fonlar sırasıyla en çok etkilenecek fonlar olarak karşımıza çıkıyor. OKS tarafında da OKS standart fonlar faizlerin yükselişinden olumsuz etkilenecek.
OLUMLU ETKİLENECEK FONLAR
Sistemde faizlerin yükselişinden en çok olumlu etkilenecek olan fon çeşidi ise başlangıç fonları olacak. Zira OKS’deki çalışanlara sunulan başlangıç fonları portföyünün en az %60’ını mevduat ve katılma hisselerine bağladığından, faizlerin yükselişi bu fonların getirisini de artıracaktır.
Aşağıdaki tabloda iç randıman oranıyla bedellendirilen 100 lira nominal pahalı bir bononun, üç farklı iç randıman oranına nazaran bugünkü pahasını görebilirsiniz.
Zeynep Candan AKTAŞ: ‘Devlet Katkılarında faizli/faizsiz farkı
Risk-i Memnu
Cemre Yoldaş: Borsa’da celladına aşık olmak
Prof Dr Mustafa Durmuş: BES’ler ne olacak?
Para Tahlil
